هر عبادتی وجهی از وجوه خدا است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، سلسله دروس ماه مبارک رمضان درس خارج فقه صلاة مسافر  آيت الله ‌ محمد جواد فاضل لنکراني  در مرکز فقهی ائمه اطهار (ع) به صورت زنده اینترنت در فضای مجازی تدریس می شود.

رییس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) نخستین جلسه پیرامون ماه مبارک رمضان ازدیدگاه  امام سجاد (ع) به فرازی از دعای 44 صحیفه سجادیه پرداخت.

بسم الله الرحمن الرحيم الحمد لله رب العالمين و صلي الله علي سيدنا محمد و آله الطیبه الطاهرین المعصومین و لعنه اله علی اعدائهم اجمعین من الآن الی قیام یوم الدین

اگر انسان در این حمد توجه پیدا کند خیلی از امور معرفتی و امور تربیتی و اعتقادی برای انسان حل می‌شود.

قبل از شروع بحث مناسب است بعضی از قسمت‌های دعای امام سجاد(ع) به مناسبت ورود در ماه مبارک رمضان را بیان کرده و استفاده کنیم. در صحیفه سجادیه حضرت در قسمت اول دعای 44 به خداوند عرض می‌کند:

«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا لِحَمْدِهِ، وَ جَعَلَنَا مِنْ أَهْلِهِ لِنَكُونَ لِإِحْسَانِهِ مِنَ الشَّاكِرِينَ، وَ لِيَجْزِيَنَا عَلَى ذَلِكَ جَزَاءَ الْمُحْسِنِينَ»؛ حمد می‌کنیم خدای تبارک و تعالی را که ما را به حمد خود هدایت کرد. این یک نعمت بسیار بزرگ است که ما به حمد خداوند راه پیدا کرده‌ایم. اساساً اگر انسان به این حمد توجه پیدا کند، خیلی از امور معرفتی و تربیتی و اعتقادی برای او حل می‌شود. وقتی می‌گوئیم «حمد»، فقط مخصوص خداست یعنی هیچ موجودی قابل و سزاوار حمد نیست حتی خود انسان، هر چه حمد و ستایش و خوبی هست برای خداست.

امام خمینی(ره) در بحث تفسیر سوره حمد نکات بسیار خوبی در این زمینه دارد، این عبارت امام سجاد(ع) که می‌فرماید: سپاس خداوندی که ما را هدایت به حمد خود کرد بسیار دقیق و لطیف است اگر این نماز را خدا به ما یاد نداده بود، ما چطور می‌توانستیم بگوئیم «الحمدلله رب العالمین»؟ این تعبیر را خدا به ما یاد داد و این کلید برای رسیدن به خداست.

«وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي حَبَانَا بِدِينِهِ، وَ اخْتَصَّنَا بِمِلَّتِهِ، وَ سَبَّلَنَا فِي سُبُلِ إِحْسَانِهِ لِنَسْلُكَهَا بِمَنِّهِ إِلَى رِضْوَانِهِ، حَمْداً يَتَقَبَّلُهُ مِنَّا، وَ يَرْضَى بِهِ عَنَّا»؛ خدا را حمد می‌کنیم که دین خود را به ما اعطا کرد و ما را جزء ملت اسلام قرار داد، این را هم باید حمد کنیم. راه‌های احسان را به ما یاد داد که راه حق چیست؟ راه خیر و خوبی چیست؟ احسان در اینجا اعم از همه اینهاست، راه حق را به ما نشان داد. خدایا، ما تو را حمد می‌کنیم حمدی که از ما قبول کنی و از ما راضی شوی.

هر عبادتی از عبادت‌ها یک وجهی از وجوه خدای تبارک و تعالی است.

«وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي جَعَلَ مِنْ تِلْكَ السُّبُلِ شَهْرَهُ شَهْرَ رَمَضَانَ، شَهْرَ الصِّيَامِ، وَ شَهْرَ الْإِسْلَامِ، وَ شَهْرَ الطَّهُورِ، وَ شَهْرَ التَّمْحِيصِ، وَ شَهْرَ الْقِيَامِ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ، هُدىً لِلنّاسِ، وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَ الْفُرْقانِ»؛ یکی از این راه‌ها که خدا ما را در آن قرار داد ماه رمضان است که ماه روزه و ماه اسلام است. حال این اسلام را یا به دین اسلام معنا می‌کنیم که یکی از علائم مسلمانی روزه‌ گرفتن است، همه فرقه‌های مسلمین روزه می‌گیرند یا به خود تسلیم معنا کنیم، پیرامون این سه عنوان «و شهر الطهور و شهر التمحیص و شهر القیام» به نظرم یک مقدار باید بیشتر توجه بشود.

معنای ماه صیام و ماه اسلام روشن است اما این که ماه طهور است؛ یعنی خود این ماه، ماه طهارت است؛ آنها که می‌خواهند طهارت باطنی پیدا کنند و تمام آلودگی‌های درونی خود را برطرف کنند به این ماه ورود پیدا کنند که رمضان شهر طهور است، نه این که در این ماه کاری انجام بدهیم که آن کار طهور است، خود ماه طهور و ماه تمحیص است. برخی طهور را طهارت از آلودگی و تمحیص را طهارت از گناه معنا کرده‌اند. تمحیص یعنی تطهیر از گناه، خدا گناهان را به برکت این شهر می‌بخشد، مهمانی و ضیافت خدای تبارک و تعالی است، خدا می‌بخشد، برخی نیز تمحیص را به اختبار و آزمایش معنا کرده‌اند که آن هم یکی از احتمالات است.

«و شهر القیام»، رمضان، ماه نماز است، قیام، کنایه از نماز است، سعی کنیم واقعاً در این ماه مبارک رمضان نماز ما شکل دیگری پیدا کند. من یک وقتی فکر می‌کردم نماز چه وجهی از وجوه خدای تبارک و تعالی است؟ روزه چه وجه دیگری است؟ به نظر می‌رسد که هر عبادتی یک وجه از وجوه خدای تبارک و تعالی است که انسان را به یک اسمی از اسماء خدای تبارک و تعالی متصف می‌کند.

گاهی اوقات ما نادانی می کنیم می‌گوئیم چه خبر است این همه عبادت؟ و هر عبادتی با یک شرایط و خصوصیات. نماز، روزه، حج، خمس، زکات و ... خدا یک عبادت را معین می‌کرد کافی بود. جوابش این است که ما نمی‌دانیم و غافل هستیم از این که هر عبادتی یک اسمی از اسامی خدای تبارک و تعالی است. انسان با هر عبادتی به یک وجهی از وجوه خدا اتصاف پیدا می‌کند، این عبادت‌ها برای این است که ما هم خدایی بشویم اما خدا که محال است بشویم ولی تخلق به اخلاق الهی می‌توان پیدا کرد و به اسمی از اسامی خدای تبارک و تعالی می‌توان متصف شد.

طبق این بیان، خود نماز با روزه خیلی تفاوت دارد که در جای خودش باید بحث بشود، ولی این نماز اگر در این ماه انجام شود آثارش خیلی مضاعف می‌شود.

در آن روایت اربعین که پنج علامت برای مؤمن ذکر شده (که یکی از آنها زیارت اربعین است و ان شاء الله با نابودی این ویروس منحوس(به تعبیر رهبری معظم) این راه مجدداً به روی عاشقان امام حسین(علیه‌‌السلام) باز شود) تأکید بر نوافل یومیه هم شده است. علامت مؤمن این است که علاوه بر نمازهای واجب نوافلش را هم بخواند، چرا به این توجه نمی‌کنیم؟ لااقل در ماه رمضان سعی کنیم نوافل را حتماً بخوانیم نگذاریم این نوافل از دست ما برود.

به هر حال این ماه، ماه قیام است، کسانی که دنبال یک نماز آنچنانی هستند در ماه رمضان باید اقدام کنند چرا سفارش شده هزار رکعت نماز در ماه رمضان را بخوانید؟ بعضی شبها 20 رکعت و برخی شبها 30 رکعت تا هزار رکعت کامل شود، معلوم می‌شود که نماز در ماه مبارک رمضان یک ویژگی خاصی دارد. در اینجا نمی‌شود گفت خود شهر، قیام است.

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَلْهِمْنَا مَعْرِفَةَ فَضْلِهِ وَ إِجْلَالَ حُرْمَتِهِ، وَ التَّحَفُّظَ مِمَّا حَظَرْتَ فِيهِ، وَ أَعِنَّا عَلَى صِيَامِهِ بِكَفِّ الْجَوَارِحِ عَنْ مَعَاصِيكَ، وَ اسْتِعْمَالِهَا فِيهِ بِمَا يُرْضِيكَ حَتَّى لَا نُصْغِيَ بِأَسْمَاعِنَا إِلَى لَغْوٍ، وَ لَا نُسْرِعَ بِأَبْصَارِنَا إِلَى لَهْوٍ»؛ تعبیر مهمی است: خدایا معرفت فضل این ماه را به ما الهام کن این یعنی چه؟

اینکه پیامبر(ص) در آخرین جمعه شعبان راجع به این ماه خطبه‌ای مفصل بیان فرمود یا قرآن که می‌فرماید «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن»، یعنی انسان باید در ماه رمضان هر چه به خدای تبارک و تعالی متوسل شود تا فضل این ماه را به او بیشتر الهام کند. این ماه آن‌قدر دارای فضل و آثار و حقایق هست که اگر انسان تا آخر عمر هم در آن تدبر کند به کُنه آن نمی‌رسد، خدا باید معرفت فضل این ماه را به ما الهام کند.

«وَ إِجْلَالَ حُرْمَتِهِ، وَ التَّحَفُّظَ مِمَّا حَظَرْتَ فِيهِ»؛ خدایا خودت کمک کن که ما محفوظ بمانیم از آنچه تو در این ماه ممنوع کردی، «وَ أَعِنَّا عَلَى صِيَامِهِ بِكَفِّ الْجَوَارِحِ عَنْ مَعَاصِيكَ»؛ خدایا ما را کمک کن که جوارح اعضاء بدن خود را از معاصی تو حفظ کنیم و آنها را در راه رضای تو به کار گیریم. با چشم‌مان به آنچه که تو می‌پسندی نگاه کنیم، آنجا که تو راضی هستی قدم بگذاریم. تاکید عمده من روی این جمله است که می‌فرماید: «حتی لا نصغی بأسماعنا إلی لغوٍ»؛ ما با گوش‌هایمان لغو را نشنویم «و لا نسرع بأبصارنا إلی لهو»؛ با چشم‌هایمان سرعت به لهو پیدا نکنیم.

ممکن است بعضی از امور جزء مباحات باشد و بگوئیم بسیاری از لغو‌ها و لهوها مباح است، ولی در ماه رمضان باید امانت‌داری دیگری برای جوارح خود کنیم، آنچه را که شبهه لغو دارد استماع نکنیم آنچه که شبهه لهو را دارد انجام ندهیم در مورد دنیا زیاد شنیدید و خواندید که خدای تبارک و تعالی دنیا را لهو و لعب معرفی می‌کند، همه مظاهر دنیا همین است وقتی انسان در کُنه همان الحمد الله رب العالمین یک مقدار تأمل کند و بفهمد که همه خوبی‌ها برای خداست، بالملازمه برای او روشن می‌شود که غیر خدا و دنیا همه لهو و لعب است.

مظاهر این دنیا همه لهو است، از مقام، قدرت، ثروت، شهوات هر آنچه مظاهر دنیاست این چنین است؛ یعنی ما می‌توانیم به این بیان بگوئیم هر چه غیر خداست لهو و لعب است مگر آنکه از آن در راه خدا استفاده شود که در این صورت رنگ خدایی خواهد گرفت وقتی ما می‌گوئیم همه حقیقت‌ها خداست، همه ستایش‌ها مال خداست، حمد مال خداست، او فقط قابل و سزاوار این است پس دنیا همه‌اش باطل می‌شود، وقتی باطل شد می‌شود لهو و لغو و لعب، که همه از مصادیق باطل هستند.

به هر حال باید از جوارح خود خیلی مراقبت کنیم، نگاه‌مان، گوش‌مان، دستمان، این دعا را تا آخر با توجه و دقت ملاحظه کنید عبارات و نکات بسیار مهمی امام سجاد علیه السلام در این دعا دارند.

حضرت در قسمت دوازدهم به خدا عرض می‌کند: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ هَذَا الشَّهْرِ، وَ بِحَقِّ مَنْ تَعَبَّدَ لَكَ فِيهِ مِنِ ابْتِدَائِهِ إِلَى وَقْتِ فَنَائِهِ: مِنْ مَلَكٍ قَرَّبْتَهُ، أَوْ نَبِيٍّ أَرْسَلْتَهُ، أَوْ عَبْدٍ صَالِحٍ اخْتَصَصْتَهُ، أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَهِّلْنَا فِيهِ لِمَا وَعَدْتَ أَوْلِيَاءَكَ مِنْ كَرَامَتِكَ، وَ أَوْجِبْ لَنَا فِيهِ مَا أَوْجَبْتَ لِأَهْلِ الْمُبَالَغَةِ فِي طَاعَتِكَ، وَ اجْعَلْنَا فِي نَظْمِ مَنِ اسْتَحَقَّ الرَّفِيعَ الْأَعْلَى بِرَحْمَتِكَ».

خود این ماه حقیقتی دارد که ما خدا را به حقّش قسم می‌دهیم به حق آن موجودات و انسان‌ها و کسانی که از اولین لحظه‌ این ماه تا پایانش تو را عبادت می‌کنند، از عبارت «من ملکٍ قرَّبته»، معلوم می‌شود ملائکه هم در این ماه تعالی پیدا می‌کنند ولو در مباحث فلسفی یا در مباحث تفسیری می‌گویند تکامل در ملائکه نیست، اما بر اساس این عبارت ملائکه در ماه رمضان بیشتر تقرب به خدا پیدا می‌کنند، «أو نبیٍّ أرسلته أو عبدٍ صالحٍ اختصصته أن تصلی علی محمد و آله».

بعد به خدا عرض می‌کند: «و أهِّلنا فیه لما وعدتَ اولیائک من کرامتک»؛ ما را اهل و شایسته آن کرامتی قرارده که به اولیاء خودت در این ماه وعده داده‌ای. معلوم می‌شود که کرامت خدا مراتب زیادی دارد، یک کرامتی نسبت به نوع بشر دارد، یک کرامتی نسبت به مؤمنین دارد، یک کرامتی نسبت به اولیاء دارد. امام سجاد(علیه‌‌السلام) می‌گوید: به ما آن کرامتی را که به اولیاء خاص خودت وعده دادی عنایت کن. آن چه کرامتی است؟ چه مقامی است؟ انسان در ماه مبارک رمضان به چنان مرتبه‌ای می‌تواند برسد از آن ملک مقرّب بالاتر رود.

«و اوجب لنا فیه ما اوجبت لاهل المبالغه فی طاعتک»؛ هرچه بر آنها که در اطاعت تو مبالغه می‌کنند؛ یعنی شب و روز ندارند دائماً‌ در اطاعت تو هستند مقدر کردی، برای ما هم همان را مقدر کن.

در هر صورت خدا را شکر می‌کنیم که موفق به ورود به ماه مبارک رمضان 1441 قمری شدیم آن هم در شرایطی که چند ماه است این بیماری همه جهان را گرفته و همه نگرانی‌ها از این است که بعد از رفع این بیماری باز هم آن توجهی که بشر باید به خدا پیدا کند را پیدا نکند.

یک جهت ابتلاء به این بلاها برای این است که باور ما به خدا بیشتر شود، باورمان به اینکه قیامت هست بیشتر شود، در اوج قدرت و پیشرفت به ناتوانی و ضعف خودمان توجه کنیم. به خوبی روشن شد این ویروسی که می‌گویند میلیون‌ها عدد از آن، کمتر از یک گرم است، چگونه کل دنیا را اینطور عاجز و مختل کرده است. درس‌های حوزه مدتی است که تعطیل است، معابد تعطیل است، حرم‌ها و اجتماعات تعطیل است.

امیدواریم که ان شاء الله موفق به درک این ماه رمضان و لیالی قدرش بشویم. خدا را شکر می‌کنیم که این درس را با رعایت ضوابط بهداشتی به نحو محدود انجام می‌دهیم و از خدای تبارک و تعالی می‌خواهیم که اجر زیاد و اخلاص خوبی به ما عنایت بفرماید. /998/ج