حوزه علمیه قم؛ امانتی تاریخی با مسئولیتی سنگین

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، نشست مدیران و کارمندان مدیریت حوزه‌ علمیه قم با آیت‌الله علیرضا اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه کشور در سالن همایش‌های مدرسه عالی دارالشفاء برگزار شد.

آیت‌الله اعرافی طی سخنانی در این نشست با اشاره به آیه ۱۸۶ سوره بقره «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ ۖ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ ۖ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَلْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ» عنوان کرد: این آیه از قلل آیات قرآن در مورد دعا و حاوی نکات بسیار مهمی است. وی گفت: این آیه از یک سو رابطه بین عبد و رب را نشان می‌دهد و از سوی دیگر رابطه بین داعی و مدعو را به عنوان یک رابطه اخص و ویژه حکایت می‌کند.

وی با بیان اینکه رابطه میان انسان و خدا از یک منظر بسیار نزدیک و از یک منظر بسیار دور است، گفت: این رابطه از یک منظر خیلی دور است چون درجات بسیار فاصله دارد و از یک منظر به خاطر بحث علیت و ماورای علیت و تجلی و اینکه تمام وجود عالم و انسان پر از تجلیات الهی است، از این جهت رابطه انسان و خدا بسیار نزدیک است. از یک سو، تجلیات خدا در اعماق وجود انسان نفوذ و حضور دارد و از سوی دیگر آنچنان فاصله است که قابل وصف نیست. این رابطه‌ عبد و رب و یا رابطه هر مخلوقی با خالق حقیقی است.

مدیر حوزه‌های علمیه به نوع دیگری از رابطه میان انسان و خداوند با عنوان رابطه تشریعی اشاره کرد و گفت: در این نوع رابطه، مخلوق بنده‌ای دارای شعور و آگاهی و انتخاب است که آمده در جایگاه گفتگوی با خداوند قرار گرفته است. اینجا رابطه خالق و مخلوق نیست بلکه رابطه میان داعی و مدعو بوده و یک مدار ویژه و ارتباط خاصی برقرار شده و بنده این توفیق را پیدا کرده تا در ساحَت دعا قرار بگیرد.

مراتب دعا؛ از خواسته‌های دنیوی تا طلب خداوند

آیت‌الله اعرافی با بیان اینکه دعا و مناجات مراتب مختلفی دارد، گفت: یک مرتبه از دعا این است که انسان از خدا چیزی می‌خواهد و آن چیزی که می‌خواهد نیز یک امر مادی و دنیایی است. اینجا در واقع اصل همان خواسته است. انسان گاهی از این مرتبه بالاتر می‌آید و خواسته او نعمت‌های اخروی است که درجه بالاتری دارد.

وی افزود: در دو حالت فوق، انسان خواسته‌ای را در پیشگاه خدا مطرح می‌کند و به یک معنا خداوند وسیله است. انسان با در نظر داشتن عظمت و بزرگی خداوند، از او خواسته‌ای دارد اما در واقع خودِ انسان مطرح است. با این حال می‌شود دعای انسان از این درجات و مراتب نیز بالاتر بیاید و در آنجا خدا را از خدا بخواهد. این درجه بالاتر دعا است.

ارتباط تکوینی و تشریعی انسان با خداوند

مدیر حوزه‌های علمیه کشور با بیان اینکه بر اساس آیه «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ» گاهی انسان از رابطه تکوینی عبور می‌کند و وارد رابطه تشریعی با خدا می‌شود، افزود: در رابطه تشریعی، انتخاب و آگاهی و اراده‌ی بنده، او را وارد مدار و شعاع و دامنه‌ جدیدی از رابطه با خدا می‌کند که این ارتباط مغتنم است و انسان‌ها را از حال متعارف بالاتر می‌آورد.

وی با بیان اینکه در رابطه تشریعی انسان با خداوند، «فإنی قریب» در مقابل بُعد نیست، افزود: قرب در مدار رابطه تکوینی، اسمی در برابر بُعد است و در آن دنو و علو با هم صدق می‌کند. اما اگر کسی در دایره دوم تشریعی و مدار انتخابِ ارتباط قرار بگیرد، اینجا قرب یک‌طرفه و بدون بُعد است. این آن چیزی است که می‌شود در دعا حاصل کرد.

نقش واسطه در ارتباط انسان با خدا؛ پیامبر (ص) به‌عنوان حلقه وصل

آیت‌الله اعرافی عنوان کرد: در آیه فوق، خداوند برای اینکه عظمت این رابطه را نشان بدهد مستقیم با بنده صحبت نکرده است و پیامبر را واسطه قرار داده است. این مسئله شاید به این نکته اشاره داشته باشد که واسطه و دستگیر در مدار اتصال انتخابی با خداوند و ارتباط تشریعی ویژه با او مهم است و این واسطه، پیامبر (ص) است که مخاطب این آیه است.

مدیر حوزه‌های علمیه تاکید کرد که این آیه هم توحید عبادی و یگانه بودن این قرب بدون قسیم دیگر را نشان می‌دهد و هم به نیاز به وساطت انسان کامل در این مسیر اشاره می‌کند و از سوی دیگر تمامی‌ مدارج دعا را هم شامل می‌شود که اوج آن مراتب، دعایی است که در آن خواسته‌های غیرخدا رنگ می‌بازد.

آیت‌الله اعرافی گفت: اگر خواسته ما در دعا غیرخدا باشد، در واقع خدا را وسیله قرار داده‌ایم، البته خداوند هم لطف کرده و خود را در معرض این امر قرار داده است. اما در عین حال اینها مراتب نازله دعا است. اوج دعا این است که آن کسی که انسان از او می‌خواهد و آنچه از او می‌خواهد، یکی می‌شود که همانا خود خداوند است.

رمضان، فرصتی برای صعود به مدارج بالاتر دعا و نیایش

وی با تاکید بر اینکه ماه مبارک رمضان می‌تواند پله‌ای باشد که انسان به این مدارج ارتباطی با خداوند صعود کند، افزود: در دعاها و مناجات‌ها گاهی انسان به این قله پر می‌کشد. تمرکز دعای سحر نیز روی اوصاف و جمال و جلال خداوند است که این اوج دعا است و امیدواریم خداوند هم طعم آن را به ما بچشاند و هم دریچه سیر در این مدارج سلوکی را اعطا کند.

حوزه علمیه قم؛ امانتی تاریخی با مسئولیتی سنگین

مدیر حوزه‌های علمیه در بخش دوم سخنان خود خطاب به کارکنان مدیریت حوزه علمیه قم گفت: حوزه علمیه بویژه حوزه قم یک امانت ذی‌قیمت تاریخی است که روی دست گرفته‌ایم و شانه‌های ما به این سادگی نمی‌تواند تحمل بار این امانت را داشته باشد.

شرافت علمی و دینی قم از گذشته تا امروز

وی با بیان اینکه روایات زیادی در باب قداست، ارزش و شرافت سرزمین قم حتی قبل از اسلام وجود دارد، گفت: در تاریخ ۱۲۴۰ ساله قم از زمان امام صادق (ع) که مهاجرت‌ها آغاز شد و خاندان اشعری‌ها و خاندان متعدد دیگر از روات و محدثین به قم آمدند، این شهر یک شرافت مضاعف پیدا کرد و با تدفین حضرت فاطمه معصومه (س) بر این شرافت افزوده شد.

آیت‌الله اعرافی با تاکید بر اینکه سرزمین قم طی حداقل ۱۲۴۰ سال گذشته همیشه مشعل هدایت بوده است، گفت: حوزه علمیه قم در قرن‌های نخست تاسیس خود یکی از سه ضلع حوزه‌های علمیه برای کل تشیع در کنار ری و بغداد بود و در طول ۱۲۴۰ سال نیز همیشه این چراغ روشن بوده است. البته گاهی خیلی به رکود انجامیده اما هیچگاه خاموش نشده است.

عضو شورای عالی حوزه های علمیه کشور با اشاره به اینکه همواره فروغ و درخشش و پرچم‌داری در قم مشاهده شده است، گفت: آن سابقه کهن، تاریخ دیرپا و افتخارات وسیع و گسترده در قرن اخیر در قم جمع شد و با انقلاب اسلامی به اوج شکوه رسید. این امانت اکنون در دست ماست و هر اقدام کوچک و بزرگ ما می‌تواند در پیشرفت و درخشش فزون‌تر این امانت و یا خدای ناکرده در افول و خاموشی آن اثر بگذارد.

مدیر حوزه‌های علمیه خاطرنشان کرد: این امانت، شامل یک تاریخ بزرگ، میراث عظیم و هزاران هزار استعدادی است که در اینجا جمع شده و نیز میلیون‌ها انتظار و امیدی است که در ایران و جهان به آن دوخته شده است.

قم؛ مولد نظریه و عمل انقلاب اسلامی

آیت‌الله اعرافی با اشاره به اینکه نام قم در همه عالم بلند و مورد توجه بوده و حتی برای دشمنان نیز نام بزرگی است، گفت: نام قم در گوشه و کنار عالم با انقلاب اسلامی گره خورده است، چون هم مولد نظریه و عمل انقلاب اسلامی است و هم در امتداد آن اثر می‌گذارد و از آن اثر می‌پذیرد. این امانت کوچکی نیست.

وی عنوان کرد: حوزه علمیه قم همیشه جایگاه معارف و اندیشه الهی و دینی بوده و نهادی است که در عصر اخیر پایگاه انقلاب اسلامی و مولد نظر و عمل انقلاب اسلامی شده است و همه نظام و انقلاب و معارف اهل‌بیت(ع) و اندیشه الهی در جهان به آن گره خورده است. ادای این امانت آدم‌های بزرگ و کمر همت بسته می‌خواهد.

آیت‌الله اعرافی تاکید کرد: صاحبان این امانت، خداوند، رسول خدا، اولیای الهی، حضرت ولیعصر (عج)، هزاران هزار عالم و فقیه و محدث و مفسر بزرگ دینی که یا در این سرزمین دفن شدند و یا از این سرزمین برخاستند، حضرت فاطمه معصومه (س) و شهدای عالیقدر هستند.

مدیر حوزه های علمیه افزود: همه ما که به توان و تناسب کار خود گوشه‌ای از بار این امانت الهی را بر دوش گرفته‌ایم، باید در آغازین روزهای ماه رمضان و روزهای پایانی سال، پیمان ببندیم که بر سر عهد خود ایستاده‌ایم و آماده سربازی و تلاش و امانت‌داری هستیم.

بخشی از دستاوردهای حوزه علمیه قم

آیت‌الله اعرافی در ادامه به دستاوردهای حوزه علمیه قم بویژه حوزه متأخر قم اشاره کرد: ۱- این حوزه یک رویکرد جامع تمدنی از اسلام را مطرح و به دنیا عرضه کرد. ۲- این حوزه از پوسته و لاک خود درآمد و با همه ایران و جهان سخن گفت. ۳- سیاست‌ورزی درست اسلامی را زنده کرد، در حالی که این‌طور نبود. ۴- اقامه دین و حکمرانی دینی و اسلامی را به مثابه یک نظریه مهم عرضه کرد و به منصه عمل درآورد. ۵- مرزهای علوم اسلامی در این حوزه گسترش بی‌مانندی پیدا کرد. ۶- مرزهای جغرافیای حوزه و روحانیت را با یک نگاه جدید بین‌المللی در جهان گسترش داد. ۷- پشتوانه یک نظام اسلامی در همه قوانین و مقررات آن شد. ۸- در مصاف گفتگو و تعامل و رویارویی با رقیبان و معاندان و جریان‌های مختلف فکری دنیا قرار گرفت و ۹- تجربه‌های گوناگون دنیای جدید را در حوزه علم و اندیشه اسلامی به کار گرفت.

برخی از چالش‌های پیش روی حوزه علمیه قم

آیت الله اعرافی ادامه داد: حوزه‌ علمیه قم در کنار این دستاوردها و دامنه وسیع و شعاع گسترده‌ای که پیدا کرد، به دلایل طبیعی و غیرطبیعی در معرض نگرانی‌هایی نیز قرار گرفته است از جمله اینکه حوزه قم با تمام مسائل و کمبودهایش باید پاسخ جهانی که هیچگاه این‌چنین نبوده است را بدهد. از طرفی نیز کاری کرده که همه روی آن حساس‌اند. این عرصه‌های گشوده و نیازهای بی‌پایان و پرسش‌هایی که کران تا کران عالم را گرفته، در رویاروی حوزه علمیه است، بنابراین حوزه علمیه قم را به جایی رساندن که از این چالش‌ها بگذرد، کار دشواری است.

وی با اشاره به مسئولیت جدید حجت‌الاسلام والمسلمین ملکی بر این نکته تاکید کرد که باید در دوره جدید با نگاه و رویکرد قوی‌تر همراه با همراهی بیشتر ستاد و فعالیت‌های قوی‌تر و نمایان‌تر مسئولین تلاش کرد تا به اهداف کلان مورد نظر دست یافت.

برنامه‌ها و اقدامات حوزه در دوره جدید

مدیر حوزه‌های علمیه در پایان به رئوس چند اقدام لازم از جمله «ساماندهی و ارتقای سطوح عالی و درس‌های خارج به مثابه ستون فقرات، قلب تپنده و کانون محوری حوزه علمیه قم»، «بازسازی و اجرای طرح هدایت علمی برای صیانت از سنن حوزه و رشد طلاب»، «ارتقای مدارس خوابگاهی به کانون‌های علمی تربیتی»، «بازسازی مدرسه فیضیه و دارالشفا و مدارس دیگر قم»، «تهیه فضاهای جدید مورد نیاز»، «راه‌اندازی دوره دوم درس‌های خارج در نجاح»، «پوشش همه درس‌های آزاد حوزه در قالب نجاح»، «تمرکز بر هوش مصنوعی و مزایا و مخاطرات آن»، «ارتقای پایان‌نامه‌ها و رشد بیشتر کیفی آنها»، «ارتقای امتحانات شفاهی و مصاحبه‌ها»، «طرح هدفمندی و بهره‌گیری از آن در همه عرصه‌های مرتبط»، «اهتمام به فقه معاصر از دوره تمهیدیه تا دروس خارج»، «ارتقای ادبیات در مدارس»، «رسیدگی به امور معیشتی طلاب و اساتید» و «توجه ویژه به نخبگان و استعدادهای برتر» تاکید کرد.

اعطای حکم دوره جدید قائم مقام مدیر حوزه‌ علمیه قم

در پایان این مراسم، حکم دوره جدید مسئولیت حجت‌الاسلام والمسلمین حمید ملکی، قائم مقام مدیر حوزه‌ علمیه قم توسط آیت الله اعرافی مدیر حوزه‌های علمیه کشور اعطا شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین ملکی در سخنانی کوتاه با قدردانی از اعتماد آیت‌الله اعرافی و شورای عالی حوزه های علمیه، گفت: بار این امانت بر دوش ما سنگینی می‌کند و امیدواریم با همراهی همه همکاران بتوانیم آن را در حد توان خود برداریم و رشد و تعالی حوزه علمیه قم را یک گام به جلو ببریم.