پیشگامان سینمای فمینیستی در سینمای زن ستیز کره

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، اگرچه تاریخ سینمای کره جنوبی در دهههای اخیر با موفقیتهای جهانی در جشنوارههای معتبر و استقبال گسترده مخاطبان شناخته میشود، اما نگاهی انتقادی به آن، چهرهای متفاوت آشکار میکند: چهرهای زنستیز که زنان را در مقام ابژه، ابزار یا سوژههای منفعل روایتها قرار داده است. از دهههای آغازین تا امروز، بخش بزرگی از تولیدات سینمای کره، چه در ژانرهای ملودرام و چه در اکشن و تریلر، زنان را نه بهعنوان سوژههای خلاق و آگاه، بلکه بهمثابه قربانیان خشونت، معشوقههای وابسته یا مادرانی فداکار و بیصدا بازنمایی کرده است.
در چنین بستری است که اهمیت تاریخی گروه «کاید» بیشتر به چشم میآید. این گروه در میانه دهه ۱۹۷۰ تلاش کرد تا ساختارهای مردسالارانه را بشکند و حضور زنان را از سطح ابژههای سینمایی به مقام فاعلیت هنری ارتقا دهد. با این حال، تأثیر این حرکت جسورانه در برابر صنعت عظیم و تجاری سینمای کره محدود ماند. صنعت سینما با جذب سرمایههای کلان و اتکای شدید به گیشه، همچنان در تداوم الگوهای مردسالارانه باقی ماند و تلاشهای کاید، بیش از آنکه ساختار را تغییر دهد، به ثبت لحظهای کوتاه از مقاومت انجامید.
ظهور سینمای فمنیستی کره جنوبی
در میانه دهه ۱۹۷۰ جرقهای متفاوت در عرصه هنر و سینما زده شد. سال ۱۹۷۴، «هان اوکی» (Han Okhi) ـ که بعدها بهعنوان یکی از چهرههای شاخص سینمای تجربی و فمینیستی کره شناخته شد ـ بههمراه گروهی از دانشجویان دانشگاه زنان «Ewha» در سئول، جمعی هنری و سینمایی را بنیان گذاشتند که با نام Kaidu Club به شهرت رسید. این گروه که نخستین جمع فیلمسازی فمینیستی در تاریخ کره جنوبی محسوب میشود، مأموریت خود را بر پایه شکستن انحصار مردانه سینمای آن دوران و گشودن فضایی تازه برای حضور و خلاقیت زنان استوار کرد.
در آن سالها، سینمای تجاری کره که با نام «چانگمورو» (Chungmuro) شناخته میشد، بهطور کامل تحت سلطه نگاه و ساختار مردسالارانه بود. «کایدُ» در واکنش به این وضعیت، نه تنها در محتوا، بلکه در شکل و شیوه تولید آثار خود، راهی متفاوت برگزید: فیلمسازی بهصورت جمعی، تجربی و خارج از قواعد مرسوم صنعت فیلم. این شیوه باعث شد زنان نه تنها در مقام بازیگر، بلکه بهعنوان فیلمبردار، کارگردان، تدوینگر و ایدهپرداز نیز نقش ایفا کنند.
در این تصویر، هان اوکی (Han Okhi)، بنیانگذار گروه Kaidu Club — نخستین جمعیت فیلمسازی تجربی زنان در کرهجنوبی — دیده میشود.
در سال ۱۹۷۴، هان اوکی (Han Okhi) از دانشجویان دانشگاه برجسته Ewha Women's University در سئول، گروه Kaidu Club را تأسیس کرد؛ نخستین جمعیت فیلمسازی فمینیستی و تجربی در کرهجنوبی. این گروه مشتمل بر هنرمندان و پژوهشگرانی با پیشینههای چندگانه بود:
-
هان اوکی (Han Okhi) — بنیانگذار و کارگردان اصلی.
-
کیم جئومسون (Kim Jeom-seon) — هنرمند نقاش.
-
لی جونگهی (Lee Jeong-hee) — پژوهشگر و هنرمند.
-
هان سونآه (Han Soon-ae) — فیلمساز و خالق اجراهای شخصی.
-
جانگ میو-سوک (Jeong Myo-sook) — پژوهشگر حوزه مسائل جنسیتی.
-
وانگ گیو-وون (Wang Gyu-won) — فیلمساز و عضو اجرایی تولیدات گروه
اعضای گروه — همه دانشآموختگان دانشگاه Ewha — در زمینههای ادبیات، هنر، تصویرسازی، طراحی رسانه و پژوهش فعالیت داشتند و فاقد آموزش رسمی سینمایی بودند
اگرچه فعالیت Kaidu Club تنها حدود چهار سال دوام آورد، این جمعیت بهواسطه ترکیب فمینیسم و فیلم تجربی، یکی از مهمترین مقاومتهای جمعی علیه ساختارهای مردسالارانه صنعت سینما در کره جنوبی محسوب میشود.
یکی از شاخصترین اقدامات «کایدُ»، برگزاری نخستین جشنواره فیلم تجربی کره در همان سال تأسیس، یعنی ۱۹۷۴، بود. این جشنواره در مکانی غیرمعمول و نمادین برگزار شد: پشتبام فروشگاه بزرگ «شینسهگه» در قلب سئول. انتخاب این مکان، علاوه بر دوری از ساختارهای رسمی، حامل پیامی آشکار علیه انحصار فرهنگی و اقتصادی حاکم بر سینمای کره بود.
آثار تولیدی گروه، از نظر فرم و محتوا، تجربههایی جسورانه بهشمار میرفتند. استفاده از تکنیکهای نوین فیلمبرداری، بهرهگیری از روایتهای غیرخطی، حذف فیلمنامههای سنتی و تأکید بر بداههپردازی، باعث شد فیلمهای «کایدُ» به بستری برای بیان مفاهیمی چون هویت، آزادی و مقاومت تبدیل شوند.
با وجود محدودیتها، فعالیتهای «کایدُ» در مدتزمان کوتاه عمرش اثری ماندگاری برای کره بر جای گذاشت. فیلمها و رویدادهای آنها در محافل هنری و سینمایی بازتاب یافت و توانست نسل تازهای از هنرمندان زن را به میدان بیاورد. امروز، با گذشت دههها از آن دوران، آثار و رویکردهای این گروه همچنان در محافل دانشگاهی، جشنوارههای فیلم و رویدادهای فرهنگی مورد بازخوانی و ارزیابی قرار میگیرد و «کایدُ» بهعنوان نماد مقاومت هنری زنان در برابر ساختارهای مردسالارانه، جایگاه ویژهای در تاریخ فرهنگی کره جنوبی دارد.
آثار و تأثیر این گروه در مقالات سامانههایی مانند Project MUSE و فصلنامههایی مانند «Beyond the Marginalization of Women: Khaidu as a Feminist Experimental Film Collective» بررسی گردیده و در کتاب «Celluloid Democracy» تحلیل شده است. این آثار تأکید میکنند که Kaidu بهواسطه طرح اندیشههای جسورانه و فمینیستی در عمل، مرزهای فیلمسازی را جابهجا کرد.
آثار و نمایشهای گروه «کایدُ»
گروه «کایدُ» در طول فعالیت خود، مجموعهای از فیلمهای کوتاه و تجربی خلق کرد که امروزه بهعنوان نمونههای مهم سینمای فمینیستی و آوانگارد کره جنوبی شناخته میشوند:
-
The Middle Dog’s Day (۱۹۷۴)
ساخته «هان اوکی»، از بنیانگذاران گروه، که با نگاهی تجربی به زندگی روزمره و روابط انسانی میپردازد. این فیلم در زمان خود به دلیل شیوه روایت و فرم تصویری متفاوتش، تجربهای تازه در سینمای مستقل کره بهحساب میآمد. -
The Hole (۱۹۷۳)
یکی از نخستین آثار شاخص هان اوکی، که پیش از تأسیس رسمی کایدُ ساخته شد اما در مسیر شکلگیری زبان بصری گروه نقش مهمی داشت. این فیلم، با استفاده از تکنیکهای سینمای تجربی، مفاهیمی چون هویت، آزادی و گریز از محدودیتها را جستوجو میکند. -
Color of Korea (۱۹۷۶)
ساخته جمعی گروه، که با بهرهگیری از رنگها و نمادهای بصری، سفری شاعرانه و انتقادی به تاریخ و فرهنگ کره ارائه میدهد. این اثر نه فقط یک مستند تصویری، بلکه تفسیری هنری بر مفهوم «هویت ملی» بود. -
Untitled 77-A (۱۹۷۷)
فیلمی بیعنوان و مرموز که با زبان بصری کاملاً تجربی، به مفاهیم فلسفی و اجتماعی میپردازد. این اثر نشاندهنده اوج تمایل گروه به گسستن از ساختارهای روایی کلاسیک و تمرکز بر بیان انتزاعی بود.
در تابستان ۲۰۲۵، مرکز فرهنگی کره در بریتانیا (KCCUK) مجموعهای ویژه از آثار گروه کایدُ را با عنوان «Kaidu Club: A Cinema of Outsiders» را مجددا به نمایش گذاشت. این رویداد در تاریخ ۱۸ ژوئن ۲۰۲۵ برگزار شد و بخشی از فصل تابستانی «Lingering Fragments» بود؛ برنامهای که به مرور و معرفی آثار سینمای تجربی و فمینیستی کره اختصاص داشت.
سینمای کره جنوبی، همچنان زن ستیز
امروز، با وجود گذشت نزدیک به نیم قرن از تجربه «کاید»، بازخوانی آثار سینمای کره نشان میدهد که ساختار زنستیز همچنان مسلط باقی مانده است. اگرچه کارگردانانی زن در سالهای اخیر توانستهاند در جشنوارههای بینالمللی بدرخشند و روایتهای تازهای از زنان ارائه دهند، اما جریان اصلی سینمای کره همچنان بر پایه مصرفگرایی تصویری از بدن زن، کلیشهسازی از نقشهای جنسیتی و بازتولید نگاه ابزاری به زن استوار است. زنان غالباً یا در نقش قربانیان خشونتهای جنسی و خانوادگی تصویر میشوند، یا در قالب شخصیتهای مکملی که نقش اصلیشان برجستهسازی قهرمان مرد است.
از این منظر، گروه کاید اگرچه آغازگر راهی تازه بود و میراثی نمادین از مقاومت هنری زنان بر جای گذاشت، اما موفق به تغییر بنیادین در صنعت سینمای کره نشد. گفتمان زنستیزی در لایههای تجاری و حتی هنری سینمای کره، همچنان قدرتمند است و نشان میدهد که مسیر برابری و فاعلیت زنان در این عرصه، همچنان با موانع ساختاری و فرهنگی جدی روبهروست. بنابراین، اهمیت امروز کاید نه در تغییر کامل ساختار، بلکه در یادآوری دائمی این واقعیت است که سینمای کره، با وجود دستاوردهای جهانی، هنوز در نسبت با زنان، سینمایی سرشار از تناقض و تبعیض باقی مانده است.