باغات کرج؛ آشیانه‌‌ی مبارزان با پهلوی

در دهه‌‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰، منطقه‌‌ی کرج یک موقعیت خاص جغرافیایی داشت که آن را به یکی از نقاط برجسته در حومه‌‌ی تهران تبدیل کرده بود. در این دوران، کرج از یک شهر کوچک و نیمه‌‌روستایی با باغ‌‌ها و مناطق ییلاقی به‌‌تدریج به یک شهر حومه‌‌ای مهم و محل رفت و آمد تبدیل شد. در آن زمان، کرج با ترکیبی از ویژگی‌‌های روستایی و شهری، محلی برای استقرار و گردهمایی گروه‌‌های مختلف سیاسی و مذهبی بود. کرج در این دهه‌‌ها به‌‌عنوان منطقه‌‌ای با باغ‌‌های فراوان و آب و هوای مطبوع شناخته می‌‌شد. این باغ‌‌ها و مناطق ییلاقی، علاوه بر جذب مردم عادی برای تفریح، مکانی مناسب برای فعالیت‌‌های سیاسی و اجتماعی مخفی نیز بود. گروه‌‌های سیاسی مخالف رژیم پهلوی، مانند نیروهای ملی‌‌مذهبی و مارکسیست‌‌ها، از این مناطق به‌‌عنوان پایگاه‌‌های موقتی استفاده می‌‌کردند.

 کرج به دلیل نزدیکی به تهران و فاصله‌‌ی کافی از دید و کنترل شدید نیروهای امنیتی ساواک، به‌‌عنوان یک پناهگاه امن برای فعالان سیاسی و مذهبی به‌‌ویژه در سال‌‌های پایانی حکومت پهلوی مطرح بود. این موقعیت به گروه‌‌های مختلف اجازه می‌‌داد جلسات و نشست‌‌های خود را در کرج برگزار کنند، بدون اینکه همواره تحت فشار مستقیم نیروهای امنیتی باشند. کرج در این دوران مکان‌‌هایی مانند باغ حسین شاه‌‌حسینی و باغ کمال‌‌آباد را داشت که به پایگاه‌‌های گردهمایی سیاسی تبدیل شده بودند. این مکان‌‌ها به دلیل خلوت بودن و فضای بزرگشان، مکان‌‌های مناسبی برای برگزاری مراسم‌‌های مذهبی و سیاسی و جلسات گروه‌‌های مخالف بودند. برخی از این باغ‌‌ها نیز مکان‌‌هایی بودند که ساواک به‌‌صورت مداوم آن‌‌ها را زیر نظر داشت و گزارش‌‌های دقیقی از فعالیت‌‌های داخل آن‌‌ها تهیه می‌‌کرد.

«پس از سرکوبی قیام 15 خرداد و تشدید فضای اختناق و نظارت شدید ساواک بر مراکز فرهنگی و دینی، تعدادی از نیروهای مذهبی به‌‌منظور ادامه‌‌ی فعالیت‌‌های خود و نیز در امان ماندن از دید سازمان‌‌های امنیتی رژیم پهلوی، متوجه کرج و به‌‌خصوص مناطق اطراف آن گردیدند. در این زمان، حومه‌‌ی کرج باغ‌‌های فراوان و مناطق ییلاقی زیبا داشت که می‌‌توانست هم به‌‌عنوان پوششی برای ادامه‌‌ی مبارزه مورد استفاده قرار گیرد و هم به‌‌عنوان مراکزی تفریحی برای گروه‌‌های فوق به حساب آید.

تقریباً همه‌‌ی گروه‌‌های سیاسی، از جمله ملی‌‌مذهبی و مارکسیست، از این موقعیت کرج آگاه بودند و به همین جهت در این منطقه به جذب نیرو پرداختند و درصدد تهیه‌‌ی مکان‌‌هایی برای ادامه‌‌ی فعالیت‌‌های خود برآمدند. مطابق گزارش ساواک، نیروهای مذهبی و نیز اعضای جبهه‌‌ی ملی و به‌‌خصوص نهضت آزادی بیش از گروه‌‌های سیاسی دیگر در این زمینه موفقیت‌‌هایی به‌‌دست آوردند. گروه‌‌های مارکسیست تنها موفق به ایجاد پایگاه‌‌هایی به شکل چند واحد کوچک آپارتمانی شدند که البته بیشتر آن‌‌ها را ساواک در اوایل دهه‌‌ی پنجاه کشف و متلاشی کرد.

یکی از مراکز مهمی که در دهه‌‌ی آخر سلطنت پهلوی در شهر کرج محل گردهمایی نیروهای سیاسی از قبیل مذهبی، ملی و نیز نهضت آزادی بود، باغ حسین شاه‌‌حسینی واقع در پانزده کیلومتری جاده‌‌ی شاهدشت کرج بود. هرگاه ساواک مانع اقامه‌‌ی نماز عید فطر از سوی مبارزان در تهران می‌‌شد، این مراسم در کرج و بیشتر در باغ شاه‌‌حسینی برپا می‌‌شد.

مطابق یکی از گزارش‌‌های ساواک، نماز عید فطر سال ۵۲ به امامت آیت‌‌الله طالقانی و با حضور افرادی مانند دکتر بهشتی، محمدعلی رجایی، مهندس بازرگان و دکتر یدالله سحابی در باغ فوق تشکیل شد. ساواک نحوه‌‌ی اجرای این مراسم را به‌‌دقت زیر نظر داشت و ضمن شناسایی شرکت‌‌کنندگان، شماره‌‌ها و مشخصات اتومبیل‌‌های آن‌‌ها را نیز ثبت کرد. گزارش‌‌های متعددی از سوی ساواک درباره‌‌ی آمد و رفت مخالفان رژیم به باغ شاه‌‌حسینی در دست است که بیشتر این گزارش‌‌ها مربوط به سال‌‌های پایانی حکومت پهلوی می‌‌باشد. از این اسناد معلوم می‌‌شود که در این زمان بیشتر گردهمایی مخالفان رژیم در کرج صورت می‌‌گرفته است.
مثلاً پس از نامه‌‌ی صدر حاج سید جوادی، جلسه‌‌ی اعضای جبهه‌‌ی ملی در باغ فوق تشکیل شد و پیرامون نتایج این اقدام بحث و گفتگو صورت گرفت و در انتهای بحث به این نتیجه رسیدند که با اللهیار صالح گفتگو و وی را به سازماندهی جبهه‌‌ی ملی تشویق نمایند. ساواک ارزیابی خود را از برگزاری چنین جلسه‌‌هایی این‌‌طور بیان می‌‌کند:

«... به نظر می‌‌رسد عناصر جبهه‌‌ی به‌‌اصطلاح ملی و سایر دسته‌‌جات درصدد تجدید فعالیت بوده و با گردهمایی در منازل خود نسبت به این مسئله تصمیماتی را اتخاذ و به مرحله‌‌ی عمل درآورند ...».
همچنین در تاریخ ۲ خرداد ۵۶، چند نفر دیگر از اعضای جبهه‌‌ی ملی در باغ شاه‌‌حسینی گرد هم آمدند و جزوه‌‌ی ۶۰ صفحه‌‌ای اتحادیه‌‌ی کارگران کمونیست را که مطالبی علیه شاه داشت، چاپ کردند.
گروه‌‌ها و موسسه‌‌های دینی هر یک برای اهداف خود در کرج باغ‌‌ها و مکان‌‌هایی خریده بودند تا در مواقع مقتضی از آن‌‌ها استفاده نمایند. مثلاً جامعه‌‌ی تعلیمات اسلامی همیشه در تابستان دانش‌‌آموزان خود را در یکی از باغ‌‌های کرج مستقر می‌‌کرد. در اردوی تابستانی که معمولاً در باغ دلگشای کرج برگزار می‌‌شد، برنامه‌‌های متنوع ورزشی و فرهنگی اجرا می‌‌گردید. با توجه به سوابق جامعه‌‌ی تعلیمات اسلامی به‌‌خصوص در زمینه‌‌ی سیاسی و تربیت معلمان، این مؤسسه و محتوای برنامه‌‌های آن‌‌ها مورد توجه قرار داشت.
اردوهای جامعه‌‌ی تعلیمات اسلامی هر سال در باغ دلگشای کرج برگزار می‌‌شد. گزارش‌‌های ساواک نشان می‌‌دهد که مأموران امنیتی رژیم نسبت به فعالیت فرهنگی جامعه‌‌ی تعلیمات اسلامی در کرج حساسیت زیادی از خود نشان می‌‌دادند. در سال ۱۳۵۰، همزمان با جشن‌‌های دوهزار و پانصدساله، بر شدت نظارت ساواک افزوده شد؛ زیرا جامعه‌‌ی تعلیمات اسلامی پیش از تشکیل اردوها می‌‌بایست اسامی دانش‌‌آموزان و معلمان را به ساواک می‌‌داد تا با دقت بیشتری بر فعالیت آنان نظارت کند.

از دیگر گروه‌‌های مذهبی و سیاسی که در کرج فعالیت داشت و حتی برای تشکیل جلسه‌‌های خود در کمال‌‌آباد کرج باغ بزرگ و مجهزی تهیه کرده بود، می‌‌توان از هیئت‌‌های مؤتلفه‌‌ی اسلامی نام برد. سابقه‌‌ی سیاسی این گروه آن‌‌چنان برای سازمان‌‌ها و نیروهای امنیتی آشکار بود که تمام جلسه‌‌ها و فعالیت‌‌هایشان در تهران تحت نظارت دقیق ساواک قرار داشت. از این‌‌رو اعضای جمعیت فوق که در اواخر دهه‌‌ی چهل دبیرستان و مدرسه‌‌ی رفاه را در تهران تأسیس کرده بودند، به‌‌منظور پیشبرد اهدافشان، جلسه‌‌های مهم خود را که اکثر اعضا در آن حضور داشتند، در باغ کمال‌‌آباد کرج تشکیل می‌‌دادند.

گزارش‌‌های ساواک نشان می‌‌دهد گروه‌‌های مذهبی دیگر هم درصدد تهیه‌‌ی مکانی در اطراف کرج بودند تا به‌‌عنوان یک مرکز تفریحی از آن استفاده نمایند. مثلاً در یکی از آن گزارش‌‌ها به تأسیس یک مؤسسه‌‌ی فرهنگی از طرف عده‌‌ای از اعضای مؤسس دبیرستان کمال نارمک و بازاریان متدین در کرج اشاره شده است.

منبع:

انقلاب اسلامی در کرج، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی. نوشته حسین شمس آبادی