مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی هر ماه یک پروژه هوشمند رونمایی می‌کند

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام محمدحسین بهرامی، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در اولین همایش ملی علوم اسلامی و انسانی دیجیتال که امروز پنج‌شنبه، در سالن جلسات دانشگاه معارف اسلامی قم برگزار شد، با اشاره به سیر تطور علوم انسانی دیجیتال اظهار داشت: این حوزه سه مرحله اساسی را پشت سر گذاشته است.

 

حجت‌الاسلام بهرامی ادامه داد: مرحله دوم، دوره‌ای بود که نوعی توازن میان فناوری و پژوهشگران علوم انسانی شکل گرفت. در این دوره، نرم‌افزار نه صرفاً ابزاری فنی بلکه پدیده‌ای فرهنگی تلقی شد و پژوهشگران با نگاه انتقادی به تأثیر نرم‌افزار بر فرهنگ و جهت‌دهی به پژوهش‌های انسانی پرداختند. در همین دوره بود که مباحثی مانند «هرمنوتیک نرم‌افزار» مطرح شد؛ یعنی همان‌گونه که برای فهم متن از روش‌های تفسیری استفاده می‌شود، باید نرم‌افزار را نیز به‌عنوان متنی فرهنگی مورد تحلیل قرار داد.

 

به گفته وی، مرحله سوم که اکنون در آن قرار داریم، دوره ورود «هوش مصنوعی نوعی» به عرصه علوم انسانی است. در این مرحله، فناوری به لایه‌های معنایی و تفسیری علوم انسانی نفوذ کرده و چالش جدیدی پدید آورده است؛ چالشی میان انسان‌محوری علوم انسانی و ماشینی شدن فرآیندهای پژوهش.

 

حجت‌الاسلام بهرامی تأکید کرد: امروز مسئله اصلی در علوم انسانی دیجیتال، «هوش مصنوعی نوعی» و تأثیر آن بر علوم انسانی است. تقریباً تمامی کنفرانس‌های بین‌المللی در این حوزه، از جمله اتحادیه جهانی سازمان‌های علوم انسانی دیجیتال (ADHO)، در سال‌های ۲۰۲۳، ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ میلادی، محور مباحث خود را به چالش‌ها و فرصت‌های هوش مصنوعی اختصاص داده‌اند.

 

وی با اشاره به اهمیت نقش محققان در این عرصه گفت: پژوهشگران علوم انسانی نباید صرفاً مصرف‌کننده فناوری باشند، بلکه باید در تولید ابزارهای هوش مصنوعی، در شکل‌دهی آن‌ها و در نقد مبانی نظری‌شان نقش‌آفرینی کنند. مراکز پژوهشی و علمی کشور باید بکوشند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های علوم انسانی دیجیتال، در توسعه فناوری‌های هوشمند و در عین حال در حفظ نگاه انتقادی نسبت به آن‌ها پیشگام باشند.

 

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی خاطرنشان کرد: علوم انسانی دیجیتال صرفاً به معنای استفاده از رایانه یا نرم‌افزار نیست، بلکه به معنای پیوند میان فناوری و معنا، علم و فرهنگ است. این حوزه می‌تواند آینده‌ساز و جهت‌دهنده سبک زندگی و اندیشه بشری باشد. بنابراین، حضور فعال محققان و نهادهای علمی در این عرصه، ضرورتی حیاتی برای حفظ هویت فرهنگی و دینی در جهان دیجیتال است.

 

حجت‌الاسلام  بهرامی، با اشاره به ضرورت فعال‌سازی ظرفیت مراکز علمی کشور در عرصه علوم انسانی دیجیتال، تأکید کرد: نباید خود را صرفاً بهره‌بردار ابزارهایی بدانیم که در غرب و توسط شرکت‌های بین‌المللی طراحی می‌شوند، بلکه لازم است مراکز علمی و آموزشی ما در فرایند «شکل‌دهی و تعریف ابزارها» نقش ایفا کنند.

 

وی با بیان اینکه مدل‌های زبانی و زیرساخت‌های هوش مصنوعی نباید به صورت تحمیلی از سوی دیگر کشورها بر محیط علمی ایران حاکم شود، افزود: نگاه مصرف‌گرایانه به فناوری باید کنار گذاشته شود و پژوهشگران ایرانی باید در تولید و بومی‌سازی ابزارهای دیجیتال مشارکت فعال داشته باشند.

 

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در محور سوم سخنان خود، به اهمیت ایجاد هماهنگی و انسجام میان فعالیت‌های گوناگون در حوزه علوم انسانی دیجیتال اشاره کرد و گفت: در سطح جهانی، فعالیت‌های ساختاری و نرم‌افزاری گسترده‌ای ازجمله تأسیس دپارتمان‌ها، مراکز پژوهشی، انجمن‌ها، نشریات، کنفرانس‌ها، استانداردها و زیرساخت‌های سخت‌افزاری شکل گرفته است که در مجموع، شبکه‌ای منسجم از سیاست‌گذاری و تولید دانش در این حوزه را پدید آورده است. ما نیز باید از این تجربه جهانی برای توسعه و سامان‌دهی فعالیت‌ها در کشور استفاده کنیم تا ضمن بهره‌گیری از پیشرفت‌ها، از تحولات جهانی عقب نمانیم.

 

وی در ادامه به تشریح فعالیت‌های مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در زمینه علوم اسلامی و انسانی دیجیتال پرداخت و گفت: تقریباً تمام فعالیت‌های ۳۶ ساله مرکز در ذیل عنوان «علوم انسانی دیجیتال» قابل تعریف است. در دوره جدید، پروژه‌های کلان و ساختاری متعددی با همکاری نهادهای علمی و حوزوی آغاز شده که در دو محور اصلی دنبال می‌شود؛ نخست، فعالیت‌های زیرساختی و دوم، طرح‌های فناورانه مبتنی بر هوش مصنوعی.

 

حجت‌الاسلام بهرامی تصریح کرد: در بخش کلان، مرکز در تأسیس «انجمن دین و فضای مجازی» و همچنین ایجاد رشته و گرایش‌هایی مانند «هوش مصنوعی، بازی‌های دیجیتال، ایثار و حکمرانی فضای مجازی» در مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه مشارکت داشته است. همچنین آموزش هوش مصنوعی برای طلاب و اساتید حوزه آغاز شده و مقدمات تأسیس «آکادمی هوش مصنوعی» نیز در دست بررسی است.

 

وی افزود: همان‌گونه که مرکز نور در دهه‌های گذشته نسل‌هایی از طلاب را با رایانه و فناوری آشنا کرد، امروز نیز مأموریت دارد طلاب را با ابزارهای هوش مصنوعی آشنا سازد. در این راستا، زیرساخت پردازشی قدرتمندی با حمایت دولت، مجلس و دفتر مقام معظم رهبری در مرکز فراهم شده که اگرچه هنوز فاصله زیادی با نیاز واقعی دارد، اما گامی ارزشمند در مسیر توسعه علوم اسلامی دیجیتال است.

 

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ادامه داد: تأسیس آزمایشگاه هوش مصنوعی، ایجاد پژوهشکده تخصصی، برگزاری همایش‌ها و نمایشگاه‌های فناورانه، ازجمله اقدامات ساختاری مرکز است. در حوزه نرم‌افزار نیز پروژه‌های بزرگ و تأثیرگذاری در حال اجراست؛ از جمله «سامانه گفت‌وگو با احادیث» که به کاربر امکان می‌دهد بدون نیاز به جستجوی لفظی، به‌صورت مفهومی از متون حدیثی پرسش کند و پاسخ‌های مرتبط را دریافت نماید.

 

وی افزود: همچنین «سامانه گفت‌وگو با تفاسیر» با پوشش بیش از ۴۰۰ دوره تفسیر قرآن، به‌تازگی راه‌اندازی شده و پژوهشگران می‌توانند با آن به تعامل و بازیابی محتوای تفسیری بپردازند و طبق برنامه‌ریزی انجام‌شده، تا پایان سال هر ماه یک پروژه هوشمند جدید در مرکز رونمایی خواهد شد.

 

حجت‌الاسلام بهرامی با اشاره به دیگر طرح‌های در دست اجرا گفت: تا پیش از پایان سال جاری، مجموعه‌ای شامل ۱۲۰ سال تولیدات علوم اسلامی و انسانی از نشریات کشور به زبان‌های عربی و انگلیسی و با بهره‌گیری از ترجمه ماشینی در پایگاه یورم منتشر خواهد شد. 

 

به گفته وی، پروژه «مشابه‌یاب معنایی» و سامانه «صمیم نور» نیز در حال توسعه است تا امکان رصد تولیدات علمی و شناسایی آثار مشابه را فراهم کند. هدف نهایی این طرح‌ها، طراحی و تولید «دستیار جامع علوم اسلامی» است؛ سامانه‌ای هوشمند که محقق بتواند از طریق گفت‌وگو، به منابع گوناگون فقه، اصول، تفسیر، حدیث، رجال و سایر رشته‌های علوم اسلامی دسترسی سریع و تحلیلی داشته باشد.

 

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در پایان، با اشاره به نقش همایش و نمایشگاه اخیر در ارتقای تعامل علمی مراکز کشور، گفت: هدف ما توسعه مفهوم علوم انسانی دیجیتال در عصر هوش مصنوعی است. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، دانشکده علوم اسلامی و پژوهشکده علوم اسلامی و انسانی دیجیتال آمادگی دارند با همکاری شورای عالی انقلاب فرهنگی و دبیرخانه شورای عالی فضای مجازی، در تدوین برنامه ملی توسعه علوم انسانی دیجیتال مشارکت کنند.