اصول تحول در حوزه علمیه تمدن ساز با محوریت نهج البلاغه

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، با حضور جمعی از نخبگان حوزه علمیه قم، حجت الاسلام ایمان شکیبایی به تبیین اصول تحول در حوزه علمیه تمدن ساز با محوریت نهج البلاغه پرداخت.

استاد حوزه و دانشگاه در ابتدای بحث گفت: از زمان صدور فرمان نامه حوزوی حضرت آقا،مشغول به کار پژوهشی شدیم که گزارش مختصری را از این پژوهش خدمت شما تقدیم می کنم.

وی افزود: در این پژوهش، نهج البلاغه به شیوه دستی و با کمک نرم افزار ورد و اکسل و نرم افزار تخصصی نهج البلاغه،مورد بررسی قرار گرفت که این حرکت منجر به احصاء ۱۲۲ کد گردید.سپس ۱۲۲ کد یاد شده در ۳۷ مضمون فرعی و ۳۷ مضمون فرعی در ۱۷ مضمون اصلی طبقه بندی شدند.در پایان نیز برای تدوین این اصول تحول، ۱۷ مضمون یاد شده در قالب ۴ بعد اهداف مدیریت تحول علوی، راهکارها و ابزارهای تحقق آن و عامل تأثیرگذار بر بروز تحولات مورد بررسی قرار گرفتند.در میان مضامین اصلی، ۱۲ مضمون " ایمان به خدا"، "خودسازی"، "اعتمادسازی"، "تشویق و تنبیه"، "انضباط"، "بصیرت"، "توجیه"، "مقابله"، "اطاعت از رهبر"، " برنامه ریزی"، "عقلگرایی" و "تلاش و پشتکار" به اصول تحول علوی در حوزه علمیه تمدن ساز با محوریت نهج البلاغه اشاره داشت.

ایمان به خدا

پژوهشگر حوزه و دانشگاه افزود: از باب نمونه در موضوع ایمان به خدا،امیرالمومنین(ع) در فرازی از خطبه ۱۵۶می فرمایند: الایمان سبیل ابلج المنهاج، انور السراج، فبِالإیمان یُستدلّ علی الصالحات و بالصالحات یُستدلّ علی الایمان و بالایمان یُعمَر العِلم. ایمان، روشن ترین راه و نورانی ترین چراغ است، پس انسان در پرتو ایمان به سوی اعمال شایسته راهنمایی می شود و با اعمال شایسته به ایمان استدلال می شود و با ایمان، علم و دانش آباد می گردد.

وی ادامه داد: شاهد مثال ما همین عبارت پایانی بود: بالایمان یعمر العلم؛ لازمه پیشرفت حوزه علمیه تمدن ساز، ایمان به خدای متعال است.

خودسازی

حجت الاسلام شکیبایی گفت: دومین اصل تحولی حوزه علمیه خودسازی است،به فرموده بزرگان اول خودسازی سپس دیگر سازی؛لذا امیرالمومنین(ع)در حکمت۷۳فرمودند: مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً، [فَعَلَیْهِ أَنْ یَبْدَأَ] فَلْیَبْدَأْ بِتَعْلِیمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِیمِ غَیْرِهِ؛ وَ لْیَکُنْ تَأْدِیبُهُ بِسِیرَتِهِ قَبْلَ تَأْدِیبِهِ بِلِسَانِهِ؛وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدِّبُهَا،أَحَقُّ بِالْإِجْلَالِ مِنْ مُعَلِّمِ النَّاسِ وَ مُؤَدِّبِهِمْ‏.

وی افزود: در طول تاریخ، عالمان دینی با خودسازی توانستند قلوب مردم را متوجه دین و دیانت کنند؛ همگان گواهی می دهند که خودسازی امام راحل،رهبر فرزانه انقلاب، سید حسن نصرالله، شیخ زکزاکی، شیخ نمر، شیخ عیسی قاسم و دیگر عالمان تمدن ساز، نتیجه اش در دیگرسازی و جامعه سازی کاملا محسوس و مشهود است.

اعتمادسازی

استاد نهج البلاغه ادامه داد: عبارات متعددی در باب اعتمادسازی در نامه ۵۳ نهج البلاغه ذکر شده که به دو نمونه اشاره می شود: ...ثم تفقد من امورهم ما تفقد الوالدان من ولدهما؛ امام خمینی(ره) آحاد ملت را فرزندان خود می دانست و پدرانه برخورد می کرد،چه شخصیتی بهتر از امام راحل سراغ دارید که الگوی تحول آفرین حوزه علمیه تمدن ساز باشد؟! اماعبارت دیگری که در همین نامه ذکر شده:...و اشعر قلبک الرحمه للرعیه و المحبه لهم و اللطف بهم و لا تکونن علیهم سبعا ضاریا تغتنم اکلهم فانهم صنفان:اما اخ لک فی الدین او نظیر لک فی الخلق...اعتماد مردم جامعه را با رحمت،محبت و لطف جلب کنیم.

در فرازی از خطبه۳ به اعتمادسازی علما در جامعه اشاره مستقیم شده است:... ما اخذ الله علی العلماء الا یقاروا علی کظه ظالم و لا سغب مظلوم...لذا تا زمانی که این اعتمادسازی شکل نگیرد ما مخاطبی نخواهیم داشت و همچنین تاثیر مطلوبی در جامعه نخواهیم گذاشت.

تشویق و تنبیه

استاد حوزه و دانشگاه گفت: یک عالم دینی،یک طلبه،زمانی می تواند تمدن سازی داشته باشد که نسبت به معروف و منکر عکس العمل نشان دهد هر کشوری، هر شهری، هر روستایی، هر منطقه ای که عامل به معروف هستند،کار خداپسندی را انجام داده اند را تشویق کند،این کار خوب را رسانه ای کند که دنیا الگو بگیرد و آن منطقه، کشور، گروهی که مرتکب منکرات می شوند را تقبیح کند،سرزنش کند.به دو نمونه اشاره می شود حضرت در نامه دوم نهج البلاغه فرمودند: و جزاکم الله من اهل مصر عن اهل بیت نبیکم احسن ما یجزی العاملین بطاعته...این تشویق مردم منطقه مصر از جانب امیرالمومنین(ع)است.

یا در باب تنبیه، حضرت با هیچ کسی تعارف نداشتند، در نامه ۴۱می فرماید: به خدا قسم اگر حسن و حسین هم آنچه را تو انجام داده ای، مرتکب شده بودند با آنان صلح و آشتی نمی کردم: و الله لو ان الحسن و الحسین فعلا مثل الذی فعلت ما کانت لهما عندی هوداه.

انضباط

حجت الاسلام شکیبایی گفت: نظم و انضباط در تحول آفرینی حوزه علمیه تمدن ساز بسیار نقش مهمی دارد؛ تحصیل، تدریس، تبلیغ و تحقیق همه در پرتو نظم و انضباط است که خروجی مطلوبی را به دنبال خواهد داشت:حضرت در نامه ۴۷فرمودند: اوصیکم...و نظم امرکم.

بصیرت

امیرالمومنین(ع) در حکمت اول نهج البلاغه به روش برخورد در فتنه ها اشاره فرموده اند که وقتی رهبر معظم انقلاب این حکمت را شرح می دهند می فرمایند ماحصل این حکمت بی توجهی به فتنه ها نیست بلکه منظور بصیرت است. با نگاه تمدنی، فتنه در هر کشوری، هر شهر و منطقه ای خودنمایی کند عالمان دینی باید با بصیرت عکس العمل نشان بدهند. حضرت در خطبه۱۵۳، انسان بصیر را توصیف می فرماید:...فانما البصیر من سمع فتفکر و نظر فابصر و ...سزاوار است طلبه تمدن ساز حداقل یک مرتبه این توصیفات را بررسی کند.

توجیه

کارشناس نهج البلاغه گفت: توجیه انواعی دارد، توجیه ممدوح و توجیه مذموم؛گفتاری، رفتاری، عملکردی از عالم دینی سرزده است که جامعه ای را غافلگیر نموده است،ذهن ها را مشغول کرده است؛ اگر برداشت مردم غلط است یا سوء برداشت رخ داده است از توجیه ممدوح استفاده کنم و روشنگری و رفع سوء برداشت کنم ولی اگر کار یک کار غلطی بوده است اینجا توجیه یک توجیه مذموم خواهد بود، لذا باید عذرخواهی کند مولا در حکمت۳۴۸ فرمود: اشد الذنوب ما استهان به صاحبه.

مقابله

حجت الاسلام شکیبایی گفت: هنگامی که کسی حالا چه در سطح خارجی و بین المللی و چه در سطح داخلی و نفوذی، شر می رساند، پاسخش خیر و صلاح نخواهد بود لذا امیرالمومنین(ع) در حکمت۳۱۴فرمودند: ردوا الحجر من حیث جاء،فان الشر لا یدفعه الا الشر؛ سنگ را به همان جا که از آن آمده است، بازگردانید، زیرا بدی را جز بدی دفع نکند.

وی افزود: اینکه امروز آزادی خواهان دنیا بانگ مبارزه با اسراییل جنایت کاررا سر می دهند،و نجات مردم مظلوم غزه را خواهانند در راستای عمل به همین حکمت نهج البلاغه هست.

اطاعت از رهبر

استاد حوزه و دانشگاه گفت: حضرت در فرازی از خطبه۱۸۲ فرمودند: ... و وثقوا بالقائد فاتبعوه؛ شخصیت های ممتازی مثل عمار به رهبرشان اطمینان داشتند و از دستورات او تبعیت می کردند و پشتیبانی داشتند. این همان عبارت معروف امام راحل را خطرنشان می کند که فرمود: پشتیبان ولایت فقیه باشید تا به مملکت شما آسیبی نرسد.

برنامه ریزی

حجت الاسلام شکیبایی گفت: بدون برنامه ریزی نباید متوقع تحول و تمدن سازی حوزه علمیه باشیم، اساتید متخصص با گرایش های مختلف فقهی، اصولی، تفسیری، حدیثی، کلامی، تاریخی، حقوقی، فلسفی و... گعده هایی را تشکیل دهند و مباحث تخصصی را به گفتگو بگذارند و خروجی نشست را تقدیم برنامه ریزان محترم مرکز مدیریت حوزه کنند.

مولا در حکمت۱۱۳ فرمودند: و لا عقل کالتدبیر؛ هیچ عقلی همچون اندیشیدن و برنامه ریزی نیست.

عقل گرایی

استاد حوزه و دانشگاه گفت: عقل و عقلانیت از اساسی ترین اصول تحول آفرینی و تمدن سازی حوزه علمیه هست حضرت در حکمت۱۱۳ فرمودند: لا مال اعود من العقل؛هیچ دارایی سودمندتر از عقل و خرد نیست در حکمت ۴۲۴فرمود: العقل حسام قاطع؛ عقل، شمشیری برنده است.

مولا در باب نقش عقل در دوری از گمراهی در حکمت ۴۲۱فرمود:کفاک من عقلک ما اوضح لک سبل غیک من رشدک؛از فایده عقلت تو را همین بس که راه و بیراه را بر تو روشن می سازد.

حالا سوال این است که چه کسی عاقل است؟حضرت در حکمت ۲۳۵ به این سوال پاسخ داده اند؛ از حضرت درباره عاقل سوال شد،حضرت فرمود:هو الذی یضع الشیء مواضعه، فقیل: فصف لنا الجاهل، فقال: قد فعلت. فرمود:عاقل کسی است که هر چیزی را در جای خود به کار برد،عرض شد:نادان را نیز برای ما توصیف فرما! فرمود: توصیف کردم(یعنی کسی که کاری را در جای مناسب خود انجام ندهد).

تلاش و پشتکار

استاد نهج البلاغه گفت: اگر برنامه ریزی باشد، نظم باشد، بصیرت باشد ولی تلاش و پشتکار نباشد، کاری پیش نخواهد رفت و جز خستگی عائدی نخواهد داشت: حضرت در حکمت۲۷۸ فرمود: قلیل تدوم علیه ارجی من کثیر مملول منه. عمل اندکی که برآن مداومت داشته باشی، در راه تحقق آن عمل، تلاش و پشتکار داشته باشی از عمل بسیاری که از آن خسته شوی امیدوارکننده تر است.