فقه اسلامی یک دانش تمدن ساز است
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، حجت الاسلام مجتبی الهی خراسانی در نشست علمی «نسبت فقه با علوم انسانی» که در محل سالن اجتماعات دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی برگزار شد، اظهار کرد: سوگمندانه باید گفت برخی افراد علاقمندند کم ارزش ترین معانی را برای عبارت «فقه و علوم اسلامی» بپذیرند.
استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه خراسان با اشاره به وجه تمایز فقه با سایر علوم، با طرح برخی سوالات در این راستا خاطرنشان کرد: چرا وقتی درباره مسؤولیت علوم اسلامی سخن می گوییم و علاقمند به کنکاش در آن هستیم، معمولا اولین و آخرین سخن درباره فقه زده می شود؟ این مسأله هم درباره بحث هایی که خاستگاه آن ها علوم انسانی است و هم درباره بحث های جدا از آن دیده می شود. نخستین علت این است که فقه در طول دوره تاریخی هزار سال گذشته فعلا در وضعیتی است که گسترده ترین علم محسوب می شود و در مقایسه با علوم اخلاق، کلام، فلسفه اسلامی، تفسیر و علوم قرآن و معارف حدیث گسترده تر است.
وی افزود: علم فقه به لحاظ ساختار علمی یعنی برخورداری از مبانی، اصول و قواعد، بین علوم اسلامی متمایز است و این ربطی به گستردگی عرضی آن ندارد. تفاوت فقه با سایر شاخه های علمی منحصر در حجم بالای تألیفات آن نیست.
حجت الاسلام الهی خراسانی گفت: در کنار کارهای استدلالی بحث برانگیز، علم فقه از این جهت جذاب است که عالمان آن نسخه عمومی می پیچند و برای زندگی مردم سخن دارند. نقشی که علم فقه در ساخت اجتماعی جوامع اسلامی داشته، هیچ کدام از علوم اسلامی نداشته اند. نواندیش ترین انسان ها مثل جابری هم معترف هستند که فقه یک دانش تمدن ساز است.
استادیار مرکز تخصصی آخوند خراسانی در تبیین خصلت های علم فقه اظهار کرد: فقه علمی است که نظر اسلام را درباره رفتارهای آدمی جویا می شود و این تعریف را باید آنقدر تکرار کرد تا ملکه ذهن باشد.
وی در پاسخ به این پرسش که «آیا فقه آنچنان که ادعا می شود، یک دانش تجویزی است؟» خاطرنشان کرد: دانش ها و علوم دو رویکرد می توانند داشته باشند؛ برخی رویکرد توصیفی دارند و به گزارش حقایق می پردازند که این توصیف ها می تواند خرد و کلان باشد. مانند توصیفاتی که در حوزه های تجربی و اقتصادی وجود دارد و شما می توانید آن ها را به فلسفه محض نسبت دهید چرا که توصیفی از کلان ترین موضوعات جهان هستند. رویکرد دیگر تجویزی است که این مقایسه بررسی دستگاه علمی را میسر می کند.
حجت الاسلام الهی خراسانی یادآور شد: رویکرد تجویزی در فقه وجود دارد؛ اما آیا تمام فقه شامل همین مسائل است؟ احکام خود به دو گونه هستند؛ تکلیفی و وضعی. در احکام وضعی هیچگونه توصیه ای وجود ندارد و حتی توصیف از روابط وجود دارد. برای نمونه فقه می گوید در شرایطی خاص بین افراد رابطه زوجیت یا رابطه ملکیت به وجود خواهد آمد. حداقل 15 نوع گزاره توصیفی در احکام وضعی وجود دارد. در نتیجه فقه فقط شامل توصیه ها نیست./820/پ202/ب1