از اصلاح الگوی مصرف تا اقتصاد مقاومتی
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند: «اسلام عزیز و همه عقلای عالم بر این نکته تأکید می‌کنند که مصرف باید مدبرانه و عاقلانه مدیریت شود.»[1]
تولید، توزیع و مصرف کالا و خدمات سه مرحله مهم و حیاتی در زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها به شمار می‌رود؛ زیرا با فعالیت‌های تولیدی جامعه به کالاها و خدمات مورد نیاز خود دست می‌یابد.
عناصر مهم در بخش تولید عبارت‌اند از کار، سرمایه و مدیریت و در بخش توزیع؛ یعنی تقسیم درآمد کل جامعه بین اعضای طبقات اجتماعی نیز عناصر عدالت و مدیریت نقش اساسی و بنیادین دارند.
از آن دو مهم‌تر مرحله مصرف است، از آنجا که مصرف یک نیاز عمومی است؛ یعنی عموم انسان‌ها به خوراک، پوشاک، مسکن، استراحت، تفریح و مانند آن نیاز دارند و این نیازها و میل‌ها هم اموری فطری و طبیعی هستند، کیفیت و چگونگی مصرف نیاز شدید به تدبیر و مدیریت دارد هم در بعد فردی و هم در بعد اجتماعی.
ازاین‌رو «مدیریت مصرف» موضوعی است که هم مورد تأکید خردمندان عالم است و هم در فرهنگ دینی به آن سفارش اکید و فراوان شده است.
مقام معظم رهبری با عنایت و توجه به این واقعیت همواره بر اقتصاد مقاومتی و اصلاح الگوی مصرف تأکید داشته و دارند تا اندیشه‌ها و تلاش‌ها به سوی این مهم تمرکز پیدا کند و مدیریت مصرف به عنوان یک مسأله مهم کشور و نظام مورد توجه قرار گیرد.
مقصود از اقتصاد مقاومتی و اصلاح و مدیریت مصرف آن نیست که مردم را به ریاضت و پرهیز از مواهب آفرینش دعوت کنیم؛ بلکه هدف آن است که از آنچه داریم و به دست می‌آوریم درست و بهینه بهره ببریم تا به زندگی گوارا و «حیات طیبه» ای که قرآن ترسیم کرده دست یازیم.
توسعه و عدالت
از نشانه‌های برجسته و بنیادین «حیات طیبه» توازن بین بُعد مُلکی و ملکوتی انسان است، در نگاه اسلام انسان موجودی است که استعدادهای فراوان و ظرفیت‌های گوناگونی را در خود دارد، با خود مدیریتی و خودشناسی و نیز زمینه‌سازی و فضاسازی بیرونی آمادگی‌های او به فضیلت می‌رسد و در صورتی که متوازن و متعادل باشد رشد آفرین خواهد بود.
شهید مطهری می‌نویسد: «کمال انسان در تعادل و توازن او است؛ یعنی انسان با داشتن این همه استعدادهای گوناگون، آن وقت انسان کامل است که فقط به سوی یک استعدادی گرایش پیدا نکند و همه را در یک وضع متعادل و متوازن همراه هم رشد دهد.»
ازاین‌رو مقام معظم رهبری فرمودند: «پیشرفت اگر با عدالت همراه نباشد پیشرفت مورد نظر اسلام نیست.»
مقصود از حیات طیبه‌ای که اسلام در پی تأسیس و گسترش آن است حرکت به جلو و توسعه و پیشرفت همه‌جانبه و همه‌سویه است. در این نگاه توسعه باید به‌گونه‌ای مدیریت شود که زمینه‌ساز بروز و ظهور همه استعدادهای فردی و اجتماعی انسان باشد.
گستره پیشرفت
از نگاه دیده‌بان امت و سکان‌دار کشتی نظام دینی، پیشرفت مقصدی گسترده دارد که تمام جهات زندگی مادی و معنوی انسان را پوشش می‌دهد. «مقصود از پیشرفت، پیشرفت همه‌جانبه است، از همه ابعاد در کشور. این ملت شایسته و سزاوار پیشرفت است:
پیشرفت در تولید ثروت ملی
پیشرفت در دانش و فن‌آوری
پیشرفت در اقتدار و عزت بین‌المللی
پیشرفت در اخلاق و معنویت
پیشرفت در امنیت کشور
پیشرفت در ارتقای بهره‌وری
پیشرفت در قانون‌گرایی و انضباط اجتماعی
پیشرفت در وحدت و انسجام ملی»
لازمه پیشرفت در زمینه‌های یاد شده همسو با عدالت آن است که با موانع درست برخورد شده و آمادگی‌های پیشرفت درست مدیریت شود.
«یک اقدام اساسی درزمینهٔ همین پیشرفت و عدالت مسأله مبارزه با اسراف و حرکت در سمت اصلاح الگوی مصرف، جلوگیری از ولخرجی و تضییع اموال و لزوم صرفه‌جویی است... صرفه‌جویی به معنای مصرف نکردن نیست، صرفه‌جویی به معنای درست مصرف کردن، بجا مصرف کردن، ضایع نکردن مال، مال را کارآمد و ثمربخش کردن است.»
مدیریت مصرف با همایش و سخنرانی و دستورالعمل انجام نمی‌گیرد و کار یک سال و دو سال هم نیست، سخنان مداوم رهبر معظم انقلاب در این زمینه نقشه راه را ترسیم می‌کند تا بسترها و فضاهای مناسب آن به تدریج فراهم شود.
ازاین‌رو در کلام رهبری لطافتی در به‌کارگیری الفاظ به کار رفته و آن حرکت به سوی اصلاح الگوی مصرف است؛ یعنی باید کار بزرگ را با یک حرکت به سوی قله آغاز کرد. فرصت‌ها را مغتنم شمرد و تهدیدها را نیز تبدیل به فرصت کرد.
اگر بلای عمومی و عیب ملی اسراف و بریز و بپاش‌های فردی و ملی مهار نشده و تدبیری خردمندانه برای آن نشود بحران‌های اجتماعی و ملی ناگواری را به دنبال خواهد داشت، باید مانند رهبری نظام افق‌های دوردست را نگریست و پشت‌صحنه‌های پدیده‌های اجتماعی را مطالعه کرد تا برنامه‌ای پخته و قابل اجرا برای آن تدوین و آن را عملیاتی کرد.
تعبیر «مدیریت مصرف» که در بیان مقام معظم رهبری به آن تصریح می‌شود برگرفته از فرهنگ ناب اسلامی است که از آن به «تقدیر و تدبیر معیشت» یاد شده است.
امام باقر (ع) بنیادهای کمال فرد و جامعه را در پرتو سه چیز ترسیم کرده‌اند:
1- تفقه و بصیرت دینی
2- صبر و پایداری در رخدادهای زندگی
3- تدبیر و برنامه‌ریزی در امور معیشتی
بی‌تردید برای هر مدیریت صحیح و کارآمد این سه اصل اصیل باید رعایت شود:
الف: کارها و پروژه‌ها را با بصیرت و کار کارشناسی بررسی کردن
ب: مقاومت و پایداری در مراحل پیشرفت کارها داشتن
ج: با برنامه‌ریزی و تدبیر حرکت کردن
یکی از جلوه‌های مدیریت درست در مصرف آن است که بین تولید و مصرف نسبت منطقی و عقلانی ایجاد شود: «یعنی تولید جامعه همیشه باید بر مصرف جامعه افزایش داشته باشد، جامعه از تولید موجود کشور استفاده کند. آنچه که زیادی هست صرف اعتلای کشور شود، امروز در کشور ما این‌جوری نیست، مصرف ما به نسبت از تولیدمان بیشتر است. این کشور را به عقب می‌رساند و ضررهای مهم اقتصادی به ما وارد می‌کند.»
پیامدهای مصرف نادرست
نکته دیگری که شایسته است در مورد رهنمودهای رهبر معظم انقلاب در این زمینه مورد دقت و توجه عمیق قرار گیرد، پیامدها و آثار گوناگون اسراف و مصرف بی‌رویه است. معمولاً ما از اسراف جنبه اقتصادی آن را بیشتر مد نظر قرار می‌دهیم و حال آن که آثار زیان‌بار اجتماعی و فرهنگی آن به مراتب از آثار اقتصادی آن بیشتر و گسترده‌تر است.
مقام معظم رهبری می‌فرمایند: «وقتی جامعه‌ای دچار بیماری اسراف شد از لحاظ فرهنگی هم بر روی او تأثیرهای منفی می‌گذارد، بنابراین مسأله صرفه‌جویی و اجتناب از اسراف، فقط یک مسأله اقتصادی نیست، هم اقتصادی است، هم اجتماعی است، هم فرهنگی است، آینده کشور را تهدید می‌کند.»
گزینش واژگان در کلام و بیان رهبری حساب شده و با عنایت است. به کار گرفتن واژه «بیماری اسراف» و یا «عیب ملی» نشان‌دهنده آن است که مدیران جامعه باید «درد» شناس باشند و راه‌های «درمان» را پیدا کنند و قبل از آن راه‌کارهایی برای «پیشگیری» و جلوگیری از این بیماری داشته باشند.
بی‌تردید شناخت درد نیمی از درمان است، اگر رسانه‌های ملی، مطبوعات، تریبون‌های نماز جمعه، منابر و محافل مذهبی، همایش‌ها و نشست‌های علمی هر یک به‌نوبه خود این درد اجتماعی را به مردم بشناسانند و مسؤولان و دست‌اندرکاران هم به فکر درمان و راهکارهای اصلاح آن باشند، حرکتی مبارک در کشور آغاز خواهد شد و به فضل الهی فرجام نیکی هم به دنبال خواهد داشت.
از نخبگان جامعه ازجمله خطبای جمعه انتظار می‌رود که با تنظیم و برنامه‌ریزی عالمانه و عاقلانه، سخنان مقام معظم رهبری را برای جامعه تبیین و تشریح کنند و هرکدام در حوزه فرهنگی خویش از پیشتازان لبیک‌گو به ندای رهبری باشند تا حرکت به سوی اقتصاد مقاومتی و اصلاح الگوی مصرف شکل بگیرد و فرهنگ شود و زمینه‌های یک تحول و دگرگونی اقتصادی و در نتیجه اجتماعی و فرهنگی به وجود آید./9314/ی۷۰۳/س
حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم یعقوبی، نماینده ولی فقیه در خراسان شمالی و امام جمعه بجنورد
منابع
[1]. از سخنان مقام معظم رهبری در صحن جامع رضوی