بررسی ابعاد فقهی لزوم شرکت در انتخابات

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت الله محمدجواد فاضل‌لنکرانی استاد درس خارج حوزه علمیه قم پیش از ظهر امروز در ابتدای درس خارج فقه خود با اشاره به قضیه انتخابات پیش رو اظهار داشت: می‌ خواهیم نکات فقهی این موضوع را مورد توجه قرار بدهیم.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم افزود: انتخابات یکی از موضوعاتی است که بعد از انقلاب اسلامی عمدتا مورد توجه حوزه های علمیه و مردم متدین و انقلابی قرار گرفته و ازابعاد مختلف فقهی نیز باید مورد توجه قرار بگیرد.

ابعاد مختلف انتخابات

وی در ادامه عنوان کرد: این بحث یک بُعد اجتماعی دارد، یک بُعد سیاسی دارد، یک ابعاد اقتصادی دارد و سایر ابعادی که می‌ توان به آن اشاره کرد ولی از نظر ابعاد فقهی، این مسأله چگونه است؟ اساسا باید فقه انتخابات در حوزه های علمیه مورد توجه قرار بگیرد، یعنی آیا اصل انتخابات یک امر مشروعی است یا خیر؟ این که انسان افرادی را انتخاب بکند که این افراد قوانینی را برای مردم تشریع بکنند اصلا آیا این خودش درست است یا خیر؟

آیت الله فاضل‌لنکرانی با اشاره به این که نمایندگی مجلس در حقیقت وکالت دادن در قانون گذاری است، گفت: ما وقتی می‌ گوییم کسی از طرف ما وکیل می‌ شود، این وکالت در امور شخصی درست است از جمله تصرف در اموال انسان و امور دیگر ولی وکالت در قانون گذاری برای عموم به چه نحوی است و چگونه تصویر می‌ شود و تا چه اندازه ای نافذ است؟

وی بیان داشت: ما در زمان خودمان، مجلس شورای اسلامی یک شورای نگهبان دارد که این قوانین را ملاحظه می‌ کند که از نظر شرعی یا قانون اساسی مخالفتی نداشته باشد، ولی سؤال ما در یک مرحله قبل از این است که این افراد چگونه صلاحیت قانون گذاری پیدا می‌ کنند و چه قوانینی را می‌ توانند مطرح کنند؟ به عنوان مثال جمع بین قانون و فقه چگونه است که بحث عمیق و مفصلی در این جا و مطرح است.

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: بحث دیگر این است که این وکالت چگونه از بین می‌ رود؟ چون در مجلس شورای اسلامی ما وکیل معین می‌ کنیم ولی در صورت از دست دادن شرایط، دیگرانی می‌ گویند این شخص مثلا صلاحیت ندارد و او را برکنار می‌ کنند در حالی که وکیل را باید خود موکل برکنار کند.

نباید روی وظیفه شرعی بودن انتخابات تشکیک کرد

وی با اشاره به این که برخی روی اصل وظیفه شرعی بودن شرکت در انتخابات تشکیک کرده اند، ابراز داشت: نکته ای که می‌ خواهیم عرض کنیم این است که در فضای مجازی مطلبی از یکی از اساتید محترم حوزه دیدم که می‌ خواهم به آن بپردازم که اعتراض و انتقاد داشتند در این که چرا ما قالب این انتخابات را بر اساس وظیفه شرعی مطرح می‌ کنیم؟ یعنی گفته بودند باز هم انتخابات و باز هم وظیفه شرعی.

آیت الله فاضل‌لنکرانی در ادامه سخنان خود خاطرنشان ساخت: امام راحل شرکت در انتخابات را یک وظیفه شرعی، ملی و قانونی می‌ دانستند و روی این مسأله تأکید داشتند و وقتی انسان این تعبیر را می‌ بیند اولین سؤال این است که چرا امام راحل، دیگر مراجع و از جمله مرحوم والد ما روی همین جهت تأکید زیادی داشتند؟ من دیدم همان فرد در شروع بیان نظر خود گفته است بله امام در یک زمانی به دلیل یک بحران و شرایط جنگ این تعبیر را به کار برده اند ولی به معنای این نیست که این تعبیر برای همیشه باشد.

فقیه باید در مسأله انتخابات دخالت کند

وی یادآور شد: این که بگوییم فقیه و فقه در این گونه امور نباید وارد شود و دخالت کند و انتخابات را باید آنچنان در مردم نهادینه کرد که مردم با تمایل و آگاهی خودشان در انتخابات شرکت بکنند یا نکنند حرف درستی نیست و به نظر ما اولا اگر امام راحل صد سال دیگر هم عمر می‌ کرد در هر انتخاباتی این تعبیر را به کار می‌ برد و آن را به عنوان یک تحریک مردم استفاده نمی کرد که پشتوانه دینی و فقهی و علمی نداشته باشد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با تأکید بر این که شرکت در انتخابات برای همیشه تاریخ یک وظیفه شرعی است، گفت: در مطلبی که در فضای مجازی آمده اشکالاتی وجود دارد که می‌ خواهیم فقط با یک بحث طلبگی و علمی به نقد این مطلب بپردازیم؛ در آنجا این طور مطرح شده که انتخابات خارج از موضوع احکام شرعی است و ذاتا در شرع حکمی برای آن مطرح نشده است بلکه به حسب شرایط یک حکم شرعی سیال و متغیر دارد.

وی در بخش دیگری از سخنان خود ابراز داشت: وقتی قبول کردید که حتی اگر انتخابات به حسب زمان، حکم متغیر دارد بالاخره باید فقیه باید حکم آن را مشخص بکند و در این زمان که حکومت اسلامی تشکیل شده و انتخابات یکی از مظاهر تقویت حکومت اسلامی است آیا فقیه نباید این را برای مردم ذکر کند و حکم شرعی آن را بیان کند؟

انتخابات از مظاهر حکومت اسلامی است

آیت الله فاضل‌لنکرانی عنوان کرد: حکومت وقتی حکومت اسلامی شد، مسلما انتخابات یکی از مظاهر حکومت اسلامی است، بنابراین اگر ما این جهت را با توجه به حکومت اسلامی مطرح کنیم که در این صورت شرکت در انتخابات مسلما لازم است و این تعابیری که در فضای مجازی ذکر شده عمدتا بر این محور است که فقیه نباید در این میدان وارد شود و از این ابزار نباید استفاده کند و این هم به این جهت است که فکر می‌ کنند اگر با این ابزار وارد شدند به فقه صدمه وارد می‌ شود.

وی با بیان این که می‌ توان بحث لزوم ورود فقیه به مباحث شرکت در انتخابات را به صورت استدلالی مطرح کرد، خاطرنشان کرد: در همان توقیع معروفی که امام زمان(عج) فرمودند در حوادث واقعه به روات احادیث ما مراجعه کنید! سؤال این است که آیا انتخابات جزو حوادث واقعه هست یا خیر؟ مسلما هست، چون حوادث واقعه صرفا یک قضیه جزئی خارجی نیست که بخواهیم در آن به فقیه رجوع کنیم بنابراین موضوع جهاد، دفاع، حرمت تنباکو و امروز بحث انتخابات و امثال آن از حوادث واقعه است.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم افزود: مسلما یکی از مصادیق بسیار مهم  حوادث واقعه بحث انتخابات است و آن وقت مرحوم شیخ انصاری در کتاب مکاسب می‌ فرمایند: «کسی گمان نکند که این حوادث واقعه مربوط به احکام شرعی جزئی است بلکه حتی در ارتباط با والی یا رئیس و فرماندار یک شهر هم باید به فقیه مراجعه کرد چون آن هم از جمله حوادث واقعه است».

وی در ادامه عنوان کرد: گاهی فکر می‌ کنیم برای احترام فقه باید فقه را ضعیف کنیم یا برای حفظ قداست دین،  باید آن را محدود کنیم، این فکر اشتباهی است چون در همه حوادث واقعه باید به فقیه مراجعه کرد؛ بنابراین اصل این که انتخاباتی بشود یا نشود باید فقیه نظر بدهد چه برسد به این که انتخابات از مظاهر تقویت یک حکومت دینی بر مبنای فقه اسلامی باشد.

نظر دادن فقیه به معنای غیر صحیح دانستن عقول مردم نیست

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به این که نظر دادن فقیه به معنای غیر صحیح دانستن عقول مردم نیست، گفت: هیچ فقیهی در هیچ دوره ای به معرفی اشخاص نپرداخته است و حتی خود امام در دوران ریاست جمهوری اول انقلاب هیچ کس را مشخص نکردند؛ بنابراین یک بحث اصل انتخابات و شرکت در آن است که نباید آن از دایره فقه جدا کرد و دست فقیه را در این جا ببندیم و بعد هم در حرف ها دلیل ما این باشد که شاید به این دلیل عده ای اعتقادشان به دین ضعیف شود.

وی بیان داشت: حضرت امام(ره)، مراجع و رهبری معظم اصل شرکت را لازم می‌ دانند ولی دخالت فقیه در این جهت مساوی با تعطیل عقل مردم نیست چون مردم خودشان باید انتخاب کنند و در مورد افراد تحقیق کنند و سرنوشت خود را رقم بزنند؛ ما با صراحت می‌ گوییم هیچ شخص و گروهی حق تحمیل بر مردم را ندارد بلکه حتی حق اغوا کردن مردم به نفع خودش را هم ندارد.

آیت الله فاضل‌لنکرانی در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: این گروه ها و احزاب باید مراقبت کنند که ضمن تشویق مردم به حضور در انتخابات نمی توانند مردم را مجبور کنند که به نتیجه دلخواه خودشان برسند، بنابراین این که فقیه به عنوان یک کارشناس دینی در اصل این موضوع باید وارد شود ربطی به این گونه مسائل ندارد.

حکم اولی و ثانوی در انتخابات

وی با بیان این که فقیه در اصل قضیه انتخابات دخالت می‌ کند، گفت: این جا باید هم به حسب حکم اولی و هم به حسب حکم ثانوی بحث کرد؛ به حسب حکم ثانوی چون انتخابات یکی از مظاهر تقویت حکومت اسلامی است شرکت در آن لازم است ولی به حسب حکم اولی نیز اگر یک انتخابات، سرنوشت امنیتی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، بهداشت و مسائل اجتماعی مردم را تعیین می‌ کند شرکت در آن لازم است حتی اگر حکومت اسلامی هم نداشتیم.

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در ادامه سخنان خود خاطرنشان ساخت: کسانی که قاعده ملازمه را قبول دارند می‌ گویند این جا بحث شرکت در انتخابات یک حکم عقلی است و شرع هم تابع عقل است و کسانی که ملازمه را قبول ندارند قائل هستند که شرع طبق این ملاک حکم صادر می‌ کند.

وی یادآور شد: این که رهبر معظم انقلاب فرمودند هرکس حتی من را قبول ندارد باید در انتخابات شرکت کند به حسب همین حکم عقلی است که انسان باید سرنوشت خود را مشخص کند و من نمی توانم بگویم که امنیت و بهداشت و توزیع بیت المال و اقتصاد به من ربطی ندارد و یقینا انسان با عدم شرکت در انتخابات باید در روز قیامت پاسخگو باشد.

آیت الله فاضل‌لنکرانی با تأکید بر این که بحث حوادث واقعه مخصوص حکومت اسلامی نیست، گفت: حتی در کشوری حکومت اسلامی وجود ندارد اگر حادثه ای پیش آمد باید حکم آن را نزد فقیه برد و از او سؤال کرد؛ حوزه علمیه باید از مبانی امام راحل مراقبت کند و این که بیاییم یک مبنای بسیار مهم حضرت ایشان را به شرایط بحرانی و جنگ نسبت بدهیم یک حرف اشتباه بزرگ و نشناختن این شخصیت بزرگ است.

امام راحل هیچگاه احساسی برخورد نمی کرد

وی در بخش دیگری از سخنان خود ابراز داشت: امام در تمام حرکت های خود از اول تا آخر احساسی برخورد نمی کرد تا جایی که در وصیت نامه خودشان هم ذکر کردند که در همه انتخابات شرکت کنید از این رو باید حوزه مبانی فقهی و سیاسی امام را حفظ کند هرچند قائل هستیم که حق اظهار نظر هم باید برای همه وجود داشته باشد حتی اگر کسی حرفش مخالف سخن امام باشد.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم عنوان کرد: باید به مردم بگوییم اگر می‌ گوییم فقیه حق دخالت دارد ریشه آن این است که خداوند منافع و مصالح دین و مردم را در نظر گرفته است و به همین جهت نباید مقام فقهای بزرگی از جمله امام راحل را تا این حد تنزل بدهیم، از این رو ما معتقدیم که شرکت در انتخابات هم حق است و هم تکلیف و نباید شؤون و شرایط این کشور را با کشورهای دیگر مقایسه کنیم.

وی با بیان این که حوزه و طلاب پژوهشگر باید نسبت به فقه انتخابات کار کنند، گفت: سخن رهبری و مراجع در بحث انتخابات، یک ریشه عمیق فقهی هم به حسب اولی و هم به حسب ثانوی دارد که باید مورد بحث و بررسی قرار بگیرد./1330/ج