جمعیت ایران در خطر است؛ بدون حرکت مردمی راه نجاتی نیست

بحران کاهش جمعیت و روند رو به رشد پیری جمعیت، یکی از جدی‌ترین چالش‌های آینده ایران به شمار می‌رود. اگرچه راهکارهایی در قالب سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری ارائه شده، اما تجربه نشان داده که بدون مشارکت مردم و فعالیت‌های میدانی، این معضل حل نخواهد شد. موضوع جمعیت، بیش از هر چیز یک مسئله فرهنگی است و نیازمند جریانسازی، آگاهی‌بخشی و تغییر نگرش در سطح جامعه است.

در این میان، استان چهارمحال و بختیاری نیز با کاهش نرخ موالید در بسیاری از شهرستان‌های خود مواجه است. با این حال، مجموعه‌ای از کنشگران دغدغه‌مند با راه‌اندازی «مجمع فعالان مردمی جمعیت»، تلاش کرده‌اند تا با اقدامات فرهنگی و اجتماعی، نقش‌آفرینی مؤثری در گفتمان‌سازی این حوزه داشته باشند.

در همین راستا خبرنگار گروه جمعیت و تعالی خانواده خبرگزاری رسا، گفت و گویی داشته با محمدحسن سلیمی نماینده مجمع فعالان مردمی جمعیت در استان چهارمحال و بختیاری که در ادامه به آن پرداخته شده است.

مجموعه فعالان مردمی جمعیت استان چهارمحال و بختیاری از همان ابتدای تشکیل مجمع ملی جمعیت شکل گرفت. از همان ابتدا یک جبهه فرهنگی خوب ایجاد شد، مجموعه‌های مردمی شناسایی شدند، شبکه‌سازی صورت گرفت و رابطین شهرستانی منصوب شدند. حرکت‌های مردمی در راستای مسئله جمعیت آغاز شد.

 

ببینید، مسئله جمعیت فقط یک موضوع حاکمیتی نیست؛ ما باید بتوانیم برکات جمعیت و آسیب‌های ناشی از پیری جمعیت را به مردم منتقل کنیم و گفتمان آن را فراگیر سازیم. مردم باید متوجه شوند که این مسئله، مشکل خود خانواده‌ها و افراد است، نه صرفاً مشکلی از سوی حاکمیت. برای همین نیاز به یک کار مردمی و جدی داشتیم. ما باید یک حرکت عمومی برای نجات جمعیت ایجاد می‌کردیم. بنابراین، سعی کردیم با فعال‌سازی نیروهای مردمی در شهرستان‌های مختلف و تربیت کنشگران اجتماعی، این خلأ را جبران کنیم. البته تاکنون قدم‌هایی برداشته‌ایم، اما کافی نبوده است.

 

از جمله فعالیت‌های ما می‌توان به راه‌اندازی شبکه‌های شهرستانی فعالان مردمی جمعیت و آموزش کنشگران اشاره کرد. ما رویدادهایی را تحت عنوان «وضعیت قرمز جمعیت» برگزار کردیم که در آن‌ها وضعیت کنونی کشور در حوزه جمعیت تبیین شد. در این رویدادها، فعالان فرهنگی و اجتماعی دغدغه‌مند شرکت کردند، مبانی و اصول فعالیت در راستای جمعیت را فرا گرفتند و به کنشگران میدانی تبدیل شدند که در شهرها و روستاها فعالیت دارند.

 

علاوه بر این، تولید آثار فرهنگی و هنری مانند موشن‌گرافی، مسابقات و رویدادهای فرهنگی در شهرستان‌های مختلف از جمله رویداد «ایران جوان» انجام شد. یکی از شاخص‌ترین برنامه‌ها، تولید و اجرای یک کنسرت-نمایش با عنوان «هر که از این در رفت...» بود که با حضور حدود ۱۰۰ بازیگر به موضوعاتی چون سقط جنین، آسیب‌های تک‌فرزندی، جایگاه مادری و ازدواج آسان می‌پرداخت. این اجرا توسط نزدیک به ۱۰ هزار نفر دیده شد و به‌عنوان کار شاخص هنری مردمی در کشور شناخته شد.

 

همچنین رویدادهای «شکوه مادری» را در مرکز استان و شهرستان‌ها برگزار کردیم و از خانواده‌های باشکوه و خوش‌جمعیت تقدیر به عمل آوردیم. ایجاد گروه‌های «مادرانه» در شهرستان‌ها نیز از جمله اقدامات ماست. این گروه‌ها در ترویج جایگاه مادری و تشویق مادران به فعالیت مؤثر، بسیار مؤثر بوده‌اند. برای امسال هم برنامه گروه‌سازی محله‌ای برای جمعیت را در دستور کار داریم که ان‌شاءالله در ۴۳ شهر استان اجرا خواهد شد.

 

تعامل با گروه‌های مردمی الحمدلله خوب و روان است. مشکلی در این زمینه نداریم و کار کردن با این عزیزان سخت نیست. مشکل اصلی ما در تعامل با دستگاه‌های دولتی است؛ چون نگاه آن‌ها بیشتر بخشنامه‌ای و دستوری است و همین موضوع باعث کندی در اجرا می‌شود.

 

اما گروه‌های مردمی، هیئت‌های مذهبی، گروه‌های اجتماعی، جوانان، کتابخانه‌ها و سایر مجموعه‌های مردمی تا جایی که توانسته‌ایم، همکاری خوبی با ما داشته‌اند و ارتباط مؤثری برقرار کرده‌ایم.

 

مهم‌ترین چالش، باور نکردن بحران پیری جمعیت در سطح جامعه است؛ چه در میان مردم و چه در میان مسئولان. بسیاری هنوز باور ندارند که ما با یک معضل جدی به نام پیری جمعیت مواجهیم. مردم گمان می‌کنند که این موضوع فقط مسئله حاکمیت است، نه مشکلی شخصی و خانوادگی. این گفتمان هنوز در جامعه فراگیر نشده.

 

در گذشته وقتی بنا بر کاهش جمعیت بود، همه با سرعت دست به دست هم دادند تا مردم باور کنند که فرزند کمتر یعنی زندگی بهتر. اما حالا که باید جمعیت را افزایش دهیم، چنین انسجامی وجود ندارد.

 

از چالش‌های دیگر، عدم اجرای صحیح قانون جوانی جمعیت است. قانون خوبی ابلاغ شده، اما تضمینی برای اجرای آن وجود ندارد. با دستگاه‌هایی که قانون را اجرا نمی‌کنند، برخوردی نمی‌شود. اعتبارات کافی نیز تأمین نمی‌شود. از طرفی مردم هم نمی‌دانند که چنین قانونی وجود دارد تا بخواهند مطالبه‌گری کنند. این‌ها همه چالش‌های فرهنگی و ذهنی‌اند که با آن‌ها دست به گریبانیم.

 

در زمینه احیای جنین، معرفی سایت‌های پرخطر از جمله اقدامات ما بوده است. با نهادهایی که در این زمینه فعال هستند ارتباط گرفتیم و برخی موارد را معرفی کردیم. همچنین در نمایش‌هایی که برگزار کردیم، یکی از موضوعات اصلی‌مان سقط جنین بود. تقریباً در تمام فعالیت‌هایی که در حوزه جمعیت انجام داده‌ایم، موضوع احیای جنین نیز به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم مطرح شده است.

 

به‌طور کلی، نرخ رشد موالید در سطح کشور و استان کاهش پیدا کرده است. از سال ۱۳۹۳ به بعد این روند کاهشی شدت گرفته است. به‌جز دو شهرستان لردگان و کوهرنگ که نرخ موالیدشان هنوز بالاست، در سایر شهرستان‌ها رشد منفی داریم. در شهرهایی مثل بن، سامان، شهرکرد و بروجن، میانگین رشد جمعیت منفی است و به عدد ۱.۵ دهم درصد رسیده‌ایم.

 

پیش‌بینی می‌شود که در آینده نه‌چندان دور، همین دو شهرستان هم به زیر نرخ جانشینی برسند. البته بافت اجتماعی و فرهنگی این مناطق باعث شده که فعلاً فرزندآوری در آن‌ها بالاتر باشد.

 

نکته اساسی این است که اگر ما در کشور، یک حرکت عمومی در راستای جمعیت نداشته باشیم، مشکل جمعیت حل نخواهد شد. اگر با همین روند ادامه دهیم، ظرف دو سال آینده به سمت یک سیاه‌چاله جمعیتی حرکت خواهیم کرد. خدای نکرده به نقطه‌ای می‌رسیم که دیگر راه درمانی وجود نخواهد داشت.

 

تنها راه نجات، حرکت عمومی مردم است. این حرکت نیاز به باور، تدوین، فرهنگ‌سازی و تغییر نگرش در خانواده‌ها دارد. کار باید مردمی باشد. قوانین خوبی وضع شده، اما کافی نیست. باید رویدادهای مؤثر طراحی و به میدان آورده شوند. ما تجربه چند ساله‌ای در میدان داریم و بر این باوریم که آینده ایران در گرو همین آغوش‌های امروز است.