پیامبر اکرم و تشکیل نهادهای حکومتی

اشاره: با ظهور اسلام در مكه، و پس از گسترش دعوت پيامبر(ص) و هجرت به مدينه، دولت اسلامي به وسيله‌ي پيامبر اسلام صلّي الله عليه و آله تأسيس گرديد و آن حضرت، علاوه بر آموزش و تربيت شخصاً سرپرستي و رهبريِ جامعه‌ي اسلامي را به عهده گرفت و به اداره‌ي نظام اجتماعيِ مسلمين در بخش‌هاي مختلف قضايي، فرهنگي، سياسي، نظامي و اقتصادي پرداخت.

بازخوانی تاریخی سیره سیاسی پیامبر اکرم(ص) و ادراک صحیح و فهم عمیق آن می تواند برای نظام سازی و حکومت داری نظام اسلامی مفید بوده و مورد استفاده واقع شود به همین خاطر خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، با حجت الاسلام محمد جواد یاوری سرتختی معاون آموزش موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) قم گفت‌وگویی داشته است.

متن کامل این گفت‌وگو بدین شرح است:

رسا- به طور کلی بفرمائید سیره پیامبر اکرم در نهاد سازی حکومتی چگونه بوده است؟

پیامبر اکرم(ص) در دوران مکه به دنبال تشکیل حکومت بوده و مبانی و بنیادهای دولت اسلامی را در مکه طراحی و پی ریزی کردند. اینکه رئیس این حکومت، ساز و کار سیاسی رسول الله و منصوب مِن قِبَل الله است و پیامبر رحمت است که خداوند ایشان را تعیین کرده و تشکیل امت واحده اسلامی را به وی سپرده است.

در مکه شرایط برای تشکیل حکومت به صورت فراگیر فراهم نبود اما اعمال ولایت حضرت به طور جدی مطرح و مورد توجه بود و اتفاقی که افتاد این بود که فعالیت های افراد را خود حضرت مدیریت می کردند. امروزه وقتی ما بررسی می کنیم نهادهای حکومتی در قالب یک نهاد و کار گزاران و یا در قالب وزارت خانه ها و یا موسسات و غیره است ولی در زمان پیامبر(ص) با این عناوین نبود و حضرت تقسیم کار کرده بودند و مسئولیت های مختلفی را به افراد مختلف سپرده بودند.

رسا- آیا عمده فعالیت رسول خدا در مسئله نهاد سازی در مدینه شکل گرفت؟

در زمانی که پیامبر(ص) وارد مدینه شدند این مسئله به صورت جدی مورد توجه و عنایت پیامبر(ص) قرار گرفت و برای تثبیت حکومت اسلامی فعالیت هایی را انجام دادند که یکی از راههای استقرار و تثبیت این حکومت این بود که با پیمان نامه ها و عهدنامه ها و مواردی از این دست ساختار سیاسی را تحکیم و قدرت ببخشد و این کار را نیز کردند و مسئولیت نهاد آموزش و تعلیم و تربیت مردم را به امثال امیرالمومنین(ع) و معاذ بن جبل واگذارکردند و اینها را متولی آموزش مردم نمودند و یا در بحث نظامی، فرماندهی و مدیریت برخی از جنگها را به افرادی دیگر محول می کنند که برای اشخاصی مثل امیرالمومنین(ع) شاهدیم که پیامبر(ص) سریه هایی را برای ایشان قرار می دهند و برای دیگر کارها نیز متولی قرار می دهند .

رسا – آیا نهاد های سیاسی و اجتماعی و امور کشوری و لشکری که امروزه اطلاق می شود در زمان پیامبر اکرم به طور جد مورد نظرحضرت بوده است؟

نهاد های سیاسی و اجتماعی و امور کشوری و لشکری که امروزه گفته می شود زمان پیامبر اکرم(ص) به طور جد مورد نظرحضرت بوده و به اجرا در آمده است و ما می بینیم که در حوزه آموزش، تعلیم و تربیت می بینیم که نهاد آموزش اتفاق افتاده؛ اولین مکتب خانه در مدینه تاسیس می شود  و برای آموزش مردم مسجد تاسیس می شود؛ در بحث نظامی ساماندهی سپاه و امور لشکری را مد نظر دارد، فرماندهان نظامی حضرت مشخص هستند؛ در حوزه اجرایی و مسائل ثبت و ضبط و امور اداری را به جد پیگیر بودند و هر کدام از افراد انتخاب شده امورمحوله را انجام می دادند.

 در عمل ما می بینیم که نهادهای سیاسی و اجتماعی اتفاق افتاده و فعالیت و کارکرد افراد هم مبتنی بر دستورات رسول خدا(ص) است و یک نوع رابطه ای را پیامبر(ص) با افراد خود برقرار کرده اند که هر برنامه ای را که می خواهند انجام دهند باید هماهنگ با مدیریت و با سازوکار و طراحی شده مدیر جامعه اسلامی که همان پیامبراکرم(ص) هست باشند چون قرار است دستورات خداوند و سنت نبوی مد نظر بوده و اجرا شود و این موفقیت پیامبر(ص) بود که توانست به صورت عملیاتی مسائل را اجرا کند و در مدینه تحقق پیدا کرد و یک نمونه کاملی برای تاریخ بشریت شد؛ البته قبل از پیامبر(ص) انبیای الهی خیلی تلاش و کوشش کردند برای تحقق حکومت مستقل و تشکیل نهادهای مختلفی که با محتوای آموزه های دینی باشد اما موفق به تحقق آن نشدند اما در عصر رسول گرامی اسلام این اتفاق افتاد و امروز هم انقلاب اسلامی الگوی خودش را از از سیره و سنت رسول خدا(ص) گرفته است.

رسا- آیا پیامبر اکرم نهادهای فرهنگی نیز داشتند؟

ما وقتی در حوزه نهادهای فرهنگی بحث می کنیم از آموزش و پرورش مردم صحبت می کنیم چراکه در آن دوره وضعیت فرهنگی مردم باید به سویی می رفت که مردم تعلیم و تربیت ببینند به همین خاطر یکی از کارهایی که پیامبر(ص) انجام می دهند ساختن مسجدی است که بنا کردند و در کنار مسجد، مکانهای مقدس مورد توجه پیامبر(ص) قرار می گیرد  و حضرت از این مکانها برای تعلیم و تربیت مردم استفاده می کنند به طور مثال ما شاهدیم که در گوشه ای از مدینه یک عده ای از جوانها نماز جماعت داشتند و در منزل یکی از انصار تجمع کرده و قرآن می آموختند  و به همین خاط مکانی در مدینه تاسیس شد به نام دارالقراء که در قرآن و آموزه های تعلیم و تربیت اسلامی آموزش داده می شود  و افرادی به جاهای دیگر اعزام می شدند و فعالیت فرهنگی خود را انجام می دادند، در فعالیت های فرهنگی، آموزش آداب مسلمانی و دینداری و احکام قرآن در رتبه  و درجه اول بود.

رسا- با سپاس از این که وقت ارزشمند خود را در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید.