شماره ۱۱ فصلنامه علمی تخصصی «ره توشه» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، شماره 11 فصلنامه علمی تخصصی «ره توشه» به صاحب امتیازی معاونت فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و مدیرمسئولی سعید روستا آزاد با سردبیری مصطفی آزادیان منتشر شد.

این فصلنامه در 11 مقاله و 120 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

بانوی جهاد

علی خادمی

چکیده: اگر چه معنا و مفهوم برخی واژگان و موضوعاتی که به ¬صورت روزمره در ادبیات گفتاری و نوشتاری ما کاربرد دارند، به -صورت کلی و اجمالی برایمان روشن است؛ اما به¬ معنای کامل و دقیق آن‌ها توجه نداریم؛ مانند واژه «جهاد». جهاد از ریشه «جَهد» یا «جُهد»، به هر گونه تلاشی گفته نمی‌شود؛ بلکه به تلاش همراه با سختی و مشقت اطلاق می‌گردد.[1]

این اصطلاح در قرآن نیز پرکاربرد است؛ به‌گونه‌ای که 41 بار در آیات مختلف کتاب الهی مطرح شده است؛ چنانکه در سوره مبارکه حج فرموده است: «وَ جاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ...؛ و در راه خدا جهاد کنید و حق جهادش را ادا نمایید». درباره این آیه شریفه، دو سؤال اساسی مطرح است: معنای حق جهاد چیست؟ راه عمل به آن کدام است؟ در این نوشتار، به دو سؤال فوق پاسخ می‌دهیم.

فاطمه زهرا(س) و جنگ روایت‌ها

احمد فلاح زاده

چکیده: رخدادهای پس از رحلت رسول‌خدا(ص) و نوع نگاه طبقات مختلف جامعه مسلمانان آن دوره به موضوع خلافت، به یکی از کشمکش‌های بزرگ سیاسی تبدیل شد که آثارش همچنان تا به امروز ادامه یافته است. در آن زمان، میان طبقات گوناگون اجتماعی، روایت‌های مختلفی از امامت شکل گرفت تا زمینه را برای انتقال خلافت به دیگران مهیا شود. به دنبال این رخداد، فاطمه زهرا(س) به جنگ این روایت‌ها رفت و کوشید تا روایت برآمده از گفتار نبوی و بیت وحی را تثبیت کنند. آن حضرت در این باره از راهبردهای مختلفی بهره گرفت تا سرانجام توانست روایت خود را در سطح جامعه به عنوان گفتمان امامت در تاریخ ثبت نماید. گرچه نوع عملکرد دستگاه خلافت و سکوت و گاهی همراهی مهاجرین و انصار با حکومت، موجب نادیده گرفته شدن روایت حضرت زهرا(س) در میان غیر شیعیان شد؛ اما روایت ایشان از سقیفه هنوز هم در کتب تاریخی، حدیثی و اخلاقی دیده می‌شود. برای شناخت زمینه‌های شکل‌گیری سقیفه، بیش از هر چیز می‌بایست به زمانه‌شناسی پرداخت و جامعه عصر نبوی به‌ویژه سال‌های آخر حیات ایشان را یک بار دیگر بازکاوی کرد. در این میان قرآن در برخی سوره‌ها، به وضعیت اجتماعی مسلمانان در سال‌های آخر زندگی پیامبر(ص) اشاره‌های گویایی دارد. آنچه در ادامه می‌آید، تصویری است که قرآن از جامعه اسلامی در سال‌های آخر رسول‌خدا(ص) به دست می‌دهد.

شُکوه صدیقه طاهره(س) در نگاهی به مُصْحَف فاطمه(س)

عبدالکریم پاک نیا

چکیده: دوره بسیار کوتاه عمر شریف حضرت زهرا(س) بعد از رحلت رسول گرامی اسلام(ص)، نقطه عطفی در تاریخ صدر اسلام به شمار می‌رود که برکات فراوانی از وجود مقدس این بانوی بزرگ بر امت اسلام افاضه شده است. شاخص‌ترین این آثار، پدید آمدن کتاب ارزشمند «مصحف حضرت فاطمه(س)» است که افزون بر زمینه‌سازی تحمل بر مصائب و صبر و استقامت آن گرامی در حمایت از جانشین رسول مکرم اسلام(ص)، یک رخداد مهم غیبی است و از شخصیتی همانند حضرت صدیقه طاهره(س)، بانوى بانوان جهان و پاره‌اى از روح پیامبر(ص) پدید می‌آید. امام خمینی; درباره این مجموعه مهم که از افتخارات مکتب شیعه به شمار می‌آید، فرموده است: «ما مفتخریم که ‏... صحیفه فاطمیه[1] که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است، از ماست».[2] در این فرصت، در مورد این اثر علمی و فرهنگی و شبهات مطرح درباره آن، در دو بخش سخن خواهیم گفت.

سیمای فاطمه(س) در آیینه وحی

محمد سبحانی نیا

چکیده: در رابطه با شخصیت نگین جهان و جنان حضرت فاطمه(س)، پژوهش‌های مختلفی با رویکردهای تاریخی، حدیثی، کلامی و قرآنی از سوی محققان صورت گرفته است. در آیات متعددی از قرآن، به حضرت فاطمه‌(س) اشاره شده است. درباره شمارگان آیات مربوط به حضرت فاطمه(س)، نظرات متفاوتی ارائه شده است.گاهی از 60 آیه در 41 سوره قرآن،[1] و گاهی از 135 آیه در 67 سوره نام برده‌اند.[2] عبدالحسین بن ‌محمد‌علی خوشنویس‌اصفهانی، در کتاب خود ۱۰ آیه قرآن را درباره حضرت فاطمه(س) مورد بحث قرار داده است.[3] ابوالفضل واصف نیز در کتاب فاطمه زهرا(س) از نظر آیات قرآن، 30 آیه را منطبق با شأن حضرت فاطمه(س) می‌داند که بر آن حضرت تأویل یا تطبیق شده‌اند.[4] کم یا زیاد بودن تعداد آیات مربوط به حضرت فاطمه(س) به خاطر نوع انتخاب و گزینش نویسندگان است. گاهی شأن نزول آیات مربوط به ایشان بوده و گاهی تأویل و بطن آیه مربوط به حضرت فاطمه(س) است و گاهی نیز آیه به ایشان تفسیر شده یا حضرت فاطمه(س) از مصادیق آن شمرده و به اصطلاح تطبیق شده است. بعضی از آیات تنها بر شخصیت حضرت زهرا(س) دلالت دارد.

فلسفه عبادات و احکام الهی از منظر فاطمه زهرا(س)

کاظم دلیری

چکیده: خطبه فدک، سخنرانی حضرت فاطمه زهرا(س) است که ایشان پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) و غصب خلافت امام علی(ع)، در مسجد مدینه ایراد فرمود. هدف حضرت زهرا(س) از ایراد این خطبه باز پس گرفتن «فدک» ـ هدیه و ارث پیامبر(ص) به ایشان ـ بود، حضرت در خطبه فدک به تبیین بسیاری از حقایق و معارف ناب الهی پرداخت. این نوشتار به شرح فرازهایی از خطبه فدکیه[1]حضرت زهرا(س) می‌پردازد. موضوع این فرازها بیان فلسفۀ عبادات و اوامر و نواهی خداوند در دین مبین اسلام است.

فاطمه زهرا (ع) از منظر رسول اعظم(ص)

علیرضا انصاری

چکیده: برای شناخت شخصیت‌ها، روش و راه‌های متعدد وجود دارد. یکی از این روش‌ها، شناخت ابعاد یک شخصیت از منظر شخصیتی‌ الهی است. بر این اساس شناخت فاطمه زهرا(س) از منظر رسول اعظم(ص)، یکی از بهترین گزینه‌ها برای شناخت ایشان است. بی‌تردید فاطمه زهرا(س) در نزد پیامبر(ص)، جایگاه سترگ و خاص دارد و این امر در رفتار و گفتار با واژگانی همچون «ام ابیها»، «نور چشم» و «پاره تن من» نمود پیدا نموده است. برای مثال رسول‌خدا(ص) در سخنی بزرگ بانوی دو عالم را این‌گونه معرفی کرده است: «وَ أَمَّا ابْنَتِی‏ فَاطِمَةُ فَإِنَّهَا سَیِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ‏ مِنَ‏ الْأَوَّلِینَ‏ وَ الْآخِرِینَ وَ هِیَ بَضْعَةٌ مِنِّی وَ هِیَ نُورُ عَیْنِی وَ هِیَ ثَمَرَةُ فُؤَادِی وَ هِیَ رُوحِیَ الَّتِی بَیْنَ جَنْبَیَّ وَ هِیَ الْحَوْرَاءُ الْإِنْسِیَّةُ؛[1] دخترم فاطمه، سرور زنان جهان از آغاز تا پایان است. او پاره‌ای از تنم، نور چشمم، میوه دلم، روح و جانم و حوریه‌ای به صورت انسان است».  امام خمینی; درباره شخصیت آن بانوی بزرگوار می‌فرماید:

تمام ابعادی که برای زن متصور است و برای یک انسان متصور است، در فاطمه زهرا(س) جلوه کرده بود. یک زن معمولی نبوده است. یک زن روحانی، یک زن ملکوتی، یک انسان به تمام معنا انسان، تمام نسخه انسانیت، تمام حقیقت زن، تمام حقیقت انسان... او موجود ملکوتی است که در عالم به صورت انسان ظاهر شده است؛ بلکه موجود الهی جبروتی در صورت یک زن ظاهر شده است... .[2]  

مروری بر وصیتنامه حضرت فاطمه زهرا(س)

حسن عاشوری لنگرودی

چکیده: واژه «وصیت» در آیات قرآنی و روایات اهل‌بیت: در دو معنا به‌کار رفته ‌است. معنای اول در معنای‌ اخلاقی که به‌ معنای سفارش و موعظه است؛ مانند این آیه شریفه که می‌فرماید: «وَ أَنَّ هذا صِراطیمُسْتَقیماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لاتَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَنْ سَبیلِهِ ذلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ؛[1] این راه ‌مستقیم من است، از آن پیروى کنید و از راه‌هاى پراکنده ‌(و انحرافى) پیروى نکنید که شما را از طریق حق دور مى‌کند. این چیزى است که خداوند شما را به آن سفارش مى‌کند شاید پرهیزگارى پیشه ‌کنید». در معنای دوم، معنای فقهی است که عبارت است از سفارش فردی ‌به وصی‌خودش برای رسیدگی به‌ اموال و کارهای باقی مانده ‌بعد از مرگ.[2] به عبارتی، وصیت آن است که‌ انسان سفارش کند بعد از مرگش کارهایی را انجام دهند؛ مانند وصیت‌هایی که برای کفن و دفن و مراسم دیگر می‌کنند یا بگوید بعد از مرگش چیزی‌ از اموال ‌او، ملک کسی‌ باشد یا برای ‌اولاد او قیم و سرپرستی معین کند. وصیت (به‌معنای فقهی) مستحب است و گاهی واجب می‌شود؛ برای مثال شخصی که حق‌الله یا حق‌الناس بر ذمه‌اش است و فرصت‌ نکرده است تا ‌آن را ادا کند یا عبادات واجبی مانند حج، روزه و نماز از او فوت شده است، باید وصیت کند تا بعد از وفاتش آن دَین و حقوق را ادا کنند.[3] قرآن کریم می‌‎فرماید: «کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذَاحَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِن تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّةُ لِلْوَالِدَیْنِ وَالْأَقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِینَ؛[4] بر شما مقرر شده ‌است که چون یکی‌ از شما را مرگ فرا رسد، اگر مالی ‌بر جای گذارد؛ برای پدر و مادر و خویشاوندان [خود] به طور پسندیده وصیت کند. [این کار] حقی‌است بر پرهیزگاران».

در این نوشتار که سخن از وصیت‌نامه‌الهی ـ سیاسی حضرت‌ فاطمه(س) است،[5] افزون بر وصیت مصطلح و فقهی، وصیت به ‌معنای ‌اخلاقی یعنی سفارش و موعظه نیز دنبال می‌شود.

تبیین حجاب و عفاف در سیره حضرت زهرا(س)

زهرا رضائیان

چکیده: یکی از نیازهای حقیقی در زمینه‌های تربیتی، دینی، اخلاقی و فرهنگی، مسئله حجاب است. هر چه الگوهای حجاب از مرتبه بالاتر و برتری برخوردار باشند، تأثیرپذیری افراد جامعه در دینداری و معنویت بیشتر خواهد بود  و به تبع آن، رشد و تعالی جامعه نیز بیشتر خواهد بود. اسلام به‌عنوان آیین جامع و کامل ، در حمایت از شخصیت انسانی و معنوی زن و برای حفظ عفت عمومی، دستورهای حکیمانه‌ای مبتنی بر لزوم رعایت عفت و حیا در ابعاد گوناگون صادر کرده است. «اسلام به مسئله عفاف زن اهمیت می‌دهد. البته عفاف مرد هم مهم است. عفاف مخصوص زنان نیست، مردان هم باید عفیف باشند؛ منتها چون در جامعه مرد به خاطر قدرت جسمانی و برتری جسمانی، می‌تواند به زن ظلم کند و برخلاف تمایل زن رفتار نماید، روی عفت زن بیشتر تکیه و احتیاط شده است».[1] متأسفانه امروزه در جامعه اسلامی، عده‌ای هر چند ناچیز در صدد مخدوش کردن جایگاه حجاب و حیا در جامعه هستند. این عده تحت تأثیر تمایلات پست حیوانی و شهوانی و نیز القائات دشمنان بیرونی انقلاب اسلامی، می‌کوشند نقشه‌های شوم دشمنان قسم‌خورده ما را در جامعه پیاده کنند و بی‌حجابی را امری طبیعی جلوه دهند. اگر چه این افراد راه به جایی نخواهند برد، اما با برنامه و تدبیر لازم باید به تبیین این ارزش اصیل اسلامی پرداخت و دختران و زنان مسلمان به رعایت این شعار اسلامی تشویق کرد تا بدین وسیله نقشه کسانی را که به دنبال پیاده‌سازی نقشه‌های دشمنان هستند، نقش بر آب شود.

برای تبیین اهمیت و ارزش حجاب و عفاب ضروری است که به معرفی الگوهای کامل بپردازیم؛ زیرا  زبانِ الگو، زبان عمل است و تأثیری که بر افراد می‌‌گذارد، بسیار عمیق‌تر و ماندنی‌تر از گفتار است. از همین روست که ادیان الهی و مکاتب بشری همواره کوشیده‌اند الگویی از نوع خود انسان را ارائه دهند؛ زیرا به نقش ماندگار الگو در آبادانی و یا بالعکس ویرانی جوامع به خوبی واقفند. حضرت زهرا(س)، مظهر کمالات الهی و برترین اسوه¬ انسان‌ها به‌ویژه زنان است. در این نوشتار، سیره رفتاری حضرت زهرا(س) در رعایت حجاب و عفاف به عنوان برترین الگوی زنان مسلمان مورد بررسی قرار می‌گیرد.

وظایف مسلمانان از نگاه حضرت زهرا (سلام الله علیها)

محمدحسین افشاری کرمانی

چکیده: هر انسانی چه در ارتباط با خود و چه در ارتباطات میان فردی و گروهی، دارای وظایفی است که باید آن وظایف را به درستی بشناسد و خود را در عمل به آن‌ها ملزم بداند. از این‌رو انسان‌هایی که در پی شناخت وظایف خود نیستند، از سوی جامعه‌هایی که در آن زندگی می‌کنند؛ مورد توبیخ قرار می‌گیرند. پیروی از دین مانند هر مکتبی، وظایفی را بر دوش انسان می‌گذارد. از همین‌رو هر فرد مسلمان و جامعه‌ای که اسلام را به عنوان دین خود برگزیده‌اند، غیر از وظایفی که عقل به آن حکم می‌کند، وظایف دیگری نیز دارند که این وظایف با مراجعه به متون دینی اعم از قرآن کریم و متون حدیثی به دست می‌آید. این نوشتار به دنبال بیان وظایف مسلمانان از نگاه حضرت زهرا(س) است که می‌توان آن را در خطبه فدکیه[1] و دیگر احادیثی که از ایشان به دست رسیده است، استخراج کرد.

هدف از شناخت این وظایف در گام اول و عمل به آن‌ها در گام بعدی، جلوگیری از انحرافاتی است که ممکن است در جامعه اسلامی رخ دهد و آن فرد و جامعه را از مسیر هدایت دور کند. بر همین اساس، در این نوشتار به برخی از وظایفی که از احادیث حضرت زهرا(س) استخراج شده است، پرداخته می‌شود.

[1]. خطبه فدکیه، یکی از متون حدیثی به‌جای ‌مانده از حضرت فاطمه(س) است. این متن حدیثی، مربوط به خطبه‌ای است که حضرت در مسجدالنبی(ص) و در میان انصار درباره ماجرای غصب خلافت بیان داشت. علامه مجلسی در کتاب گرانسنگ بحارالانوار، خطبه فدکیه را از جمله خطبه‌های مشهوری می‌داند که  در کتاب‌های حدیثی و با سندهای گوناگون نقل شده است. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۲۹، ص ۲۱۵

جلوه های فاطمی دفاع مقدس

محمد باقر نادم

چکیده: یکی از ابعاد مهم دفاع مقدس ملت ایران در برابر ۸ سال تجاوز ناجوانمردانه رژیم بعث عراق، روح تعبد و بندگی و معنویت خاص رزمندگان است که اگر چه درباره آن مطالب زیادی به میان آمده است، اما آن‌‌گونه که باید ماهیت و حقیقت آن موشکافی و تبیین نشده است. در این راستا یکی از موارد قابل توجه، انس و الفت رزمندگان با قرآن کریم و اهل‌بیت عصمت و طهارت: به‌ویژه حضرت زهرا(س) است. حضرت فاطمه زهرا(س)، الگویی نمونه و ممتاز در صفات و فضایل اخلاقی برای همه‌ مسلمانان است. تأثیر سیره‌ آن حضرت و چگونگی شهادت‌شان بر ماهیت دفاع مقدس، نیازمند تحلیل و تبیین هر چه بیشتر است. رزمندگان اسلام همواره در جبهه‌های نبرد با یاد حضرت زهرا(س) مبارزه کرده، از او کمک طلبیده و با عشق به آن حضرت به شهادت رسیده‌اند.

اگر چه توسل به ائمه اطهار: به‌ویژه حضرت زهرا(س)، امام حسین(ع) و امام عصر(عج) فصل‌های جداگانه‌ای می‌طلبد تا مطالب آن را از عمق خاطرات رزمندگان استخراج کنیم، اما در این مجال حکایت‌های عجیبی از توسل رزمندگان به حضرت زهرا(س) و میزان تأثیرپذیری جنگ از سیره آن حضرت به چشم می‌خورد که در ایام فاطمیه و شهادت حضرت زهرا(س) شایسته است به قدر بضاعت اندک این نوشتار به گوشه‌‌هایی از آن پرداخته شود.

مراسم فاطمیه و شیوه‌های خنثی‌سازی فتنه‌های دشمنان

احمد فلاح زاده

چکیده: مراسم فرهنگی ـ آیینی فاطمیه، به منظور الگوسازی از آن حضرت به عنوان زن نمونه مسلمان برگزار می شود. از نظر پیروان اهل‌بیت:، جنبه‌های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی حضرت فاطمه(س) در ایام فاطمیه مورد تأکید قرار می‌گیرد تا سخنرانان و مداحان با توجه به ابعاد زیستی ایشان بتوانند، نماد زن چند بُعدی مسلمان را به جامعه مسلمان معرفی کنند. در برابر این هدف از برگزاری فاطمیه، دشمنان اسلام می‌کوشند با توان رسانه‌ای، هزینه‌های گسترده مالی، ابزارهای تبلیغاتی و نیروهای نفوذی خود در جوامع اسلامی تصویری دگرگون شده از این مراسم به نمایش بگذارند و آن را زمینه جدایی اسلامی میان مذاهب قرار دهند. این در حالی است که از نظر شیعیان این مراسم فقط یادکردی از دختر رسول‌خدا(ص) به عنوان نمونه زن موفق مسلمان است. از سوی دیگر پیوند برادری میان شیعیان و اهل‌سنت هم ریشه در دینداری و اعتقاد به امت واحده اسلامی دارد و این پیوند در مناطق مشترک شیعی و سنی، معمولاً با پیوند خویشاوندی میان شیعه و اهل‌سنت نیز گره خورده است و دشمن از یکپارچه شدن امت رسول‌الله(ص) ناخرسند است.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی تخصصی «ره توشه» می توانند به نشانی قم ، خیابان معلم ، چهارراه شهدا ، ساختمان معاونت فرهنگی تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، گروه تولید محتوا یا با شماره تلفن 31151247-025 یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس http://rahtoosheh.dte.ir/ مراجعه کنند یا تماس بگیرند.