حجت‌الاسلام قنبری مطرح کرد؛
استدلال، تشبیه، اخلاق؛ سه‌گانه موفقیت گفت‌وگوهای امام رضا
مدیر ارتباطات و بین الملل مجتمع آموزشی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی، روش‌های امام رضا علیه‌السلام در مناظرات ادیانی را تبیین کرد و بر مؤلفه‌هایی همچون پرسش‌محوری، زبان مشترک، استدلال عقلی و پایان‌بندی اخلاقی تأکید نمود.
به گزارش خبرنگار گروه فرق و ادیان خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام علی قنبری، مدیر ارتباطات و بین الملل مجتمع آموزشی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی، در پیش نشست های همایش کتاب عیون اخبار الرضا علیه السلام از نگاه فرهیختگان با موضوع نسبت گفتگوی ادیانی در عیون اخبار الرضا علیه السلام که به همت سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی در سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی امروز 28 آبان ماه برگزار شد، با گفتگوهای امروز دینی و بین المللی به تبیین مفاهیم و واژگان مرتبط با گفت‌وگو و جایگاه آن در سنت اسلامی پرداخت.
وی با اشاره به کاربردهای مختلف واژگانی همچون بحث، مناظره و احتجاج، توضیح داد: احتجاج واژه‌ای عربی از ریشه حجت است و به معنای استدلال‌آوری، اقامه برهان عقلی و منطقی و دفاع معقول از یک عقیده یا رفتار به کار می‌رود.
مدیر ارتباطات و بین الملل مجتمع آموزشی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی، افزود: در سال‌های اخیر واژه دیالوگ که ریشه در زبان‌های اروپایی دارد، نیز در ادبیات فرهنگی و بین‌المللی رواج یافته است؛ از جمله در تعابیری همچون گفت‌وگوهای تمدنی، فرهنگی و بین‌ادیانی. با این حال، در این نشست واژه گفت‌وگو انتخاب شد؛ زیرا مفهومی وسیع‌تر دارد، بار منفی ندارد و تمامی تعاملات دوسویه و کشف معرفتی را در بر می‌گیرد.
حجت‌الاسلام قنبری تأکید کرد: برخلاف برخی واژگان مانند مناظره که ممکن است ناخودآگاه بار تنش یا تقابل را به همراه داشته باشد، گفت‌وگو بر احترام متقابل، فهم متقابل و رعایت انصاف استوار است. اگر گاهی از واژگانی مثل مناظره یا احتجاج هم استفاده شود، مربوط به سبک بیان و شهرت کاربردی آن‌هاست.
وی به سیر تاریخی گفت‌وگو در سنت اسلامی پرداخت و اظهار داشت: از همان دوران پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله گفت‌وگوهای بین‌ادیانی و تمدنی نقش مهمی در معرفی اسلام داشته است. این مسیر در دوران امام صادق علیه‌السلام با تربیت شاگردان متخصص ادامه یافت و در عصر امام رضا علیه‌السلام به اوج خود رسید؛ به‌گونه‌ای که مناظره‌ها و گفت‌وگوهای حضرت با دانشمندان ادیان و مکاتب مختلف، نقطه عطفی در تاریخ اندیشه اسلامی است.
مدیر ارتباطات و بین الملل مجتمع آموزشی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی، با اشاره به فضای سیاسی عصر مأمون عباسی توضیح داد: گفت‌وگوهایی که در آن دوره برگزار می‌شد، غالباً رنگ و بوی سیاسی داشت؛ مأمون قصد داشت برتری علمی و فکری امام رضا علیه‌السلام را به چالش بکشد، اما حضرت با تبدیل تهدید به فرصت و با ارائه مباحث عمیق درباره امامت، این اهداف را خنثی کردند.
حجت‌الاسلام قنبری سپس به تشریح روش‌های گفت‌وگوی امام رضا علیه‌السلام بر اساس کتاب عیون اخبار الرضا پرداخت و گفت: اولین روش حضرت، آغاز بحث با پرسش و پاسخ بود. امام معمولاً یا خود سؤال می‌کردند یا طرف مقابل را به طرح پرسش تشویق می‌فرمودند و سپس پاسخ‌ها را با حوصله و توضیح کافی ارائه می‌کردند.
وی با اشاره به مناظره معروف امام رضا علیه‌السلام با عِمران صابی گفت: در بررسی اکثر گفت‌وگوهای حضرت، آغاز بحث‌ها با سؤال‌های توحیدی و پاسخ‌هایی در همین محور مشاهده می‌شود؛ سپس این گفت‌وگوها به بیان نشانه‌های امامت منتهی می‌گردد؛ در جریان همین مناظره، عمران حدود ۲۵ تا ۳۰ پرسش درباره توحید، آفرینش و سپس درباره امامت مطرح کرد و امام رضا علیه‌السلام در ادامه، با تبیین مقام امامت، به ارائه نشانه‌هایی همچون مقام علمی امام، منزلت روحانی ویژه و مستجاب‌الدعوه بودن پرداختند.
حجت‌الاسلام قنبری توضیح داد: مامون نیز در میانه گفت‌وگو با صراحت درباره امامت سؤال کرد و حضرت در پاسخ فرمودند که خدای متعال امامان را با روحی پاک و مقدس تأیید کرده است؛ روحی که نه فرشته است و نه در کنار پیشینیان بوده، جز همراه پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله. این روح با امامان همراه است و ستونی از نور میان آنان و خدای متعال محسوب می‌شود. این بیان حضرت، در واقع توضیح غیرمستقیمی درباره شایستگی‌های امام و نفی صلاحیت دیگران برای جانشینی پیامبر بود.
روش دوم: تداوم گفت‌وگو با پرسش و پاسخ
حجت‌الاسلام قنبری با اشاره به اینکه امام در ادامه نیز گفت‌وگو را با طرح سؤال و پاسخ‌دهی هدایت می‌کردند، تأکید کرد: این روش سبب می‌شد طرف مقابل به تفکر واداشته شده و مسیر بحث از تنش به سمت فهم مشترک هدایت شود.
روش سوم: استفاده از واژگان خاص و زبان مشترک
به گفته وی، یکی از موفقیت‌های مهم امام رضا علیه‌السلام در گفت‌وگو با پیروان ادیان دیگر، استفاده از واژگان و ادبیات خود آنان بود.
مدیر ارتباطات و بین الملل مجتمع آموزشی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی، با اشاره به روایت کتاب عیون اخبار الرضا افزود: عمران صابی در آغاز به مأمون گفت که من نه پیامبر مسلمانان را قبول دارم، نه کتابشان را و نه اعتقادشان را؛ اما امام فرمودند اگر از اعتقادات خودتان با شما سخن بگویم، چه خواهید گفت؟ عمران پذیرفت و حضرت بحث را بر اساس کتاب‌ها و باورهای او ادامه داد.
حجت‌الاسلام قنبری ادامه داد: امام پرسیدند: شما به الوهیت حضرت عیسی علیه‌السلام معتقدید زیرا ایشان معجزه داشتند. اگر ملاک معجزه باشد، پیامبرانی چون ابراهیم و یسع نیز کارهای خارق‌العاده انجام داده‌اند؛ پس چرا آنان الهی دانسته نمی‌شوند؟ همچنین حضرت به آیات موجود در کتاب‌های مسیحیان اشاره کردند که خبر از آمدن پیامبر اسلام می‌دهد. همین استدلال‌ها باعث شد عالم مسیحی از عقیده نخست خود عقب‌نشینی کند.
روش چهارم: بهره‌گیری از استعاره، تمثیل و تشبیه
حجت‌الاسلام قنبری با بیان اینکه استعاره از کارآمدترین شیوه‌های انتقال معناست، افزود: امام رضا علیه‌السلام در گفت‌وگو با متکلمان زرتشتی از تشبیه بهره بردند. هنگامی که از علت اعتقاد آنان به پیامبرانشان سؤال شد و آنان معجزه را معیار دانستند، حضرت فرمودند: اگر معجزه معیار صحت نبوت موسی یا زرتشت است، پیامبر اسلام نیز معجزه‌ای جاودانه همچون قرآن دارد؛ معجزه‌ای که همچنان زنده است. پس چرا آن را نمی‌پذیرید؟
مدیر ارتباطات و بین الملل مجتمع آموزشی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی، همچنین به گفت‌وگوی حضرت با سلیمان مروزی اشاره کرد و توضیح داد: در این مناظره، امام اعتقاد او درباره بدا را با باورهای مشابه در اندیشه یهود تشبیه کردند و از این طریق خطای استدلالی او را روشن ساختند.
روش پنجم: تکمیل مناظره با تشبیه باورهای نادرست
حجت‌الاسلام قنبری با اشاره به مناظره امام با سلیمان مروزی، گفت: سلیمان بر این باور بود که اراده الهی دچار تغییر نمی‌شود و «بَدا» را نمی‌پذیرد. امام رضا علیه‌السلام این عقیده را به اعتقاد یهود تشبیه کردند و خدا را ناتوان از تغییر در تقدیر می‌دانستند. امام با استناد به آیات قرآن بطلان این دیدگاه را نشان دادند؛ استدلالی که موجب دست‌برداشتن سلیمان از باور پیشینش شد.
روش ششم: ارائه چشم‌انداز کلان از امامت
وی افزود: امام رضا علیه‌السلام در مناظرات خود تصویری جهان‌شمول و هدایتگر از امامت ارائه می‌کردند. حضرت تأکید داشتند که امامت تنها با نشانه‌های الهی و ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد محقق می‌شود و هر فردی شایستگی این مقام را ندارد. این نگاه، جایگاه امامت را فراتر از یک منصب اسلامی، به الگویی دینی و جهانی ارتقا می‌داد.
روش هفتم: بهره‌گیری از استدلال عقلی و تحلیل منطقی
به گفته حجت‌الاسلام قنبری، عقل و منطق ستون اصلی در گفت‌وگوهای امام بود. هرگاه طرف مقابل آیات و روایات را نمی‌پذیرفت، حضرت به اصول عقلی مورد قبول او استناد می‌کردند. نمونه روشن آن، مناظره با سلیمان مروزی است که امام تفاوت علم و ذات الهی و نیز تفاوت علم و اراده را به‌صورت کاملاً عقلانی تبیین کردند.
روش هشتم: استناد به نقل‌های معتبر نزد مخاطب
مدیر ارتباطات و بین الملل مجتمع آموزشی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی، با اشاره به بهره‌گیری گسترده امام از منابع مورد قبول طرف مقابل گفت: در اثبات نبوت پیامبر اسلام، امام رضا علیه‌السلام به نقل‌هایی از تورات استناد کردند. در موضوع عصمت انبیاء نیز با آیاتی از قرآن شبهات موجود را پاسخ دادند.
پایان‌بندی اخلاقی و کریمانه مناظره
وی با اشاره به آخرین محور مورد اشاره؛ گفت: امام رضا علیه‌السلام هرگز به دنبال تحقیر مخالف نبودند و در پایان مناظره با رفق و ادب، مخاطب را به تفکر دعوت می‌کردند. در گفت‌وگو با عمران صابی، بارها این جمله تکرار می‌شود: «یا عمران، أتعقل؟ أتفکر؟» که نشان‌دهنده اوج بزرگواری و هدایت‌گری حضرت است.
ارسال نظرات