از برکت توبه شب‌های قدر غافل نشویم

به گزارش خبرگزاری رسا، تفسیر دعای روز نوزدهم ماه مبارک رمضان از دیدگاه حضرت آیت الله مکارم شیرازی به شرح زیر است:

شرح دعای روز نوزدهم ماه مبارک رمضان از منظر معظم له

دعای روز نوزدهم ماه مبارک رمضان:«اللهُمَّ وَفِّرْ فيهِ حَظّى مِنْ بَرَكاتِهِ، وَسَهِّلْ سَبيلى الى خَيْراتِهِ، وَلاتَحْرِمْنى قَبُولَ حَسَناتِهِ، يا هادِياً الَى الْحَقِّ الْمُبينِ ؛ خدايا در اين روز بهره ام را از بركاتش فراوان گردان، و راهم را به نيكى هايش آسان كن، و از پذيرش فضايل آن محرومم مكن، اى هدايت كننده به سوى حقيقت آشكار ».[1]

فضائل و بركات ماه مبارك رمضان

در فراز آغازین دعای روز نوزدهم ماه مبارک رمضان می خوانیم:«اللهُمَّ وَفِّرْ فيهِ حَظّى مِنْ بَرَكاتِهِ؛ خدايا در اين روز بهره ام را از بركاتش فراوان گردان»[2]

خوشبخت و سعادتمند كسانى هستند كه ارزش والاى اين ماه را بشناسند و از بركاتِ بى پايان آن بهره گيرند و مشكلات معنوى و مادّى خود را به بركت روزه ها و عبادات در اين ماه حل كنند.[3]

در این زمینه امام صادق عليه السلام مى فرمايند:«نَوْمُ الصَّائِمِ عِبادَةٌ وَصَمْتُهُ تَسْبيحٌ وَعَمَلُهُ مُتَقَبَّلٌ وَدُعاؤُهُ مُسْتَجابٌ ؛ خواب روزه دار عبادت، و سكوتش تسبيح و عملش پذيرفته و دعايش مستجاب است».[4]،[5]

در اين حديث امام صادق عليه السلام چهار بركت را براى روزه بيان فرموده است:[6]

خواب روزه دار عبادت است

خواب روزه دار عبادت است و وقتى خواب كه بى خبرى مطلق است عبادت باشد بيدارى او كه در حال تلاوت قرآن و خواندن نماز و ادعيّه باشد به طريق اولى عبادت بالاترى خواهد بود، به خصوص نماز شب كه در اين ماه يك توفيق اجبارى انسان به دست مى آورد كه قبل از اذان بيدار باشد؛ لذا از اين بيدارى براى تهجّد و نماز شب استفاده كند كه هم دنياى انسان را تضمين مى كند هم آخرت او را.[7]

سکوت روزه دار تسبیح است

سكوتش تسبيح است و اگر مشغول تسبيح و ذكر باشد به طريق اولى از فضيلت برترى، برخوردار خواهد بود.[8]

عمل روزه دار پذیرفته است

عملش در اين ماه قبول مى شود، فرق است بين قبولى و صحت عمل، چه بسا عملى صحيح باشد اما مورد قبول درگاه خداوند قرار نگيرد. صحيح بودن عمل يعنى تمام اجزا و شرايط آن را آورده است اما قبول بودن عمل يعنى اين عبادت داراى روح است و روح عبادت حضور قلب است كه نهى از فحشا و منكر مى كند اگر بعد از عبادت، گناه انجام دهد معلوم مى شود عبادتش مقبول واقع نشده است؛ روح روزه، تقواست اگر بعد از ماه رمضان تقوا و خداترسى او بيشتر شد اين روزه مورد قبول واقع شده و الا فقط تكليف از گردنش ساقط شد.[9]

دعای روزه دار مستجاب است

دعا در اين ماه مستجاب است، چرا كه شخص روزه دار حضور قلب بيشترى دارد و هر چه توجّه انسان به خداوند بيشتر باشد ضريب اجابت دعايش هم بالاست.[10]

لذا باید از برکات ماه رحمت و موهبت استفاده کنیم؛ باید در این ماه مبارک، علاوه بر انجام روزه ماه مبارک رمضان به فلسفه روزه آشنا شویم.[11]

گر گدا كاهل بود تقصير صاحبخانه چيست؟

بی شک  براى بهره گيرى بيشتر از بركات مادّى و معنوى و آثار و ثواب هاى ماه مبارك رمضان ، نبايد تنها به روزه گرفتن اكتفا كرد،[12] بلکه باید براى تحصيل آثار و بركات ماه  رمضان هم چون آمرزش گناهان و نجات از مشكلات تلاش کرد.[13] بايد از گناهان اجتناب نمود و با خودسازى و مراقبت و دورى از آلودگى ها، جان خويش را در معرض وزش نفحات رحمانى و عنايات ويژه سبحانى قرار داد.[14]

لزوم تحقق این امور در حالی است که خداوند كه ميزبان ما در اين ماه است چون رحمتش عام و بى پايان است هميشه آماده پذيرايى است و اين ما هستيم كه براى ورود در اين ضيافت بايد آمادگى پيدا بكنيم و آمادگى ما به اين است كه روح و قلبمان را صفا دهيم و كينه ها و حسادت ها و غلّ و غش ها را از روحمان بزداييم تا اينكه نشاط عبادت پيدا كنيم، چون بسيارى از افراد هستند كه نماز مى خوانند و روزه مى گيرند امّا به علت ارتکاب به گناه، عباداتشان فاقد نشاط معنوی است ، لذا مى گويند نماز بخوانيم تا سبك بشويم و يا وقتى ماه رمضان تمام شد مى گويند راحت شديم، كه اين بى نشاطى در عبادت را مى رساند.[15] حال آنکه نشاط معنوی به « حالات معنوى و روحانى» و« نشاط و جذبه ملكوتى»اطلاق می شود  كه در دل و جان انسان در اين ساعات با برکت ماه رمضان به ویژه  در شب به وجود مى آيد كه آثارش در روح انسان عميق تر و دوامش بيشتر است.[16]

آری شکوه نعمت و احسان الهی در ماه رمضان به گونه ای است که ، تمام نعمت هاى مادى و معنوى و حتى استعدادهاى گوناگون درونى را شامل می شود و اين بدان معناست كه همگان باید از نعمت هاى او بهره گيرند و طريق ناسپاسى پيش نگيرند و نعمتهاى الهى را بيهوده به هدر ندهند و از سستى و تنبلى در بهره گيرى از آن بپرهيزند و بدانند براى رسيدن به رشد و تعالی و كمال مطلوب، همه اسباب و وسائل آماده است.[17] لیکن متأسفانه در عمل بسيارند كسانى كه به ظاهر در مسير اطاعتند و دعوت پيشوايشان را لبيك مى گويند؛ ولى بر اثر سستى و كاهلى نتيجه مطلوبى عايدشان نمى شود.[18]

از برکت توبه شب‌های قدر غافل نشویم

بدیهی است ماه رمضان بهار عبادت است همان طورى كه بهار در جسم انسان نشاط به وجود مى آورد در ماه رمضان هم انسان بايد بر اثر عبادت نشاط روحى پيدا كند و اين ميسّر نيست مگر اينكه انسان قبلًا آمادگى پيدا كند و اين آمادگى در درجه اوّل توبه است، لذا باید بسيار استغفار کرد و مأكل و مطعم خود را پاك نمود و به فلسفه و بركات روزه توجّه کرد تا نشاط عبادت بيابد.[19]

لذا ماه مبارك رمضان ، ماه توبه و استغفار و تقواست[20] و خداوند سبحان، استغفار را سبب فزونى روزى و رحمت خلق قرار داده، و فرموده از پروردگارتان طلب آمرزش كنيد كه او بسيار آمرزنده است، باران پر بركت آسمان را بر شما مى فرستد[21] ؛حقيقت اين است كه مجازات بسيارى از گناهان محروميتهايى در اين جهان است و هنگامى كه انسان از آن توبه كند و راه پاكى و تقوى را پيش گيرد خداوند اين مجازات را از او بر طرف مى سازد[22]،[23]

از این رو توبه  از گناهان ضروری است، البتّه هميشه بايد توبه كرد ولى بهار توبه، ماه مبارك رمضان است؛[24] به ویژه باید از فرصت شب‌های قدر استفاده کنیم و از گناهان کوچک و بزرگ خود توبه کنیم.[25]

افزون شدن برکت و تسهیل کردن راه خیر

در فراز دوم از این دعای نورانی می خوانیم:«وَسَهِّلْ سَبيلى الى خَيْراتِهِ؛ و راهم را به نيكى هايش آسان كن»[26]

ريشه تمام خيرات و بركات ، ذات پاك حق تعالى است،[27] اين تعبير به خاطر آن است كه انواع نعمتهاى الهى، که در زمين و آسمان، در خلقت بشر، و در دنيا و آخرت آمده است، همه [28]از وجود پر بركت پروردگار افاضه مى شود.[29] لذا بايد به طور قطع به وعده هاى الهى در مورد آثار مادى و معنوى «انفاق» در راه خدا معتقد بود [30] و دانست که دعا كليد همه خيرات و بركات است .[31]

اینگونه است که حضرت علی (ع)به عنوان قدردانى از زحمات طاقت فرساى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و[32]

تعظيم و تكريم مقام والاى او، دست به دعا بر مى دارد و هفت نعمت الهى را براى اين رسول گرامى از خدا مى طلبد. عرضه مى دارد: «بار خدايا! سهم وافرى از عدل خود و پاداش مضاعفى از خيرات ، از فضل خود، نصيب او بگردان!»[33]

لیکن برخی غافلان به غير خدا توجه می کنند و آنها را سر چشمه خيرات و يا برطرف كننده مصائب و مشكلات مى دانند. و براى حل مشكلات و دفع زيان و ضرر و جلب منفعت به معبودهاى ساختگى پناه مى برند، حال آنکه به تعبیر قرآن کریم«وَ إِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلا كاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَ إِنْ يَمْسَسْكَ بِخَيْرٍ فَهُوَ عَلى كُلِّ شَيْ ءٍ قَدِيرٌ؛[34]اگر كمترين زيانى به تو برسد برطرف كننده آن، كسى جز خدا نخواهد بود، و اگر خير و بركت و پيروزى و سعادتى نصيب تو شود از پرتو قدرت اوست، زيرا او بر همه چيز تواناست» [35]

لذا در روایتی می خوانیم: «اميرمؤمنان على عليه السّلام همه روز صبح در بازارهاى كوفه، بازار به بازار، گردش مى كرد و تازيانه اش بر دوش او بود (تا متخلّفان حساب ببرند) ... و بر سر هر بازارى مى ايستاد و ندا مى داد: اى بازرگانان! قبل از هر چيز، خير را از خدا بخواهيد و بركت را در آسان گيرى بدانيد، به خريداران نزديك شويد، حلم و بردبارى را زينت خود سازيد و از دروغ و سوگند دورى كنيد و از ظلم بپرهيزيد و حق مظلومان را ادا كنيد، هرگز به سراغ ربا نرويد و حق پيمانه و ترازو را ادا كنيد (كم فروشى نماييد) و از حقوق مردم چيزى كم نگذاريد و در زمين فساد نكنيد».[36]،[37]

آرى، تا جز به خدا دل نبندیم و جز او را مبدء خير و بركت و نجات، در اين عالم نشناسیم، نمی توانیم در طريق مسير معرفة اللّه گام نهیم و به مقصدنهایی نایل آئیم.[38]

حسنه چیست؟

در فراز سوم از دعا می خوانیم:«وَلاتَحْرِمْنى قَبُولَ حَسَناتِهِ؛ و از پذيرش فضايل آن محرومم مكن»[39]

 به راستی منظور از« حسنه »چيست ؟ مفسران تعبيرات گوناگونى دارند:بعضى آن را به كلمه توحيد و« لا اله الا اللَّه»و ايمان به خدا تفسير كرده اند.[40]

و بعضى آن را اشاره به ولايت امير مؤمنان على (ع) و ائمه معصومين مى دانند، و در روايات متعددى كه از طرق اهل بيت (ع) رسيده بر اين معنا تاكيد شده است، از جمله: در حديثى از امام باقر (ع) مى خوانيم كه يكى از ياران على (ع) بنام« ابو عبد اللَّه جدلى» خدمتش آمد، امام فرمود آيا از معنى اين سخن خداوند« مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْها...؛[41] كسانى كه حسنه و كار نيكى انجام دهند پاداشى بهتر از آن خواهند داشت »به تو خبر دهم؟ عرض كرد آرى فدايت شوم اى امير مؤمنان! فرمود:«الحسنه معرفة الولاية و حبنا اهل البيت و السيئة انكار الولاية و بغضنا اهل البيت؛ حسنه شناخت ولايت و دوستى ما[42]اهل بيت است، و سيئه انكار ولايت و دشمنى ما اهل بيت مى باشد»[43]،[44]

 البته باید اذعان کرد « حسنه»مفهوم وسيعى دارد كه همه اعمال نيك را در بر مى گيرد، از جمله ايمان به خدا و پيامبر اسلام و ولايت ائمه (ع) كه در رأس هر كار نيك قرار دارد و مانع از آن نيست كه اعمال صالح ديگر نيز در مفهوم این واژه جمع باشد.[45]

شرط قبولی اعمال

شرط قبولى اعمال «ايمان» است، اگر ايمان قلبى به خدا و پيامبر صلّى اللّه عليه و اله داشته باشيد- كه نشانه آن اطاعت از فرمان خدا و رسول اوست- اعمال شما ارزش مى يابد، و خداوند حتى كوچكترين حسنات شما را مى پذيرد، و پاداش مى دهد، و حتى به بركت اين ايمان گناهان شما را مى بخشد كه او غفور و رحيم است؛[46] زیرا شرك موجب حبط اعمال است لذا شرط قبولى اعمال اعتقاد به اصل توحيد است و بدون آن هيچ عملى پذيرفته نيست.[47]

از بسيارى از روايات استفاده مى شود كه ايمان و يا حتى ولايت شرط قبولى اعمال و يا ورود در بهشت است، بنا بر اين اگر بهترين اعمال هم از افراد فاقد ايمان سر بزند مقبول درگاه خدا نخواهد بود.[48] از سوی دیگر وقتى انسان ولايت خداوند و رسولش را پذيرفت، ديگر خودسرانه و با هوى و هوس كار نمى كند، بلكه سعى مى كند در خط ولايت حركت كند؛ زيرا اعمال نيك داراى شرايط، موانع، مقدّمات و مقارناتى است كه اگر طبق نظر امامان معصوم عليهم السلام انجام نشود عمل نيك منظور نخواهد شد.[49]

سخن آخر

در فراز پایانی دعا می خوانیم:«يا هادِياً الَى الْحَقِّ الْمُبينِ ؛ اى هدايت كننده به سوى حقيقت آشكار ».[50]

که  واژه هادی به عنوان يكى از صفات افعال الهى است و اشاره به مسأله راهبرى او در تمام شئون حيات مادى و معنوى، ظاهرى و باطنى، تكوينى و تشريعى است.[51]

 [1] كليات مفاتيح نوين ؛ ص815.

[2] همان.

[3] همان ؛ ص696.

[4] بحارالانوار، ج 96، ص 253؛ الفقيه، ج 2، ص 64؛ روضة المتّقين، ج 3، ص 230.

[5] گفتار معصومين(ع) ؛ ج 2 ؛ ص122.

[6] همان ؛ ص123.

[7] همان.

[8] همان.

[9] همان.

[10] همان.

[11] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی ؛ رسانۀ ملی ( برنامه چشمه معرفت)؛ 18/3/1395.

[12] كليات مفاتيح نوين ؛ ص696.

[13] همان ؛ ص31.

[14] همان ؛ ص696.

[15] گفتار معصومين(ع) ؛ ج 2 ؛ ص122.

[16] تفسير نمونه ؛ ج 25 ؛ ص175.

[17] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 7 ؛ ص631.

[18] همان ؛ ج 10 ؛ ص320.

[19] گفتار معصومين(ع)؛ ج 2؛ ص 123.

[20] سوگندهاى پر بار قرآن ؛ ص.479

[21] « نهج البلاغه»؛ خطبه 143.

[22]  ر.ک:« گناه و ويرانى جامعه ها»؛ تفسير نمونه؛ ج 9 ؛ ص 131.

[23] تفسير نمونه ؛ ج 25 ؛ ص73.

[24] مشكات هدايت ؛ ص111.

[25] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ؛ درس تفسیر؛حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س)؛7/12/1392.

[26] كليات مفاتيح نوين ؛ ص815.

[27] تفسير نمونه، ج 23، ص: 187.

[28] همان ؛ ص186.

[29] همان؛ ص 187.

[30] اخلاق در قرآن ؛ ج 2 ؛ ص376.

[31] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 9 ؛ ص459.

[32] همان ؛ ج 4 ؛ ص483.

[33] همان؛ ص 484.

[34] سورۀ انعام؛ آیۀ17.

[35] برگزيده تفسير نمونه ؛ ج 1 ؛ ص581.

[36]  بحارالانوار؛ ج 41؛ ص 104؛ ح 5.

[37] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج 3 ؛ ص587.

[38] همان ؛ ج 4 ؛ ص129.

[39] كليات مفاتيح نوين ؛ ص815.

[40] تفسير نمونه ؛ ج 15 ؛ ص572.

[41] سورۀ نمل؛ آیۀ89.

[42] تفسير نمونه ؛ ج 15 ؛ ص572.

[43]  اصول كافى؛ ج4؛ ص 104.

[44] تفسير نمونه، ج 15، ص: 573.

[45] همان.

[46] برگزيده تفسير نمونه ؛ ج 4 ؛ ص511.

[47] همان ؛ ص242.

[48] تفسير نمونه ؛ ج 10 ؛ ص317.

[49] مثالهاى زيباى قرآن ؛ ج 1 ؛ ص319.

[50] كليات مفاتيح نوين ؛ ص815.

[51] پيام قرآن، ج 4، ص: 410.