علوم انسانی اسلامی نیازمند نظام معرفتی مستقل است

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام مهدی گرامی‌پور، استاد حوزه و دانشگاه، در نخستین همایش ملی «علوم انسانی اسلامی در افق بیانیه گام دوم انقلاب» که در دانشگاه قم، سالن حکمت برگزار شد، با اشاره به بحران هویتی و روش‌شناختی علوم انسانی رایج، اظهار داشت: علوم انسانی معاصر غربی به‌ویژه در جوامع اسلامی از یک‌سو به دلیل اتکای معرفتی بر مبانی مدرنیته و انسان‌شناسی سکولار و از سوی دیگر به علت ناتوانی در پاسخ‌گویی به مسائل بومی و تمدنی جوامع اسلامی با بحران جدی مواجه است.

حجت الاسلام گرامی‌پور با یادآوری تعبیر رهبر معظم انقلاب مبنی بر «ذاتاً مسموم بودن علوم انسانی غربی»، تصریح کرد: این تعبیر ناظر به ریشه‌های معرفتی این علوم است؛ ریشه‌هایی که با مبانی اسلامی سازگاری ندارند. حتی کسانی که قائل به پروژه علوم انسانی اسلامی نیستند امروز بر ضرورت علوم انسانی بومی تأکید می‌کنند زیرا نیازها و مسائل جامعه اسلامی با جامعه غربی تفاوت‌های بنیادین دارد.

علوم انسانی اسلامی پروژه‌ای ریشه‌دار در جهان اسلام است

وی با بیان اینکه پروژه علوم انسانی اسلامی محدود به جمهوری اسلامی ایران نیست، افزود: این پروژه سابقه‌ای نزدیک به یک قرن در جهان اسلام دارد و امروز نیز در کشورهای مختلف اسلامی از جمله مالزی تلاش‌های جدی برای طراحی الگوهای بومی در حوزه‌هایی مانند بانکداری اسلامی در حال انجام است.

این استاد حوزه و دانشگاه یکی از مهم‌ترین آسیب‌های موجود را چندپارگی روش‌شناختی و التقاط نظری دانست و گفت: بخشی از تلاش‌ها به اسلامی‌سازی سطحی محتوا بسنده کرده و بخشی دیگر علی‌رغم ورود به عرصه روش فاقد یک منطق اجتهادی منسجم بوده‌اند. نتیجه این وضعیت تلفیق‌های ناپایدار میان نظریه‌های غربی و گزاره‌های دینی و در نهایت فقدان الگویی معتبر برای تولید علوم انسانی اسلامی است.

حجت الاسلام گرامی‌پور با تشریح دیدگاه رهبر معظم انقلاب درباره اجتهاد، تأکید کرد: اجتهاد در این نگاه، صرفاً مهارتی فنی برای استنباط احکام فقهی نیست بلکه یک منطق جامع برای فهم دین، کشف واقع و صورت‌بندی نظریه بر اساس عقل، وحی و واقعیت اجتماعی است. بر این اساس روش اجتهادی دارای چهار ویژگی اساسی عقلانیت روشمند، اتکای هم‌زمان بر عقل و وحی، پرهیز از ظنون غیرمعتبر و سلیقه‌گرایی و پیوند وثیق با تاریخ و اجتماع است.

روش اجتهادی ظرفیت ورود به همه عرصه‌های علوم انسانی را دارد

وی افزود: با این رویکرد اجتهاد تنها به حوزه فقه محدود نمی‌شود، بلکه قابلیت ورود به عرصه‌هایی چون جامعه‌شناسی، علوم سیاسی، مطالعات فرهنگی، تعلیم و تربیت و به‌ویژه مطالعات تمدنی را دارد و می‌تواند در فهم کنش‌های انسانی و تولید نظریه‌های علوم انسانی نقش‌آفرین باشد.

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به تفاوت روش اجتهادی با هرمنوتیک‌های مدرن، گفت: در منطق اجتهادی، متن دارای مراد جدی و قابل کشف است و روش فهم، ضابطه‌مند، عقلانی و قابل کنترل است؛ در حالی که بسیاری از رویکردهای هرمنوتیکی مدرن به نسبی‌گرایی تفسیری و تاریخی‌انگاری متن می‌انجامند و جایگاهی هنجاری و فرا تاریخی برای وحی قائل نیستند.

حجت الاسلام گرامی‌پور در پایان تأکید کرد: فهم متن دینی پایان کار نیست بلکه باید از مرحله فهم متن عبور کرد و به منظومه‌سازی و نظریه‌پردازی در علوم انسانی اسلامی رسید؛ مسیری که در منظومه فکری رهبر معظم انقلاب دارای بایسته‌ها و گام‌های روشن و قابل پیگیری است.