افتتاحیه کنگره بین‌الملی بزرگداشت آخوند خراسانی
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، ملا محمد کاظم خراسانی مشهور به آخوند خراسانی فقیهی کم‌نظیر در تاریخ تشیع و یکی از فقها و مراجع تقلید بزرگ عصر خود و در کنار شیخ عبدالله لاهیجی و میرزا حسین نجل و میرزا خلیل رازی تهرانی مشهور به میرزا حسین خلیلی تهرانی از رهبران مشروطیت بود. وی درسال 1255 هجری قمری در مشهد متولد شد و پدرش ملا حسین هروی بود. در مشهد علوم مقدماتی و سطوح را فرا گرفت.
سپس به سال 1277 هجری قمری در سبزوار از حاج ملاهادی سبزواری فلسفه آموخت. پس از آن در سن بیست و دو سالگی به تهران رفت و نزد ملا حسین خویی و میرزا ابوالحسن جلوه به تحصیلات تکمیلی‌اش در حکمت و فلسفه پرداخت و پس از آن عازم نجف شد و نزد شیخ انصاری و حاج سیدعلی شوشتری و میرزای شیرازی و شیخ راضی نجفی و میرزا مهدی قزوینی مشغول تحصیل شد.
ملا محمد کاظم خراسانی پس از فراگیری علوم دینی در نجف و سامرا به تدریس مشغول شد و حدود نیم قرن به تدریس علوم معقول و منقول پرداخت. ایشان را در شیوه تدریس و حوزه بزرگ درسی در تاریخ شیعه و بلکه تاریخ اسلام بسیار کم‌نظیر می‌دانند. وی با آغاز جنبش مشروطیت ایران به صف مشروطه خواهان پیوست و در جریان مشروطیت تلگراف‌ها و پیام‌هایی از نجف به ایران می‌فرستاد و در آنها مردم را به مبارزه ترغیب می‌کرد.
محمدحسین نائینی، محمدرضا تنکابنی، محمدحسین کاشف الغطاء، سیدابوالحسن اصفهانی، سیدحسن مدرس و سید ابوالقاسم کاشانی، آیت‌الله حکیم، مرحوم خالصی، علامه امین عاملی، علامه شرف الدین عاملی، علامه آقا بزرگ طهرانی، آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله آقانورالدین عراقی و صدها تن از بزرگان شیعه از شاگردان او بودند.
وی تالیفات بسیاری داشت که می‌توان به حاشیه‌ای بسیار عالمانه بر مکاسب استادش شیخ انصاری،شرح و تعلیقه‌ای بر منظومه دیگر استادش ملاهادی سبزواری، حاشیه بر اسفار صدرالمتالهین شیرازی که می‌گویند نسخه‌اش در آستان قدس رضوی وجود دارد، رساله زیبا و سنگین دماء ثلاثه، چندین رساله فقهی و اخلاقی و عقیدتی، اشاره کرد.
مهمترین تالیفات آخوند خراسانی، کفایة الاصول است که اکنون در دوره‌های عالی حوزه تدریس می‌شود و از موجزترین، منقح‌ترین و مرتب‌ترین رسائل و کتب اصولی علمای شیعی است است.صدها نفر از شاگردان آخوند، تقریرات فقه و اصول ایشان را نوشته‌اند که بسیاری از آنها هنوز موجود می‌باشد و شایسته است لااقل یک دوره کامل از فقه ایشان چاپ شود.
ملامحمدکاظم خراسانی از چنان مقام علمی ارزشمند و بالایی برخوردار است که دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم را بر آن می‌دارد تا با همکاری مرکز پژوهش‌های اسلامی و کتابخانه مجلس شورای اسلامی، مؤسسه آل البیت(ع) و مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه، کنگره بین‌المللی بزرگداشت آخوند خراسانی را در آستانه یکصدمین سالگرد مرحوم آخوند و با هدف تجلیل از شخصیت علمی و نقش وی در دوران مشروطیت را با حضور حضرات آیات لطف‌الله صافی گلپایگانی، عبدالله جوادی آملی و آیت‌الله صادق آملی لاریجانی در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه 23 و 24 آذرماه 1390 برگزار کند.
زندگی و شخصیت آخوند خراسانی، عصر آخوند و اوضاع تاریخی آن، اندیشه‌های فقهی و اصولی، اندیشه‌های فلسفی و کلامی، اندیشه‌های قرآنی، اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی و اندیشه‌های اخلاقی از محورهای اصلی فراخوان این همایش عنوان شده بود که براساس آن بیش از 160 مقاله براساس فراخوان به دبیرخانه کنگره ارسال و 40 مقاله برتر شناخته شد.
مقالات برگزیده همایش در یک مجموعه سه جلدی با موضوع‌های «مقالات سیاسی ـ اجتماعی»، «مقالات سیره عملی و علمی» و «مقالات فقهی، اصولی و قرآنی» و مجموعه سه جلدی «شناخت‌نامه آخوند خراسانی» حاوی مجموعه مقالات، خلاصه پایان‌نامه‌ها و دیدگاه‌هایی که از روزگار آخوند خراسانی تاکنون درباره این عالم دینی و شخصیت سیاسی عنوان شده و مجموعه سه جلدی «فقه فتوایی آخوند خراسانی» شامل مجموعه فتاوای آخوند خراسانی در حاشیه رسایل علمی علما، مراجع پیشین و یا در رسایل وی درج شده از جمله آثاری است که در این کنگره ارایه شده است.
مجموعه «اسناد اجتماعی آخوند خراسانی»، مجموعه «اندیشه‌های سیاسی آخوند خراسانی» با همکاری پژوهشکده اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی و نرم‌افزار مجموعه آثار آخوند خراسانی به همراه فعالیت‌هایی که تاکنون برای پاسداشت شخصیت علمی وی با همکاری مرکز تحقیقات کامپیوتری نور تولید شده و ویژه‌نامه شماره دو کنگره شامل مصاحبه‌ها و دیدار با مراجع تقلید از دیگر آثاری است که در کنگره ارایه می‌شود.
آنچه در نخستین روز برگزاری مراسم گذشت
کنگره بزرگداشت یکصدمین سال ارتحال آخوند خراسانی در حالی از ساعت 15 روز چهارشنبه 23 آذرماه در سالن همایش‌های مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) برگزار شد که با توجه به حضور یک مقام کشوری، شرایط سختی برای شرکت مدعوین در این مراسم اعمال شد و مسؤولان بازرسی از ورود هرگونه وسایل الکتریکی مانند تلفن همراه و لب‌تاپ به داخل سالن مراسم جلوگیری کردند که البته باید گذشتن از گیت بازرسی را هم به آن افزود.
این مراسم با قرائت قرآن توسط استاد طوسی، قاری بین‌المللی آغاز و پس از پخش سرود جمهوری اسلامی و پخش کلیپ دبیرخانه، با خیرمقدم حجت‌الاسلام احمد واعظی، رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم همراه شد که وی در سخنانی با اشاره به مقام علمی مرحوم آخوند خراسانی، حوزه‌های علمیه را مرهون تلاش‌ها و خدمات ارزنده علمی این فقیه بزرگوار دانست.
وی در ادامه به دیدار مسؤولان دفتر تبلیغات اسلامی با رهبر معظم انقلاب در دفعات مختلف اشاره کرد و با بیان این‌که مقام معظم رهبری همواره بر گرامیداشت عالمان تشیع تأکید داشته و خواستار برگزاری مراسم بزرگداشت مقام علمی علمای تشیع هر سال یکبار یا هر دو سال یکبار هستند، افزود: این مرکز علمی حوزوی در راستای تأمین این هدف و اجابت توصیه رهبر معظم انقلاب، مراسم بزرگداشت علمای بزرگ مانند شرف‌الدین عاملی، محمدجواد بلاغی، شهیدین و اکنون آخوند خراسانی را کلید زده است.
حجت‌الاسلام واعظی همچنین به ارایه گزارشی از چگونگی برگزاری کنگره آخوند خراسانی پرداخت و از گردآوری زندگی‌نامه و سیره علمی و عملی مرحوم آخوند خراسانی در 12 جلد شامل نوشته‌هایی از نوه مرحوم آخوند و خاطراتی از بزرگانی مانند آیت‌الله شبیری زنجانی و تقریری از چند درس اخلاق مرحوم آخوند خراسانی، خبر داد که البته باید مجموعه سه جلدی «شناخت‌نامه آخوند خراسانی» حاوی مجموعه مقالات، خلاصه پایان‌نامه‌ها و دیدگاه‌هایی که از روزگار آخوند خراسانی تاکنون درباره این عالم دینی و شخصیت سیاسی عنوان شده و مجموعه سه جلدی «فقه فتوایی آخوند خراسانی» شامل مجموعه فتاوای آخوند خراسانی در حاشیه رسایل علمی علما، مراجع پیشین و یا در رسایل وی درج شده است را به آن اضافه کرد.
وی با بیان این‌که موسوعه آخوند خراسانی در دوازده جلد به چاپ رسیده است، به جلد یازدهم و دوازدهم آن اشاره کرد و گفت: جلد یازدهم موسوعه شامل تمام سندهای تاریخی از تلگراف‌های ارسال شده به ایران، عثمانی و نقاط مختلف جهان تا بررسی وجوه سیاسی اجتماعی آن است و جلد دوازدهم آن به بررسی و تحلیل اندیشه و افکار سیاسی آخوند خراسانی اختصاص دارد و بخشی از این اسناد برای نخستین بار است که در این موسوعه چاپ شده و پاره‌ای از اسناد نیز در منابع دیگری موجود است تا نقش تاریخی مرحوم آخوند خراسانی در نهضت مشروطیت مغفول نماند.
مرحوم آخوند خراسانی افتخار قرن
در ادامه این مراسم و از ساعت 15:40دقیقه حضرت آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی از مراجع تقلید در سخنانی خواستار عظمت و توفیقات بیشتر حوزه‌های علمیه در پرتو عنایات حضرت بقیةالله(عج) شد و وظیفه روحانیت را ترویج مکتب اهل بیت(ع) به سراسر دنیا عنوان کرد. وی بزرگداشت شخصیت عالیقدری مانند مرحوم آخوند خراسانی را بسیار ارزشمند دانست و با بیان این‌که هر روز توجه علما و فضلا به تألیفات و تصنیفات وی بیشتر می‌شود، استقلال حوزه، ترویج معارف اهل بیت(ع)، اعتلای کلمه دین و مبارزه با ظلم و ستم را از جمله اقدامات اصلی مرحوم آخوند خراسانی برشمرد.
وی تصریح کرد: حوزه‌های علمیه بیش از یک قرن است بر اساس فضایل، تألیفات، تحقیقات و تصنیفات مرحوم آخوند خراسانی سیر می‌کنند و همه علما و فضلا مدیون این مرد بزرگ هستند و باید قدرشناس باشند و فراموش نکنند این حرکت علمی و فقاهتی که در اثر وجود مبارک و تدریس ایشان فراهم شده یک حرکت بسیار ارزنده است و اگرچه مواضع این عالم بزرگوار از نقطه نظر مکارم اخلاقی، زهد و عبادت بسیار با اهمیت است، اما همه اینها تحت‌الشعاع مقام علمی ایشان است.
این استاد خارج فقه حوزه علمیه قم از مرحوم آخوند خراسانی به عنوان افتخار قرن نام برد و با بیان این‌که بزرگان و علمای شیعه نشان غنای مکتب اهل بیت(ع) و همواره مایه افتخار و درسی برای حوزویان هستند، خاطرنشان کرد: برکات علمی آخوند خراسانی، چهره وی را در عالم علم درخشان کرده است و تألیف کتاب‌های کفایةالاصول، شرح مکاسب و مانند آن از سوی این فقیه بزرگوار، علما، فضلا، مدرسان و اساتید را مدیون این خدمات علمی برجسته کرده و اکنون هم محور مطالب و تحقیقات اصول، کتاب کفایه ایشان است.
حضرت آیت‌الله صافی گلپایگانی با بیان این‌که شخصیت‌ها و نوابغ علمی بسیاری در عالم تشیع وجود دارند، اما بقای یکصد ساله در حوزه‌های علمیه در همه جا نیست و هیچ مقامی را نمی‌توان دید که مدیون و مرهون آیت‌الله آخوند خراسانی نباشد، گفت: همواره باید به سبب وجود مفاخر تشیع بر خود ببالیم و به این بزرگواران مانند شیخ مفید، طوسی، صدوق، کلینی و سیدمرتضی افتخار کنیم و با وجود معارف غنی اهل بیت(ع) نباید سؤالات خود را در امر دین و دنیا از دیگران بگیریم و هرچه بیشتر برای ترویج این معارف تلاش کنیم تا حوزه‌های علمیه غنی‌تر و قوی‌تر شوند.
رونمایی موسوعه و نرم‌افزار مجموعه آثار آخوند خراسانی
پس از سخنان حضرت آیت‌الله صافی گلپایگانی از موسوعه و نرم‌افزار مجموعه آثار آخوند خراسانی توسط ای مرجع تقلید رونمایی شد که می‌توان گفت موسوعه مرحوم آخوند خراسانی، زندگی‌نامه و سیره علمی و عملی مرحوم آخوند است که در 12 جلد شامل نوشته‌هایی از نوه مرحوم آخوند و خاطراتی از بزرگانی نظیر آیت‌الله شبیری زنجانی و تقریری از چند درس اخلاق مرحوم آخوند خراسانی گردآوری شده است.
نرم‌افزار مجموعه آثار آخوند ملامحمدکاظم خراسانی نیز که از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و در راستای تولید آثار شخصیت‌محور و در پنج بخش نمایش متون، جست‌وجوی ساده و پیشرفته، امکان مطالعه، تحقیق و پژوهش و قرآن و نگارخانه تولید شده است. هفتاد و دو عنوان در یکصد و هفتاد و پنج جلد کتاب تألیفی در بخش نمایش متون این نرم‌افزار ارایه شده و محتوای این متون به فارسی و عربی شامل همه آثار مرحوم آخوند خراسانی و نیز تعلیقات و حاشیه‌هایی است که دیگران بر این متون زده‌اند.
ضرورت تکریم، تبلیغ و ترویج شخصیت، روش و منش مرحوم آخوند خراسانی
آیت‌الله صادق آملی لاریجانی، رییس قوه قضائیه از دیگر سخنران‌های این مراسم بود که در ساعت 16:15 دقیقه به ارایه سخن پرداخت و با اشاره به این‌که مرحوم آخوند خراسانی از شخصیت‌های بسیار بزرگ تاریخ شیعه است، همت در تکریم، تبلیغ و ترویج شخصیت، روش و منش مرحوم آخوند را بر همه فرض دانست و با این پیش‌فرض گفت که جای روش تحقیق در علوم حوزوی خالی است و با مسایل بسیار مهمی در شیوه تحقیق در علوم حوزوی مواجهیم که هنوز منقح نشده است و حوزه‌های علمیه در ساحت علمی و نظری محتاج تنقیح این مسایل هستند.
وی افزود: مسایل علم یک معیار خاصی دارند و بحث روش تحقیق از یک علم داخل خود آن علم نیست؛ نه تنها مسأله روش تحقیق در علوم حوزوی بلکه مجموعه‌ای از مسایل دیگر می‌تواند با عنوان فلسفه‌های علوم در حوزه‌ها مطرح شود و به گفته مرحوم نائینی مباحثی که از سنخ مبادی است باید در فن مستقلی طرح شود اما چون این فن موجود نیست در علم اصول بحث می‌شود و عدم طرح مباحث مبادی در یک جا و به صورت مستقل سبب شده تا بسیاری از مباحث مهم و سرنوشت‌ساز در علم اصول، فقه و تفسیر به صورت برجسته مورد بحث قرار نگیرند و به صورت پراکنده در جاهای متعددی مطرح شوند.
رییس قوه قضائیه با اشاره به این‌که ماهیت حکم در ده‌ها جای علم اصول طرح می‌شود و بزرگانی مانند مرحوم محقق اصفهانی در اصول تلاش کرده‌اند که بر منشاء درست ترتیب مباحث، مبادی را قبل از علم اصول جا داده و بعد وارد علم اصول شوند، با طرح این سؤال که آیا در تحقیق علوم حوزوی تاریخ علم و تاریخ مسایل آن، نقش دارد یا خیر، روش تحقیق در علوم حوزوی را یکی از مصادق مبادی علم دانست و ابراز داشت: حوزویان باید بر روی مبادی علومی مانند فقه، اصول، تفسیر و حتی فلسفه کارهای منقحی انجام دهند تا با بینش و فهم بهتری وارد علم شوند.
وی تصریح کرد: اکنون شیوه علما مختلف است و حتی در علومی که بخشی از آن عقلی است مانند علم اصول و حتی در فلسفه برخی مدعی هستند که باید تاریخ یک مسأله را دنبال کنیم تا تحقیق آن و برخی تاریخ یک مسأله را برای تصمیم‌گیری درباره حل آن مهم می‌دانند و برای تاریخ نقش قایل شده‌اند و مانند مغرب‌زمین که بحث تاریخ بسیار برجسته شده است، بسیاری از فیلسوفان علم مدعی هستند که بدون مراجعه به تاریخ علوم نمی‌توان روش‌های علم و عقلانیت علم را توجیه کرد و ریشه حرف این سخن به یک نسبی‌گرایی برمی‌گردد، چراکه در علم نقطه اتکایی نداشته و با مراجعه به سیره علما، از دل آن معیارهایی را برای عقلانیت تصمیم‌هایی که در یک علم گرفته می‌شود انتزاع می‌کنند.
آیت‌الله آملی لاریجانی با بیان این‌که ریشه رجوع به تاریخ علوم برای آن است که نقطه عقلانی بیرون را ثابت نگرفته‌ایم و مجبور هستیم به روش‌هایی که عالمان در طول تحولات علوم انجام می‌داده‌اند توجه کنیم، مراجعه به تاریخ مسایل علمی در فقه، اصول، فلسفه و کلام را ریشه‌ای در فهم آن علم و مسائل عنوان کرد و گفت: تحقیقات تاریخی به عنوان یک روش در علوم عقلی و بخش‌های عقلی علوم لزومی ندارد و تنها روش تحقیق در علوم حوزوی و استیفای مباحث در علم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، امروز که در علوم حوزوی با یک وضع عجیبی مواجه هستیم و به راحتی از کنار آن عبور می‌کنیم و آن را به اذواق علما واگذار می‌کنیم صحیح نیست.
وی با بیان این‌که تحقیق با تدریس و تدقیق متفاوت است و در حوزه‌های علمیه و در میان اساتید، نمی‌توان همه مطالب را به ذوق برگرداند، مشکل کنونی حوزه را در عدم برجسته کردن روش کار و تحقیق عنوان کرد و با اشاره به مباحث مربوط به علوم انسانی، گفت: انسان متدین مسلمان بسیاری از پیش‌فرض‌های علومی که خاستگاه آن مغرب‌زمین است را قبول ندارد؛ از این‌رو برای ساختن یک فضا و بستر مناسب برای علوم انسانی اسلامی، باید بررسی شود که با چه روشی می‌خواهیم به قرآن مراجعه کنیم که اگر معتقدیم علوم اسلامی باید اسلامی شود باید در متدولوژی آن نیز تعمیق خاصی داشته باشیم تا این روش‌ها منقح شوند.
این استاد خارج فقه حوزه علمیه با اشاره به این‌که گنج بسیار بزرگی از تحقیقات علما در اختیار ما قرار دارد، تحقیقاتی که معمولا با نداشتن امکانات برای حوزویان حاصل شده است و برای نو کردن این تحقیقات و عرضه آن به جهانیان نیازمند مشاهده برخی بحث‌های جدید هستیم، گفت: باید علوم دیگران را بخوانیم و بفهمیم و پس از آن حرف‌های خود را در آن قالب عرضه کنیم؛ از آنجا که ترجمه آثار به درد نمی‌خورد و در کارهای تطبیقی بسیار عقب هستیم و نمی‌توانیم حرف خود را به دنیا بزنیم، باید در روش تحقیق خود تجدید نظر کنیم و به مسایلی که مربوط به فلسفه‌های علوم حوزوی است بیشتر بپردازیم و آنها را برجسته کنیم.
ادامه مراسم افتتاحیه کنگره پس از نماز مغرب و عشا
نوبت نخست مراسم افتتاحیه کنگره بزرگداشت یکصدمین سال ارتحال آخوند خراسانی با سخنان آیت‌الله آملی لاریحانی به پایان رسید و نوبت دوم آن کار خود را پس از اقامه نماز مغرب و عشا و از ساعت 18:20 دقیقه با پخش یک کلیپ ادامه داد که در این زمان حجت‌الاسلام محمدپور، مسؤول اجرای این مراسم از آیت‌الله آصفی نماینده مقام معظم رهبری در عراق، آیت‌الله شیخ حسن عبدالساتر نماینده حاضر در مراسم از کشور لبنان و آیت‌الله حجت نماینده حاضر از کشور افغانستان برای حضور در جایگاه هیأت رئیسه دعوت کرد.
آیت‌الله آصفی پس از استقرار در جایگاه هیأت رئیسه به آغاز پیدایش علم اصول از زمان شیخ مفید تا تدوین کتاب کفایةالاصول که متن معاصر اصول شیعه است و نزدیک هزار سال از آن می‌گذرد، اشاره کرد و گفت: علم اصول نزد شیعه جهش‌های چشم‌گیر و بالندگی و رشد فوق‌العاده‌ای داشته است.
وی با بیان این‌که علم اصول پیش از تألیف کفایه دو جهش اساسی داشته که یکی به دست محقق بهبهانی و دیگری به دست شیخ اعظم انصاری صورت پذیرفته و فوق‌العاده چشم‌گیر است، افزود: شیخ انصاری نخستین کسی بود که میان عمارات و اصول تفکیک قایل شد و این دو را از همه جدا کرد؛ عمارات را به نام ادله اجتهادی و اصول را به نام ادله فقاهتی مطرح کرد و براساس این تفکیک، فقهای امروز برای ادله ترتیب طولی قایل هستند که تا امروز هم در مکاتب علمی اصول اهل سنت چنین تفکیکی نیست.
این استاد حوزه اظهار داشت: نظام علم اصول امروز در رسائل، کفایه، درس‌های خارج و مباحث عقلی بر همین مبنا است و کفایه با چنین پشتوانه بزرگی در سطح علم اصول نگاشته شد و آخوندخراسانی با پشتوانه علمی و تاریخ علمی بسیار قوی و غنی توانست کفایه را بنویسد و علم اصول را به وضع امروز بیاورد به طوری که دو جلد کفایة الاصول متن اصول شیعه است و با وجود بیش از یکصد شرح و تقلیل بر کفایةالاصول، کتاب دیگری در چنین حدی وجود ندارد.
مترجمی که فرصت ترجمه نیافت
پس از سخنان آیت‌الله آصفی، حسن عیسی حکیم، نماینده کشور عراق که ریاست پیشین دانشگاه کوفه را به عهده داشته و اکنون یکی از استادان این دانشگاه است و نیز شیخ حسن عبدالساتر از کشور لبنان به مدت یک ساعت مطالب خود را به زبان عربی برای حضار ارایه کردند و در وصف مقام علمی مرحوم آخوند خراسانی سخن گفتند.
البته پس از سخنان حسن عیسی حکیم و شیخ حسن عبدالساتر مترجم برای ترجمه مطالب ارایه شده در جایگاه حاضر شد و بر آن شد که خلاصه‌ای از بیانات این دو اندیشمند و پژوهشگر دینی را ارایه کند که با اعتراض حضار و به ویژه طلاب مواجه شد و از ترجمه آنچه باید ترجمه و ارایه می‌شد، خودداری کرد؛ معترضان معتقد بودند که آنچه از مضمون مطالب ارایه شده لازم بود، متوجه شده‌اند.
مرحوم آیت‌الله آخوند، هروی خراسانی است
آیت‌الله سیدمحسن حجت، نماینده کشور افغانستان از دیگر سخنران‌های این مراسم بود که از ساعت 19:20 دقیقه به ارایه مطالب خود پرداخت و با بیان این‌که وقت کم است و مطلب خاصی برای ارایه ندارد، گفت: مرحوم آخوند خراسانی از بزرگانی است که تا مدت‌های مدیدی از حیات، نام وی باقی مانده و آرای وی مورد استفاده و نقد و بررسی قرار خواهد گرفت.
وی با اشاره به این‌که آرای مرحوم آخوند خراسانی به مدت یکصد سال محور حوزه‌های علمیه است و علمای بزرگی نظرات وی را مطرح و درباره آن بحث می‌کنند، دو شاهکار عمده را در آثار مرحوم آخوند متصور دانست و افزود: آخوند خراسانی مباحث الفاظ را از مباحث عقلیه خالص کرد و طلاب پس از آن فهمیدند که هدف از حوزه علمیه و دروس حوزوی تفقه در دین است.
این استاد حوزه تصریح کرد: اصول جنبه آلیت دارد برای این‌که فقه را به خوبی بفهمیم و به شکل ابزاری از آن استفاده کنیم، اما گاهی علما فراموش می‌کنند که علم اصول جنبه استقلالیت ندارد بلکه جنبه آلیت دارد؛ یک فقیه باید در سیاسات، اجتماعیات، اخلاقیات و مباحث دیگر که مربوط به زندگی بشر می‌شود ید طولایی داشته باشد، اما بسیاری از فقها با استنباط مباحثی از بقیه مباحث باز می‌مانند.
وی با بیان این‌که مرحوم آخوند با نوشتن کتاب کفایةالاصول آن هم مستدل و مدلل اصول را مختصر کرد تا از آن بتوان به عنوان ابزار استفاده کرد، شاهکار دوم آخوند را مورد اشاره قرار داد و گفت: آخوند بسیاری از مباحث اصولی را که خوانده نمی‌شد به روشی بحث کرد که در حوزه‌های علمیه دو مرتبه تدریس شود و دلیل انسداد را آنچنان منقح بیان کرد که هرکس رسایل را بخواند انسداد را هم می‌خواند با این‌که انسدادی نیست.
آیت‌الله حجت ادامه داد: شاهکارهای مرحوم آخوند از برخی جهات مانند شاهکار مولوی است که با تشبیه معقولات به محسوسات ذهن بشر را به واقعیت نزدیک کرد. مرحوم آخوند مطالبی را که شاید از دست می‌رفت به روی کار آورد و منقح آن را مورد بحث و بررسی قرار داد و آن جایی که باید به کتاب‌های دیگر حواله دهد، تذکر داد که این مطلب را از پیش تحقیق کرده است؛ از این‌رو مطلب را به شکل مختصرتر آورد تا اهل تحقیق سرگردان نشوند.
وی با بیان این‌که مرحوم آخوند خراسانی هرگز فلسفه را در اصول داخل نکرد، بلکه ادله عقلی گذشتگان را تحت یک قاعده فلسفه قرار داد، متذکر شد: مرحوم آیت‌الله آخوند، هروی خراسانی است که متأسفانه همه هروی آن را فراموش کرده‌اند و در حالی که ایشان از مفاخر ایران و افغانستان است، نسبت به حذف کلمه هروی اهتمام دارند که مناسب است بزرگان را به همان نام‌هایی که در گذشته یاد می‌شده، یاد کنیم.
ضرورت بررسی جوانب مختلف زندگی مرحوم آخوند خراسانی
پس از پایان سخنان آیت‌الله حجت، سیدمحمد اصغری که سخنرانی علمی این مراسم را به نمایندگی از جامعه دانشگاهیان به عهده داشت به ارایه مقاله خود با عنوان «تأثیر تحولات در رویکردهای آخوند خراسانی» پرداخت و با تأکید بر مطالعه مشروطیت به عنوان یکی از سنن، تحولات را به فقهی ـ فرهنگی، بین‌المللی و داخلی تقسیم کرد.
وی که خود را یک طلبه دانشگاهی معرفی کرد، با اشاره به خضوع بی‌مثال آخوند خراسانی، اظهار داشت: خضوع و ادب چنین مردی که در فلسفه استاد است و در عرفان با حضرت آیت‌الله شوشتری شاگردی می‌کند و حتی در مباحث عدالت، بی‌نظیر است.
این استاد دانشگاه با بیان این‌که شیخ انصاری به مرجعیت شکل و سامان عجیبی داد و آن را در نیابت امام متمرکز کرد و زمانی که مرجعیت و نیابت تثبیت شد قدرت عظیمی در برابر دولت و شاه‌های مستبد ایجاد شد، گفت: تحولات در عرصه‌های بین‌المللی زمانی ایجاد شد که حضرت آخوند خراسانی به عنوان مرجع و رهبر مشروطیت قد علم می‌کند و در عصری که غرب به شدت به کشورهای اسلامی هجوم آورده و دنیای اسلام در حال تزلزل عجیبی است، مرجعیت و رهبری سیاسی مردم را به عهده می‌گیرد.
وی خاطرنشان کرد: می‌سزد که سال‌ها و سال‌ها هر یک از جوانب زندگی این فقیه بزرگوار و مردی که در عین استبداد صغیر به محمدعلی میرزا محارب می‌گوید و محکم فتوا می‌دهد و مردم را به بازیابی دوباره مشروطیت و به بیداری جهان اسلام فرا می‌خواند، شکافته و تأثیرات و تحولاتی که به واسطه این وجود نازنین در علوم اسلامی به وجود آمده است به درستی مطالعه و بررسی شود.
سخنان این استاد دانشگاه تا ساعت 19:40 به طول انجامید و در این ساعت که نوبت به حجت‌الاسلام رسول جعفریان، رییس کتابخانه و موزه مجلس شورای اسلامی بود تا مطالب خود را ارایه کند، وی به سبب طولانی شدن زمان مراسم، ارایه سخنان خود را به ادامه همایش در فردای روز افتتاحیه، موکول کرد. /920/ز501/ر