مقایسه کیفیت و کمیت حوزه های علمیه و الگوپذیری از امام صادق در عرصه های گوناگون علمی

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، شکی در این نیست که حوزه‌های علمیه به عنوان مراکز اصلی آموزش و پژوهش علوم دینی و اسلامی، نقش بسزایی در شکل‌گیری و ترویج معارف الهی در نظام اسلامی دارند. در این یادداشت، نگاهی کوتا به کیفیت و کمیت حوزه‌های علمیه در دوران گذشته و ضرورت الگوپذیری حوزویان از سیره امام صادق علیه السلام در عرصه‌های مختلف علمی می‌پردازیم.

حوزه‌های علمیه در طول تاریخ به ویژه در دوران معاصر از نظر تعداد و گستره جغرافیایی، افزایش چشمگیری داشتند. از شهرهای مقدس قم و نجف گرفته تا دیگر نقاط جهان، این مراکز به تربیت طلاب و دانش‌پژوهان مشغول بوده و از لحاظ کمیت و تعداد تربیت طلاب علوم دینی، رشد بسیار خوبی را نسبت به دوران گذشته، شاهد بودند که این گسترش، علاوه بر این که نشان‌دهنده‌ نیاز مبرم جامعه اسلامی به علوم دینی و الهی است، همچنین نشان دهنده این است که حوزه های علمیه نیز به این نیازها، توجه لازم را داشته اند.

اما از لحاظ کیفیت حوزه های علمیه، باید گفت که هرچند به اعتراف مسئولان حوزه، کیفیت حوزه های علمیه، آنچنان که باید و شایسته آن است، متناسب با زمان پیش نرفته [هایپرلینک شود]؛ ولی کیفیت علمی و آموزشی حوزه‌های علمیه در مقایسه با دوران گذشته تغییرات قابل توجهی داشته است که ذکر برخی از آن تغییرات خالی از لطف نمی باشد.

در گذشته، آموزش در حوزه‌های علمیه بیشتر بر مبنای متون کلاسیک و سنتی بود و روش‌های تدریس عمدتاً به صورت شفاهی و با تمرکز بر حفظ و تکرار مطالب انجام می‌شد؛ اما در سال‌های اخیر با توجه به نیازهای جدید جامعه و تغییرات فرهنگی و اجتماعی، رویکردهای آموزشی در حوزه های علمیه نیز تغییرات قابل توجهی را داشته است.

تنوع در متون آموزشی و روش‌های تدریس

امروزه علاوه بر متون سنتی، متون جدید و معاصر نیز به برنامه‌های درسی اضافه شدند که به طلاب علوم دینی کمک می‌کند تا با مسائل روز جامعه و جهان آشنا شوند. همچنین استفاده از روش‌های تدریس نوین، مانند بحث‌های گروهی، کارگاه‌های آموزشی و استفاده از فناوری‌های نوین به بهبود کیفیت آموزش کمک کرده است.

علاوه بر این حوزه های علمیه امروز، توجه بیشتری به تحقیق و پژوهش در حوزه‌های مختلف علوم دینی و انسانی دارند که این امر سبب شده تا طلاب به جای صرفاً حفظ مطالب، به تحلیل و بررسی عمیق‌تری از موضوعات بپردازند.

بنابراین می‌توان گفت که هرچند کیفیت علمی و آموزشی حوزه‌های علمیه درحال حاضر نسبت به گذشته بهبود یافته است؛ اما همچنان چالش‌های جدی برای آن وجود دارد که نیازمند توجه و اصلاح است و برای رسیدن به حد مطلوب و مورد انتظار، باید فعالیت های علمی و تربیتی حوزه های علمیه، گسترده و با کیفت تر از گذشته شده و روز به روز توسعه داده شوند.

الگوپذیری حوزه های علمیه از امام صادق علیه السلام

امام صادق علیه السلام به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شخصیت‌های علمی تاریخ اسلام، الگوی مناسبی برای حوزه‌های علمیه به شمار می‌رود، حوزه های علمیه ای که خروجی آنان، تربیت یافتگان امام صادق علیه السلام به شمار آمده و رشد یافتگان مکتب ایشان هستند.

ایشان با تأسیس مکتب علمی خود، به ترویج علوم مختلف از جمله فقه، کلام، فلسفه و علوم طبیعی پرداختند که حوزه های علمیه نیز با الگوپذیری از امام صادق علیه السلام توانستند در آموزش و ترویج علوم مختلف اسلامی همچون فقه، کلام، فلسفه و دیگر علوم دینی، خوش درخشیده و پله های ترقی را روزبه روز قوی تر و گسترده تر از دوران گذشته بپیمایند؛ به گونه ای که امروز، شاهد تحولات علمیِ بزرگی در رشته های مختلف در حوزه های علمیه هستیم که برخی از آنان در دوران گذشته نبود و حوزه علمیه امروز، در رشته های مختلف مدیریتی، دینی، اقتصادی، روانشناسی و دیگر علوم اسلامی، فعالیت قابل توجهی را از خود به نمایش گذاشته است.

گفت‌وگو و تبادل نظر، توجه به علوم مختلف و اهتمام به تحقیق و پژوهش را می توان از جمله مصادیق الگوپذیری طلاب و حوزه های علمیه از امام صادق علیه السلام ذکر کرد.

امام صادق علیه السلام به تعلیم و تعلم علوم مختلف توجه بسیاری داشته و به پژوهش و تحقیق اهمیت بسیاری می‌دادند. ایشان به طلاب علوم دینی این امکان را می‌دادند که در زمینه‌های مختلف علمی، از جمله فقه، تفسیر، کلام و حتی علوم تجربی، آموزش ببینند.

قطعا اهتمام به یادگیری علوم مختلف و پژوهش و تحقیق از سوی امام صادق علیه السلام، می‌تواند به حوزه‌های علمیه کمک کند تا برنامه‌های درسی خود را گسترش داده و طلاب علوم دینی را با الگوگیری از سیره آن حضرت، به سوی کشف و نوآوری در علوم اسلامی سوق دهند؛ چنانچه امام صادق علیه السلام با تأسیس مکتب علمی خود در مدینه، فضایی را برای آموزش و پژوهش در علوم دینی فراهم کردند. این مکتب به تربیت طلاب و دانشمندان در زمینه‌های مختلف فقه، کلام، فلسفه و علوم طبیعی پرداخت و به گسترش معارف اسلامی کمک بسیار شایانی کرد.

امام صادق علیه السلام همواره بر اهمیت تحقیق و پژوهش تأکید داشتند. ایشان طلاب را به مطالعه و بررسی عمیق متون دینی و علمی تشویق می‌کردند و این رویکرد، سبب ارتقاء سطح علمی و کیفیت بخشی به علوم دینی می‌شد.

همچنین امام صادق علیه السلام بر اهمیت اخلاق و رفتار نیکو در کنار علم تأکید داشتند. ایشان معتقد بودند که علم بدون اخلاق نمی‌تواند تأثیرگذار باشد؛ چراکه تربیت طلاب با تأکید بر اصول اخلاقی و انسانی می‌تواند به کیفیت بخشی به علوم دینی کمک کند.

در پایان باید گفت که مقایسه کیفیت و کمیت حوزه‌های علمیه و مصادیق الگوپذیری از سیره امام صادق علیه السلام نشان می‌دهد که برای ارتقاء سطح علمی و کیفی حوزه های علمیه، نیازمند توجه به اصول و روش‌های علمی ایشان داریم تا با بهره‌گیری از آموزه‌های امام صادق علیه السلام، به بهبود کیفیت آموزش و پژوهش در حوزه‌های علمیه دست یافته و به نیازهای حوزه های علمیه و جامعه اسلامی پاسخ دهیم.

نویسنده: سعید چراغی