سیره اخلاقی امام رضا (ع)، الگویی عملی برای انسجام اجتماعی امروز

به گزارش خبرنگار گروه فرق و ادیان خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام محمد سلطانیه، دانشیار دانشگاه علوم انسانی رضوی، در پیش نشست های همایش کتاب عیون اخبار الرضا علیه السلام از نگاه فرهیختگان با موضوع نقش اخلاق در جامعه با تمرکز بر کتاب عیون اخبار الرضا علیه السلام، که به همت سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی در سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی، امروز 28 آبان ماه برگزار شد، با تأکید بر اهمیت اخلاق در سازماندهی جامعه، به تشریح نقش اخلاق در رفتارهای فردی و جمعی پرداخت.

دانشیار دانشگاه علوم انسانی رضوی با اشاره به کتاب شریف عیون اخبار الرضا توضیح داد: سیره و فرمایشات حضرت علی بن موسی الرضا (ع) می‌تواند راهنمای مهمی برای تحلیل نقش اخلاق در جوامع امروز باشد.

وی با تأکید بر اهمیت اخلاق به عنوان مجموعه‌ای از اصول و قواعد رفتاری گفت: اخلاق نه تنها یک ارزش فردی است، بلکه یک ضرورت اجتماعی محسوب می‌شود؛ چرا که تأثیر عمیقی بر تقویت پیوندهای اجتماعی و کاهش ناهنجاری‌های اجتماعی دارد.

حجت‌الاسلام سلطانیه افزود: این تأثیرات اخلاقی در مطالعات جامعه‌شناسی مدرن نیز مورد توجه قرار گرفته و به عنوان عاملی تعیین‌کننده در ایجاد همبستگی اجتماعی بررسی می‌شود.

وی همچنین با اشاره به چارچوب‌های جامعه‌شناسی اخلاق توضیح داد: تحلیل زیست اخلاقی انسان‌ها باید با توجه به زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی صورت گیرد تا بتوان تأثیر واقعی اصول اخلاقی بر رفتار فردی و جمعی را در جوامع امروز به‌درستی درک کرد.

دانشیار دانشگاه علوم انسانی رضوی به تحولات این حوزه در قرن نوزدهم و نظریه‌های امیل دورکیم اشاره کرد و گفت: دورکیم همبستگی اجتماعی را در دو نوع جامعه بررسی می‌کند؛ جامعه مکانیکی که مبتنی بر شباهت‌های فردی و اجتماعی شکل می‌گیرد و جوامع ارگانیک که بر اساس تمایزات شغلی و فردی با احساس نیاز متقابل میان اعضا ایجاد همبستگی می‌کنند.

 

حجت‌الاسلام سلطانیه تأکید کرد: بررسی نقش اخلاق در جامعه، با الهام از سیره رضوی، می‌تواند الگویی برای تقویت انسجام اجتماعی و کاهش ناهنجاری‌ها ارائه دهد و افزود: این مباحث در قالب یادداشت‌های علمی و پژوهشی قابل تعمیق و توسعه است.

دانشیار دانشگاه علوم انسانی رضوی با تأکید بر اهمیت آموزه‌های رضوی گفت: بررسی نقش اخلاق در جامعه با الهام از سیره امام علی بن موسی الرضا (ع) می‌تواند الگویی عملی برای تقویت انسجام اجتماعی و کاهش ناهنجاری‌ها ارائه دهد که این مباحث قابلیت تعمیق و توسعه در قالب یادداشت‌ها و پژوهش‌های علمی را دارد.

حجت‌الاسلام سلطانیه با اشاره به کتاب شریف عیون اخبار الرضا جایگاه اخلاق در تعاملات اجتماعی و حرفه‌ای را تشریح کرد و گفت: انسان‌ها برای برآوردن نیازهای خود در عرصه‌های مختلف، به همکاری و تعامل با دیگران نیازمندند و این بستر زمینه ظهور اخلاق حرفه‌ای و رعایت اصول رفتاری را فراهم می‌کند.

وی همچنین توضیح داد: در جوامع مدرن، اخلاق نه تنها یک ارزش فردی بلکه ابزاری برای تحقق بهره‌وری اجتماعی و تربیت نیروی انسانی است.

حجت‌الاسلام سلطانیه تأکید کرد: ضرورت اخلاق در جامعه، هم در دیدگاه علوم مدرن و هم از منظر آموزه‌های دینی، غیرقابل انکار است و افزود: در حالی که جامعه‌شناسی مدرن اخلاق را ابزاری برای رسیدن به اهداف اجتماعی می‌داند، آموزه‌های دینی به اخلاق به عنوان وسیله‌ای برای هدایت انسان‌ها به مکارم اخلاقی و انسجام اجتماعی نگاه می‌کنند.

 

دانشیار دانشگاه علوم انسانی رضوی با اشاره به کتاب شریف عیون اخبار الرضا به تبیین آموزه‌های اخلاقی حضرت علی بن موسی الرضا (ع) پرداخت و تأکید کرد: رعایت اخلاق حرفه‌ای و اجتماعی از اصول اساسی تعامل انسان‌ها با یکدیگر است.

 

وی توضیح داد: انسان‌ها برای برآورده کردن نیازهای خود در عرصه‌های مختلف، ناگزیر به تعامل با دیگران هستند و در این تعاملات، اخلاق حرفه‌ای نقش کلیدی دارد. این اصول اخلاقی نه تنها ارزش فردی دارند، بلکه تأثیر عمیقی بر محیط اجتماعی و رفتارهای جمعی می‌گذارند و می‌توانند انسجام و بهره‌وری جامعه را تقویت کنند.

 

 

حجت‌الاسلام سلطانیه با اشاره به دسته‌بندی آموزه‌های اخلاقی رضوی، گفت: حضرت علی بن موسی الرضا (ع) تعامل خود با افراد جامعه را بر اساس اصول اخلاقی تنظیم می‌کردند و حتی در روابط خانوادگی نیز رعایت اخلاق را سرلوحه قرار می‌دادند. این آموزه‌ها شامل رفتار نیکو و پسندیده نسبت به اعضای خانواده است، به طوری که در روایتی از پیامبر گرامی اسلام آمده است: در روز قیامت، کسی که خوش‌خلق‌ترین و بهترین رفتار را نسبت به خانواده خود داشته باشد، جایگاهش به پیامبر نزدیک‌تر است.

 

وی تأکید کرد: این آموزه‌ها علاوه بر بعد خانوادگی، شامل اخلاق اجتماعی و حرفه‌ای نیز می‌شود و می‌تواند الگویی برای اصلاح رفتارهای فردی و اجتماعی در جامعه امروز باشد. آموزه‌های اخلاقی رضوی، اگر در زندگی فردی و اجتماعی مردم جاری شود، می‌تواند محیط پیرامونی انسان‌ها را به فضایی پر از احترام، همکاری و انسجام اخلاقی تبدیل کند.

 

 

دانشیار دانشگاه علوم انسانی رضوی با اشاره به روایاتی از کتاب شریف عیون اخبار الرضا گفت: حضرت امام رضا (ع) حتی در کوچک‌ترین نهاد اجتماعی، یعنی خانواده، رعایت اخلاق را سرلوحه رفتار خود قرار می‌دادند و این اصول اخلاقی شامل خوش‌خلق بودن و رفتار نیکو نسبت به اعضای خانواده است. در روایتی از پیامبر گرامی اسلام آمده است که کسی که بهترین رفتار را نسبت به خانواده خود داشته باشد، در روز قیامت جایگاهش به پیامبر نزدیک‌تر است.

 

حجت‌الاسلام سلطانیه افزود: امام رضا (ع) همچنین در مواجهه با خویشاوندان و سایر افراد جامعه، رفتار خود را بر اساس اصول اخلاقی تنظیم می‌کردند و در نامه‌ای به فرزندشان امام جواد (ع) توصیه فرموده‌اند که حتی در هنگام خروج از منزل، باید عدالت و انصاف را رعایت کرد و نیازمندان و طلبکاران خویش را فراموش نکرد. 

 

دانشیار دانشگاه علوم انسانی رضوی تأکید کرد: این آموزه‌ها علاوه بر بعد خانوادگی، شامل اخلاق اجتماعی نیز می‌شود و الگویی عملی برای ایجاد عدالت، کرامت و انسجام اجتماعی در جامعه امروز ارائه می‌دهد.  اگر اصول اخلاقی حضرت در زندگی فردی و اجتماعی جاری شود، محیط پیرامونی انسان‌ها به فضایی پر از احترام، همکاری و همدلی تبدیل خواهد شد.

 

وی با اشاره به تعامل حضرت با خانواده و خویشاوندان گفت: حضرت امام رضا (ع) حتی در کوچک‌ترین نهاد اجتماعی یعنی خانواده، رعایت اصول اخلاقی را سرلوحه رفتار خود قرار می‌دادند. خوش‌خلق بودن، کمک و احسان به اعضای خانواده و توجه به عدالت در تعاملات خانوادگی، از جمله ویژگی‌های بارز ایشان است.

 

حجت‌الاسلام سلطانیه افزود: امام رضا (ع) در مواجهه با خویشاوندان و فرزندان نیز اصول اخلاقی را رعایت می‌کردند و در نامه‌ای به فرزندشان امام جواد (ع) توصیه فرموده‌اند که عدالت و انصاف در تعامل با دیگران، حتی هنگام خروج از منزل، رعایت شود و نیازمندان را فراموش نکنند.

 

وی با اشاره به آموزه‌های رضوی درباره همسایگان توضیح داد: حضرت تأکید داشتند که مومن کسی است که همسایگانش از آزار و اذیت او در امان باشند و حق آنان رعایت شود. این اصل اخلاقی نشان‌دهنده اهمیت احترام و حسن رفتار با افرادی است که بیشترین مواجهه اجتماعی را با انسان دارند.

 

حجت‌الاسلام سلطانیه همچنین به تعامل حضرت با خدمتگزاران و طبقات اجتماعی پایین‌تر اشاره کرد و افزود: امام رضا (ع) با خدمتگزاران خود با احترام و اخلاق مداری رفتار می‌کردند و هیچ‌گاه ظلم یا تحقیر از سوی ایشان دیده نمی‌شد. حتی در جلسات رسمی، حضرت به دیگران اجازه می‌دادند سخن خود را کامل بیان کنند و هیچ‌گاه صحبت کسی را قطع نمی‌کردند.

 

دانشیار دانشگاه علوم انسانی رضوی در پایان خاطرنشان کرد: رعایت اصول اخلاقی از سوی امام رضا (ع) محیط پیرامونی ایشان را به فضایی پر از احترام، همکاری و همدلی تبدیل کرده بود و این آموزه‌ها می‌تواند الگویی عملی برای ایجاد انسجام اجتماعی در جامعه امروز باشد.