مسئلهی جمعیت، سالهاست که به یکی از مهمترین دغدغههای راهبردی کشور تبدیل شده است. کاهش نرخ باروری، تأخیر در ازدواج، افزایش سن مادران و ترویج سبک زندگی فردگرایانه، ایران را در معرض چالشی جدی به نام «پیری جمعیت» قرار داده است؛ موضوعی که بارها از سوی رهبر معظم انقلاب مورد هشدار قرار گرفته و توجه ویژهی نخبگان، سیاستگذاران و فعالان فرهنگی را میطلبد.
در این میان، نقش جریانهای مردمی و خودجوش در آگاهیبخشی، فرهنگسازی و پیگیری مطالبات جمعیتی بسیار پررنگ است؛ بهویژه آنجا که نگاه اداری و بخشنامهای از حل مسئله ناتوان بوده و میدان عمل، نیازمند حضور دلسوزان و مخلصان مردمی است. مجمع ملی فعالان جمعیت یکی از این حرکتهای فراگیر مردمی است که طی سالهای اخیر با اتکا به ظرفیت کنشگران بومی در سراسر کشور، گامهای مؤثری در مسیر ترویج فرهنگ فرزندآوری و مقابله با موانع ذهنی و اجتماعی برداشته است.
در همین راستا خبرنگار گروه جمعیت و تعالی خانواده خبرگزاری رسا گفتوگویی داشته با خانم عارفه محمدپور مقدم، نماینده مجمع فعالان مردمی استان لرستان که در ادامه به آن پرداخته شده است.
رسا: لطفاً در ابتدا درباره شکلگیری مجمع فعالان مردمی جمعیت و چگونگی آغاز فعالیتهای شما توضیح دهید.
حدود پنج تا شش سال پیش، مجمع فعالان مردمی جمعیت تشکیل شد. بنده نیز از همان ابتدا به عنوان رابط استانی در حوزه تشویق به فرزندآوری و ترویج فرهنگ جمعیت وارد فعالیت شدم. اولین جلسه رسمی با حضور شخصیتهایی چون حجت الاسلام ساکی، دکتر بانکیپور، حجت الاسلام مزروعی و برخی از مسئولان نهاد ریاستجمهوری، بهویژه در حوزه امور زنان، برگزار شد. در این نشست، هدف از تشکیل مجمع تشریح، ارتباط بین استانها برقرار، و مسیر فعالیتها ترسیم شد. همچنین اطلاعاتی درباره چالشهای جمعیتی کشور به شرکتکنندگان ارائه گردید.
رسا: نخستین گامهای اجرایی شما در لرستان چه بود؟
اولین اقدام عملی، برگزاری جلسهای آموزشی برای کنشگران جمعیتی بود. این جلسه بهصورت مجازی و با حضور اساتید برجسته کشوری برگزار شد و خوشبختانه توانستیم ۵۰ کنشگر جمعیتی را در لرستان شناسایی و آموزش دهیم. پس از آن، تلاش کردیم فعالیتهایمان فقط محدود به مرکز استان، یعنی خرمآباد نباشد؛ بنابراین دومین اقدام، تعیین رابطین شهرستانی و گسترش شبکه کنشگری در سراسر استان بود.
رسا: آیا در آن دوران با موانع یا مقاومتهایی نیز مواجه بودید؟
قطعاً. آغاز فعالیتها در حوزه جمعیت با چالشهای جدی همراه بود. متأسفانه حتی برخی نیروهای انقلابی که انتظار میرفت در این میدان همراه باشند، یا دغدغهای نداشتند یا همراهی نمیکردند. در جلسات چهرهبهچهره، فضای مجازی یا گفتوگوهای مردمی، با مقاومتهایی از سوی جامعه مواجه بودیم. موضوعاتی مانند مشکلات اقتصادی، یا شعارهایی نظیر «فرزند کمتر، زندگی بهتر» باعث شده بود که مردم ضرورت این موضوع را درک نکنند و حتی گاهی با ما مخالفت صریح داشته باشند.
رسا: برای غلبه بر این چالشها چه تدابیری اندیشیدید؟
نیاز به افراد همفکر و دغدغهمند احساس میشد. به همین دلیل، دورههای «تربیت کنشگر جمعیتی» را برگزار کردیم. از طریق ارتباطاتی که با فعالان آستان قدس داشتم، توانستم این برنامه را در استان پیگیری کنم. در ادامه، به سراغ شناسایی مادران زیر ۴۰ سال با سه یا چهار فرزند رفتیم. با همکاری دفتر آستان قدس و قرارگاه مردمی جمعیت، موفق به شناسایی 4۳۰ مادر شدیم. همچنین ۲۲۰ مادر دیگر نیز از مسیر مجمع شناسایی و با تندیس شکوه مادری و هدایای نقدی تجلیل شدند. این تجلیلها در سطح شهرها و محلهها با کمک مجموعههای مردمی که بعضاً اصلاً در حوزه جمعیت فعالیتی نداشتند، انجام شد.
رسا: در خصوص فعالیتهای مرتبط با موضوع احیای جنین هم توضیح دهید.
آن زمان، مرکز رسمی طرح «نَفَس» در لرستان تأسیس نشده بود، اما ما بهصورت مردمی وارد عمل شدیم. مادرانی را که به دلایل مختلف قصد سقط جنین داشتند، شناسایی میکردیم و با کمک خیرین از انجام این اقدام جلوگیری میکردیم. اولین برنامه رسمیمان در این حوزه، دعوت از خانم دکتر لباف با همکاری دانشگاه علوم پزشکی بود. این برنامهها در دانشگاههای بروجرد و خرمآباد با مشارکت نهاد رهبری و علوم پزشکی برگزار شد. چندین جلسه تخصصی در زمینه حفظ حیات جنین در سطح استان شکل گرفت که اثرات مثبتی داشت.
رسا: آیا نمایشگاه یا فعالیتهای میدانی نیز داشتید؟
بله، در همان سالها نمایشگاهی با موضوع سقط جنین و جمعیت برگزار شد. برگزاری چنین برنامههایی در ابتدا دشوار بود؛ چون به عنوان مجموعهای مردمی بدون حکم رسمی، تعامل دستگاههای اجرایی با ما کم بود. اما با تلاش جبهه فرهنگی انقلاب و چهرههای شاخصی چون آقای بهاروند، خانم گراوند و خانم حافظی، ارتباط با نهادهایی مانند علوم پزشکی، سازمان تبلیغات، بهزیستی، ارشاد و حتی ستاد اجرایی برقرار شد. خوشبختانه اکنون قرارگاه مردمی جمعیت پای کار تمامی برنامههای جمعیتی استان است و از لحاظ محتوایی و اجرایی، برنامههای قابلاتکایی داریم.
رسا: ارزیابی شما از وضعیت فعلی جمعیت در لرستان چیست؟
واقعیت این است که هنوز به نقطه مطلوب نرسیدهایم. آمار دقیق در اختیار ما نیست چون مجموعه ما مردمی است و دسترسی به اسناد رسمی ندارد، اما طبق گزارشهایی که در جلسات با مسئولان میشنویم، سقوط جمعیتی متوقف شده و وضعیت فعلاً در یک شیب ثابت قرار گرفته است. بهبیاندیگر، رشد منفی جمعیت کنترل شده ولی برای رسیدن به وضعیت مطلوب، همچنان به تلاشهای مستمر نیاز داریم. گذشته از آمار، مهمترین موفقیت ما این است که دیگر با گارد و مقاومت جدی در برابر موضوع جمعیت مواجه نیستیم و فضا برای فعالیت آرامتر و پذیراتر شده است.
رسا: چشمانداز شما برای آینده چیست؟
با توجه به اینکه لرستان تنها استان تمامشیعه کشور است، ظرفیت فرهنگی و اجتماعی بالایی برای حرکت در مسیر احیای جمعیت دارد. چشمانداز ما، تربیت نیروی انسانی دغدغهمند، گسترش جریان مردمی و تعامل حداکثری با نهادهای رسمی است تا انشاءالله بتوانیم با همدلی، این تکلیف اجتماعی و ملی را به سرانجام برسانیم.