۲۲ شهريور ۱۴۰۴ - ۱۵:۳۹
کد خبر: ۷۹۰۸۷۴
در گفت‌وگو با یکی از مبلغین روسیه مطرح شد؛

از حضرت فاطمه تا مریم مقدس؛ الگوهای مشترک در گفت‌وگوهای میان‌دینی

از حضرت فاطمه تا مریم مقدس؛ الگوهای مشترک در گفت‌وگوهای میان‌دینی
جایگاه حضرت فاطمه(س) در اسلام شیعی و حضرت مریم(س) در مسیحیت ارتدوکس به‌عنوان دو الگوی معنوی و اخلاقی، محور تازه‌ای برای گفت‌وگوهای میان‌دینی ایران و روسیه شده است؛ ظرفیتی که می‌تواند افق‌های نوینی در همگرایی فرهنگی و دیپلماسی معنوی بگشاید.

اشاره: در جهان امروز که بحران‌های هویتی، شکاف‌های فرهنگی و تبلیغات منفی علیه ادیان، به‌ویژه اسلام، در حال گسترش است، پرداختن به جایگاه زن و الگوهای زنانه در سنت‌های دینی ضرورتی دوچندان یافته است. زن در هر دو سنت اسلام شیعی و مسیحیت ارتدوکس نه صرفاً به‌عنوان مادر و همسر، بلکه به‌عنوان نماد پاکی، معنویت، مقاومت و الهام‌بخشی اجتماعی شناخته می‌شود. بررسی این جایگاه مشترک می‌تواند بستری مهم برای گفت‌وگوهای میان‌دینی میان ایران و روسیه فراهم کند؛ گفت‌وگوهایی که از یک‌سو تصویر واقعی و انسانی زن در سنت‌های دینی را بازنمایی می‌کنند و از سوی دیگر، ظرفیت‌های فرهنگی و معنوی مشترک را به خدمت دیپلماسی ادیان و تقویت همگرایی اجتماعی و اخلاقی درمی‌آورند. چنین رویکردی، علاوه بر مقابله با روایت‌های تحریف‌شده غربی، امکان بازتعریف معنویت زنانه به‌عنوان نیرویی فعال در صلح، عدالت و نوع‌دوستی جهانی را فراهم می‌سازد.

از این رو خبرنگار گروه فرق و ادیان خبرگزاری رسا، با حجت‌الاسلام سید محمد عبادی، مبلغ بین المللی و دانش آموخته سطح چهار تبلیغ گفت‌وگو نشسته که در ادامه مشروح آن ذکر می‌شود.

رسا: الگوهای دینی زنان (مانند حضرت فاطمه زهرا(س) در تشیع یا قدیسه‌های ارتدوکس) چه نقشی در فرهنگ و تربیت دینی جامعه دارند؟

در این میان، نقش زنان در فرهنگ دینی جایگاه ویژه‌ای دارد. اسلام شیعی از آغاز بر اهمیت زن در عرصه علم، تربیت و معنویت تأکید کرده است. نخستین حدیثی که از امام صادق علیه‌السلام نقل شده این است: «العِلمُ فَریضَةٌ عَلی کُلِّ مُسلِمٍ و مُسلِمَة» (علم‌آموزی بر هر زن و مرد مسلمان واجب است.)
این تأکید نشان می‌دهد که برخلاف سنت‌های پیشین ــ حتی در آیین‌هایی مانند زرتشتی که امکان علم‌آموزی تنها برای زنان درباری و اشرافی فراهم بود ــ اسلام راه علم را برای همه زنان، فارغ از طبقه اجتماعی، گشود. این تحول عظیم فرهنگی سبب شد که زن در تمدن اسلامی نه‌تنها در جایگاه مادر و همسر، بلکه در مقام عالِمه، مفسر و مربی نیز شناخته شود.

در مکتب تشیع، زنان بزرگی چون حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها و حضرت زینب سلام‌الله‌علیها الگوهای جاودانه‌اند؛ زنانی که هم در علم و معرفت پیشگام بودند و هم در معنویت و عصمت. حضرت زینب (س) حلقه‌های تفسیر قرآن و پاسخگویی به پرسش‌های مردم داشتند. حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها نیز در قم به عنوان بانوی عالمه مورد احترام و مرجعیت معنوی شناخته می‌شوند. این‌ها الگوهایی هستند که نه‌تنها برای زنان، بلکه برای مردان نیز الهام‌بخش‌اند.

استاد رائفی پور «مریم مقدس»

در مسیحیت ارتدوکس نیز قدیسه‌ها جایگاهی مشابه دارند. برجسته‌ترین آن‌ها، حضرت مریم مقدس است که هم در مسیحیت و هم در اسلام به‌عنوان نماد پاکی، ایمان و مادر الهی شناخته می‌شود. در ارتدوکس، علاوه بر مریم، قدیسه‌های دیگری نیز به‌عنوان الگوهای تربیتی و معنوی برای زنان معرفی شده‌اند.
 
من در یکی از تجربه‌هایم در حرم حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها شاهد بودم که گروهی از زائران مسیحی ایتالیایی به قم آمده بودند. هنگام ورود، خادمان به آن‌ها گفتند که باید چادر سر کنند. برخی از آنان معترض شدند و گفتند: «ما مسیحی هستیم و به اجبار حاضر به پوشیدن چادر نیستیم.» رهبر گروهشان مایل بود مسئله را به آرامی حل کند. من به زبان فرانسه ــ که نزدیک به زبان ایتالیایی است ــ با آنان صحبت کردم.
 
به آنان گفتم: «شما در دین خودتان مریم مقدس را بسیار محترم می‌دارید. در قرآن ما نیز یک سوره کامل به نام مریم وجود دارد که بیش از چهل آیه در شأن ایشان نازل شده است. همان‌طور که شما مریم مقدس را گرامی می‌دارید، ما نیز در کنار او حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها را داریم که در جایگاهی حتی بالاتر از قدیسه‌ها قرار دارد. بانویی که اینجا مدفون است ــ حضرت معصومه (س) ــ از نوادگان فاطمه زهرا (س) است و مانند مریم، نماد پاکی و قداست است. این مکان صرفاً یک بنای تاریخی نیست، بلکه زیارتگاه قدیسی الهی است.»
 
سپس افزودم: «شما در کلیساهایتان همواره مریم مقدس را با حجاب نقاشی یا مجسمه‌سازی کرده‌اید. حجاب در سنت مسیحی نیز نمادی از احترام و قداست است. پس اینجا هم اگر از شما خواسته می‌شود چادر بر سر کنید، به معنای اجبار نیست؛ بلکه نشانه احترام به یک مکان مقدس و بانویی بزرگوار است.»
و یاداوری کردم که احترام یک اصل است. هر جایی قوانین خودش را دارد؛ مثل موزه‌ای که می‌روی و می‌گویند نباید گوشی همراه داشته باشی. اینجا هم همین‌طور است: قانون می‌گوید باید چادر بر سر کنی، حالا انتخاب با خودت است، می‌خواهی به احترام عمل کن، می‌خواهی هم نه. 
 
مجموعه تصاویر با کیفیت از حرم حضرت فاطمه معصومه (س) - موسسه تحقیقات و نشر  معارف اهل‌البیت علیهم‌السلام
 
این نقصی است در حوزه گردشگری شهرهای مذهبی مثل قم یا حتی مشهد. متأسفانه در معرفی‌ها بیشتر به جنبه‌های تاریخی و آثار باستانی مثل تخت جمشید پرداخته می‌شود ــ که البته کار ارزشمند و خوبی است ــ اما بخش‌های معنوی و زیارتی مثل شاهچراغ یا حرم حضرت معصومه (س) کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. در حالی که این اماکن جزو میراث معنوی و فرهنگی ایران هستند و ظرفیت بالایی برای جذب گردشگران علاقه‌مند به معنویت، حتی از میان مسیحیان و اروپاییان دارند.
 
این توضیح موجب شد نگاهشان تغییر کند و وقتی من این توضیحات را دادم، آن‌ها گفتند: «ما خیلی علاقه‌مندیم، اما واقعاً به ما نگفته بودند.» حتی افزودند: «اگر می‌دانستیم قبل از زیارت حضرت فاطمه معصومه (س)، احترام می‌کردیم.» بعد خودشان درخواست کردند: «چادرها را به ما بدهید.» 
مشکل زبان بود و نمی‌توانستند حرفشان را بفهمند. در نهایت چادرها توزیع شد، با رغبت و علاقه پوشیدند و به زیارت رفتند.
 
اگر از مشترکات شروع کنی، طرف مقابل پذیراتر می‌شود. این همان چیزی است که شما هم در این مصاحبه دنبال آن هستید: رسیدن به مشترکات برای هم‌افزایی و تقریب ادیان.
این تجربه نشان می‌دهد که نقاط مشترک میان الگوهای زنانه در تشیع و ارتدوکس بسیار ارزشمند است. زن در هر دو سنت به‌عنوان نماد پاکی، معنویت، مقاومت در برابر رنج و الهام‌بخش جامعه شناخته می‌شود. همین اشتراکات می‌تواند مبنای گفت‌وگوی بین‌ادیانی و فرهنگی میان ایران و روسیه قرار گیرد.
 
میان ارتدوکس‌های مسیحی و شیعیان مسلمان مشترکات زیادی وجود دارد: در حوزه معنویت، خانواده، عفاف، عدالت اجتماعی و کرامت انسانی. اگر گفت‌وگوهای سازمان‌یافته و عملی ــ نه صرفاً شعاری ــ در این زمینه‌ها میان ایران و روسیه برگزار شود، قطعاً نتایج بسیار مثبتی برای هر دو جامعه خواهد داشت؛ چه برای جوانان ما و چه برای نسل جوان آن‌ها که بسیاری‌شان مشتاق شناخت اسلام هستند.
 
میلاد فرخنده پسر مریم؛ إِنَّ اللَّـهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِّنْهُ  اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ
 
من در دانشگاه هم گاهی این تجربیات سفرهای تبلیغی را بازگو می‌کنم. دانشجویان وقتی می‌شنوند برایشان بسیار جذاب است و باورشان نمی‌شود، چون فضای مجازی غربی پر از تبلیغات منفی و تحریف‌شده است. رسانه‌های آن‌ها نمی‌گذارند حقیقت دیده شود. برای همین وقتی می‌شنوند جوانانی در آمریکا یا اروپا عاشقانه می‌خواهند در پیاده‌روی اربعین شرکت کنند، تعجب می‌کنند. باورشان سخت است که کسی در رفاه کامل غربی زندگی کند اما به دنبال معنویت بیاید و حتی وقتی پایش در راه اربعین زخم می‌شود، با اشک شوق بگوید: «پای من در راه امام حسین (ع) زخمی شد.»
 
این واقعیت نشان می‌دهد که انسان فقط به رفاه و مادیات راضی نمی‌شود. همان‌طور که امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «مال دنیا همچون آب دریاست، هرچه از آن بخوری، تشنه‌تر می‌شوی.» مادیات انسان را سیراب نمی‌کند؛ انسان به معنویت نیاز دارد.
 
رسا: از دیدگاه شما، مهم‌ترین آموزه‌های اخلاقی قرآن کدام‌اند که می‌توانند با تعالیم اخلاقی کلیسای ارتدوکس مقایسه شوند؟

یکی از ظرفیت‌های کمتر مورد توجه اما بسیار راهبردی در گفت‌وگوهای میان‌دینی ایران و روسیه، برجسته‌سازی نقاط اشتراک اخلاقی و معنوی میان قرآن کریم و سنت ارتدوکس است. این اشتراکات نه‌تنها می‌توانند مبنای نظری گفت‌وگوهای علمی قرار گیرند، بلکه در عمل نیز به تقویت همکاری‌های فرهنگی و اجتماعی کمک می‌کنند.

۱. عدالت اجتماعی و فردی
قرآن کریم عدالت را ستون برپایی جامعه و شرط قوام زندگی فردی و جمعی معرفی می‌کند. در سنت ارتدوکس نیز عدالت به‌عنوان انعکاس اراده الهی در جامعه مطرح است و هر فرد، مسئولیت دارد در برابر خدا و خلق عادلانه رفتار کند. 

۲. احسان، رأفت و یاری نیازمندان
اسلام با مفاهیمی همچون مواسات، انفاق، زکات و صدقه، مسئولیت اجتماعی مؤمنان را در قبال محرومان یادآور می‌شود. در مقابل، سنت ارتدوکس نیز با تأکید بر «محبت به انسان» و فعالیت‌های خیریه کلیسایی، نهادینه‌سازی کمک به نیازمندان را وظیفه‌ای الهی می‌داند.

۳. فضایل اخلاقی فردی
تواضع، صداقت، عفت، پرهیز از گناه و تزکیه نفس، آموزه‌های مشترکی‌اند که در قرآن و متون پاتریستیک ارتدوکس بر آنها تأکید شده است.

 

دیپلماسی دینی ایران و روسیه؛ الگویی نوین برای همگرایی فرهنگی ـ معنوی

رسا: از نظر شما، مهم‌ترین فرصت‌ها و چالش‌های ترجمه متون دینی میان فارسی و روسی چیست؟
 
یکی از مهم‌ترین عرصه‌های همکاری میان ایران و روسیه در حوزه دیپلماسی دینی، ترجمه متون مقدس، کلامی و اخلاقی از فارسی به روسی و بالعکس است. این فرایند اگرچه فرصت‌های ارزشمندی برای تعامل معنوی ایجاد می‌کند، اما با چالش‌های جدی نیز روبه‌روست.
 
فرصت ها:
  • دسترسی متقابل به منابع معنوی: ترجمه متون دینی این امکان را فراهم می‌آورد که مخاطبان ایرانی و روسی با میراث فکری، کلامی و اخلاقی یکدیگر آشنا شوند.
  • دیالوگ میان‌فرهنگی و میان‌دینی: ترجمه پلی میان سنت‌های دینی ساخته و فضای گفت‌وگو و هم‌فهمی را تقویت می‌کند.
  • غنای پژوهش‌های تطبیقی: مطالعات تطبیقی دین، اخلاق و فلسفه در پرتو دسترسی به متون اصلی، سطح تازه‌ای از غنا و دقت علمی می‌یابند.
  • ارتقای آگاهی عمومی: آشنایی جامعه‌ها با سنت معنوی طرف مقابل، به کاهش سوءتفاهم و تقویت احترام متقابل کمک می‌کند.

چالش‌ها:

  • اصطلاحات تخصصی دینی: بسیاری از مفاهیم کلیدی، مانند «تقوا»، «توحید»، «شفاعت» یا آموزه‌های پاتریستیک ارتدوکس، معادل مستقیم در زبان مقابل ندارند.
  • بار تاریخی و فرهنگی واژگان: هر واژه حامل زمینه‌های فرهنگی خاصی است که انتقال دقیق آن بدون توضیح و حاشیه‌نویسی دشوار است.
  • حساسیت‌های ایدئولوژیک و مذهبی: خطر بومی‌سازی افراطی یا تحریف معانی در صورت نبود نظارت علمی وجود دارد.
  • کمبود مترجمان متخصص: تعداد مترجمانی که هم به متون فقهی اسلامی و هم به منابع پاتریستیک ارتدوکس مسلط باشند، اندک است.

حال این مسیر اگر با حمایت نهادی و شبکه‌سازی دانشگاهی و دینی ادامه یابد، می‌تواند ترجمه متون دینی را از یک فعالیت محدود به پروژه‌ای راهبردی در تقویت دیپلماسی معنوی ایران و روسیه ارتقا دهد.

کلیسای ارتدوکس روسیه: رخداد اخیر در سوئد غیرقابل قبول است - خبرگزاری مهر |  اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency

رسا: شما دیپلماسی ادیان را چطور تعریف میکنید و برای تقویت معنویت، دینداری و توحید در جهان، چقدر مفید می‌دانید؟

دیپلماسی ادیان را می توان اینگونه تعریف کرد که فرآیندی سازمان‌یافته است که با تکیه بر گفت‌وگوهای مستمر، همکاری میان نهادها و رهبران دینی، و اجرای پروژه‌های اجتماعی ـ فرهنگی در سطح بین‌الملل، به دنبال تقویت تفاهم متقابل، کاهش تنش‌های هویتی و ترویج ارزش‌های اخلاقی مشترک است.

میزان مفید بودن:
در این صورت این دیپلماسی می‌تواند نقش مهمی در ارتقای معنویت و صلح جهانی ایفا کند، به‌شرط آنکه:

  • ابتکارها صرفاً کارکرد سیاسی و ابزاری نداشته باشند.
  • علاوه بر نخبگان دینی، بدنه جامعه مدنی و فعالان فرهنگی نیز در آن مشارکت داشته باشند.
  • نتایج ملموس و عینی در حوزه اجتماعی، آموزشی و امدادی به همراه داشته باشد.

پژوهش‌های حوزه روابط بین‌دینی نشان می‌دهد اثربخشی دیپلماسی ادیان زمانی افزایش می‌یابد که به طرح‌های ملموس و نیازهای واقعی مردم گره بخورد؛ مانند برنامه‌های آموزشی میان‌فرهنگی یا کمک‌های بشردوستانه. در مقابل، اگر این نوع دیپلماسی صرفاً در سطح نمادین و نمایشی باقی بماند، نه تنها مؤثر نخواهد بود بلکه می‌تواند به بی‌اعتمادی و حتی تنش‌های تازه دامن بزند.

  • خروجی‌های قابل‌لمس اجتماعی و فرهنگی (مانند پروژه‌های آموزشی، امدادی و رفاهی) حاصل شود.
پژوهش‌ها نشان می‌دهد که اثربخشی دیپلماسی ادیان زمانی افزایش می‌یابد که با اقدامات ملموس و عینی همراه باشد؛ برای مثال، طرح‌های بشردوستانه یا برنامه‌های آموزشی میان‌دینی. در مقابل، اگر این دیپلماسی صرفاً نمادین یا نمایشی باشد، نه تنها بی‌اثر خواهد شد بلکه ممکن است به سوءظن و مخاطرات سیاسی ـ فرهنگی نیز دامن بزند.
 
ساخت کلیسایی در مسکو برای مبارزه با فرقه ها - جامعه و فرهنگ
 
رسا: یشنهادات شما در حوزه دیپلماسی ادیان با هدف تقویت راهبردی روابط ایران و روسیه چیست؟

این پیشنهاد را می توان در چند قسم بیان کرد:

  1. شبکه‌سازی روحانی
    ایجاد سازوکار تبادل روحانیون، دانشجویان حوزوی و دانشجویان الهیات برای برگزاری کارگاه‌های مشترک علمی ـ آموزشی. زبان‌های میانی (انگلیسی، عربی، روسی و فارسی) می‌تواند به تقویت دسترسی و تولید دانش مشترک کمک کند. این شبکه بستری برای شکل‌گیری «سرمایه اجتماعی دینی» بین دو کشور خواهد بود.

  2. پروژه‌های خدمات اجتماعی مشترک
    راه‌اندازی برنامه‌های بشردوستانه نظیر مراکز حمایتی خانواده، پروژه‌های سلامت معنوی یا برنامه‌های مددکاری در مناطق محروم با برند مشترک فرهنگی ـ دینی. تجربه‌های میدانی و ملموس، تضمین‌کننده تداوم همکاری و افزایش اعتماد اجتماعی است.

  3. مرکز ترجمه و پژوهش مشترک
    تأسیس مرکزی دو‌زبانه با حمایت دانشگاه‌ها و نهادهای دینی برای ترجمه متون منتخب، تدوین منابع تطبیقی و رفع چالش‌های زبانی و مفهومی. این مرکز می‌تواند نقش مرجعیت علمی مشترک در حوزه مطالعات تطبیقی دینی ایفا کند.

  4. کنفرانس‌های بین‌الادیانی با حضور جامعه مدنی
    طراحی نشست‌هایی که علاوه بر رهبران ارشد دینی، فعالان NGOها، استادان دانشگاه و پژوهشگران حوزه دین و حقوق بشر نیز در آن مشارکت داشته باشند. چنین ترکیبی، مباحثات را از سطح نمادین فراتر برده و به سطح کاربردی و اجتماعی می‌کشاند.

  5. اسناد همکاری فرهنگی ـ مذهبی
    تنظیم بیانیه‌ها و یادداشت‌های تفاهم مشترک در موضوعاتی همچون عدالت اجتماعی، خانواده، محیط زیست و کمک‌های بشردوستانه. این اسناد می‌توانند در سطح دیپلماتیک رسمی به عنوان پشتوانه‌ای برای روابط پایدار ایران و روسیه عمل کنند.

رسا: به نظر شما دیپلماسی دینی چه نقش و تأثیری در تقویت صلح، نوع دوستی جهانی و همچنین اقدامات بشر دوستانه نهادهای مدنی دارد و چگونه می‌تواند افزایش یابد؟

به نظر می رسد که دیپلماسی دینی می‌تواند مسیرهایی تازه برای اعتمادسازی میان ملت‌ها فراهم کند، ارزش‌های اخلاقی و معنوی مشترک را برجسته سازد و ظرفیت‌های سازمان‌ها و نهادهای دینی را برای فعالیت‌های امدادی بسیج نماید. تجربه‌های موردی نشان می‌دهد که گفت‌وگوهای بین‌مذهبی در سطوح محلی و منطقه‌ای، از شدت درگیری‌های هویتی می‌کاهد و همکاری‌های امدادرسانی را تسهیل می‌کند.

راه‌های افزایش اثرگذاری:

  • گره‌زدن نشست‌های دینی به پروژه‌های عینی (کمک‌های پزشکی، آموزشی، امدادی).
  • استفاده از رسانه‌ها و فناوری‌های دیجیتال برای گسترش دامنه مخاطبان و ثبت دستاوردها.
  • پیوند دادن ارزش‌های دینی با اهداف توسعه پایدار (SDGs) در سطح بین‌المللی.
  • تقویت مشارکت زنان و جوانان در پروژه‌های بین‌مذهبی برای افزایش تنوع و پایداری اجتماعی.
ارسال نظرات