چالشها و راهکارهای روحانیت برای جذب دلها و نورانیکردن جامعه

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، روحانیت شیعه بهعنوان میراثدار خط روشن رسالت و امامت از آغاز غیبت کبری تاکنون همواره مسئولیت سنگینی را بر دوش داشته است؛ مسئولیتی که نه تنها محدود به بیان احکام و معارف دینی نیست بلکه شامل هدایت قلبها، تزریق امید و ایمان به جامعه و صیانت از هویت معنوی امت اسلامی نیز میشود. این جایگاه ریشه در همان رسالت الهی دارد که پیامبران برای آن مبعوث شدند؛ یعنی «رساندن انسان از ظلمات جهل و غفلت به نور معرفت و بندگی».
قرآن کریم در بیانی موجز و عمیق این مأموریت را چنین تبیین میکند:
«ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ» (نحل: ۱۲۵)
در این آیه سه کلیدواژه بنیادین بهچشم میخورد: حکمت، موعظه حسنه و دعوت به سوی خدا. حکمت همان شناخت دقیق شرایط و گزینش بهترین روشهاست؛ موعظه حسنه زبان نرم و دلنشین در انتقال پیام الهی است و دعوت به سوی خدا هدف نهایی همه تلاشهای تبلیغی و تربیتی روحانیت است.
با این حال دنیای امروز بهویژه در بستر پیچیده فرهنگی و رسانهای مسیر تحقق این مأموریت را با چالشهای تازهای روبهرو ساخته است. نفوذ سریع رسانههای نوین، شکلگیری جریانهای فکری متعارض، تغییر ذائقه نسل جوان و غلبه فضای هیجانزده و کوتاهمدت بر عمقگرایی فرهنگی همه از عواملی هستند که کار هدایت معنوی را دشوارتر کردهاند.
از سوی دیگر افزایش مشکلات اقتصادی و اجتماعی، نگرانیهای معیشتی و بحرانهای اخلاقی گاه موجب کاهش توجه مردم به معنویت میشود. در چنین فضایی روحانیت باید بیش از پیش به بازآفرینی شیوههای تبلیغ، تقویت سرمایه اعتماد عمومی و حضور عینی در کنار مردم بیندیشد. رسالت «جذب دلها و نورانیکردن جامعه» امروز نه تنها یک وظیفه دینی بلکه ضرورتی راهبردی برای حفظ هویت اسلامی-ایرانی است.
۱. چالشهای پیشروی روحانیت در جذب دلها
الف) ضعف اعتماد اجتماعی در بخشی از جامعه
اعتماد ستون اصلی ارتباط معنوی بین روحانیت و مردم است. با این حال عملکرد نادرست برخی افراد یا ضعف در پاسخگویی به مطالبات،در کنار تخریبهای هدفمند رسانههای معارض گاهی این سرمایه گرانبها را تضعیف میکند. امیرالمؤمنین علیهالسلام هشدار میدهند:
« مَن نَصَبَ نَفسَهُ للنّاسِ إماما فليَبدأ بتَعليمِ نَفسِهِ قَبلَ تَعليمِ غَيرِهِ » (نهج البلاغة: الحكمة73 )
یعنی پیشوای حقیقی پیش از هر سخن باید با عمل خویش الگو باشد؛ چرا که رفتار زبان بیصدایی است که از هر منبر رساتر سخن میگوید.
ب) هجوم فرهنگ سکولار و رسانههای معارض
دنیای امروز به صحنهای گسترده از نبرد نرم تبدیل شده است؛ نبردی که در آن گلولهها جای خود را به تصویر، صدا و روایت دادهاند. فضای مجازی، شبکههای اجتماعی و رسانههای ضد دینی با بهرهگیری از جذابیتهای بصری، موسیقی، طنز و داستان پیامهایی سرشار از اندیشههای سکولار، نسبیگرایی اخلاقی و بیاعتقادی به معنویت را به ذهن و دل جوانان تزریق میکنند.
این پیامها نهتنها باورهای بنیادین دینی را به چالش میکشند بلکه سبک زندگی مادیگرایانه و فردمحور را بهعنوان معیار موفقیت و پیشرفت معرفی میکنند. در چنین فضایی ارزشهایی همچون سادهزیستی، قناعت، ایثار و بندگی خدا به حاشیه رانده شده و جای خود را به مصرفگرایی، لذتجویی و رقابت ناسالم میدهند. این میدان، میدان غفلتساز است؛ اگر هدایتگران معنوی جامعه نتوانند حضور مؤثر و خلاقانه داشته باشند نسل جوان در گرداب این جریانها گرفتار خواهد شد.
ج) شکاف نسلی و زبانی
تفاوت ذائقه، ادبیات و دغدغههای نسلها مانعی پنهان در مسیر ارتباط روحانیون با جوانان است. پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله میفرمایند:
« إنّا مَعاشِرَ الأنبياءِ اُمِرنا أن نُكلِّمَ النّاسَ على قَدرِ عُقولِهِم » (بحار الأنوار : 77/140/19)
بیان معارف دینی با زبانی ساده، کاربردی و متناسب با فضای فکری جوان پلی برای ارتباط قلبی ایجاد میکند.
د) تعدد مشکلات اقتصادی و اجتماعی
افزایش بیکاری، گرانی و بحرانهای اجتماعی باعث شده بسیاری از خانوادهها درگیر دغدغههای معیشتی باشند. در چنین شرایطی سخن از معنویت اگر بدون درک واقعی مشکلات مادی باشد اثرگذاری کمی خواهد داشت. روحانیت باید با حضور میدانی در کنار مردم نشان دهد که دین نه در حاشیه زندگی بلکه در متن حل مشکلات جای دارد.
۲. راهکارهای نورانیکردن جامعه و جذب دلها
الف) تقویت معنویت در خود روحانی
پیششرط تأثیرگذاری معنوی نورانیت درونی است. کسی که در عبادت، زهد، صداقت و اخلاق پیشگام باشد، کلامش بیواسطه بر دلها مینشیند. قرآن کریم وعده داده است:
«إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا» (مریم: ۹۶)
محبوبیت حقیقی در قلوب مردم نتیجه پیوند ایمان و عمل صالح است نه صرف جایگاه یا عنوان.
ب) بهکارگیری زبان محبت و همدلی
رسول اکرم(ص) در تعامل با مردم همواره با چهرهای خندان و قلبی مهربان ظاهر میشدند و این راز اصلی نفوذ ایشان در دلها بود. امام صادق علیهالسلام فرمودند:
« كونوا دُعاةً لِلنّاسِ بِغَيرِ ألسِنَتِكُم » (الكافي : 2 / 78 / 14)
یعنی رفتار نیکو خود بهترین منبر و اثرگذارترین ابزار تبلیغ است.
ج) تولید و انتشار محتوای خلاقانه در رسانهها
در دنیای معاصر که رسانهها به میدان اصلی نبرد فرهنگی تبدیل شدهاند انتقال پیامهای دینی و معنوی دیگر به شیوههای سنتی و صرفاً کلامی کفایت نمیکند. امروز مخاطبان به ویژه نسل جوان جذب قالبهای جذاب، هنری و روایتهای داستانمحور میشوند که احساس و عقل آنها را به طور همزمان درگیر کند.
استفاده از ابزارهای نوین مانند فیلمهای کوتاه، موشنگرافیک، پادکستهای صوتی و حضور فعال در شبکههای اجتماعی فرصت بینظیری برای ترجمه و تبیین معارف دینی به زبانی متناسب با نیازها و سلایق امروز فراهم آورده است. این نوع محتواها میتوانند مفاهیم عمیق معنوی را در قالبی ساده، قابل فهم و جذاب به مخاطب ارائه دهند و جاذبه بیشتری برای همراهی و تأمل ایجاد کنند. به این ترتیب پیام دین نه تنها حفظ میشود بلکه در قلب و ذهن نسل حاضر نیز جای میگیرد و چراغی روشن برای مسیر زندگی آنها میگردد.
د) حضور فعال در میدان خدمت اجتماعی
وقتی یک روحانی در میانهی مشکلات و سختیهای مردم حضور فعال و مستمر دارد پیام او فراتر از کلمات و سخنان خواهد بود و به زبان عمل سخن میگوید. حضور در صف اول کمکرسانی به سیلزدگان، حمایت بیدریغ از خانوادههای نیازمند، مشارکت در حل مشکلات محلی و اجتماعی همه نشانگر صداقت، تعهد و احساس مسئولیت روحانی نسبت به جامعه است. چنین حضوری نه تنها اعتماد و احترام مردم را جلب میکند بلکه پیام دین را به گونهای ملموس و زنده به نمایش میگذارد.
مردم هنگامی که مشاهده میکنند روحانیان در کنار آنها ایستادهاند و به جایگاه خود به چشم جایگاه خدمت نگاه میکنند، ارتباط عاطفی و معنوی عمیقتری برقرار میشود. این نوع حضور میدانی فضای دینی را از حالت نظری و انتزاعی خارج کرده و دین را به واقعیتی عینی و نجاتبخش تبدیل میکند که در بطن زندگی روزمره مردم جاری و ساری است.
ه) پاسخگویی علمی و بهروز به شبهات
نسل امروز با حجم گستردهای از پرسشها، شکها و شبهات نوین مواجه است که ریشه در تحولات فرهنگی، علمی و فناوری دارد. این پرسشها گاهی پاسخگویی به آنها نیازمند شناخت عمیق علوم انسانی، روانشناسی و فناوریهای نوین بهویژه فضای مجازی است.
روحانیانی که توانایی درک این تحولات و تسلط بر ابزارهای نوین ارتباطی را دارند میتوانند به صورت علمی، دقیق و مستند به این شبهات پاسخ دهند و بدین ترتیب اعتماد مخاطبان خود را بازیابند. این اعتماد پل ارتباطی مهمی است که دلها را به سوی حقیقت و معنویت واقعی سوق میدهد.
جمعبندی
هدایت معنوی جامعه مأموریتی چندبعدی است که تنها با ایراد سخنرانی یا بیان احکام شرعی تحقق نمییابد؛ بلکه مستلزم تلفیق سه عنصر بنیادین است: نورانیت درونی، یعنی تهذیب نفس و پیوند حقیقی با خداوند؛ مهارت ارتباطی یعنی توان گفتوگو با اقشار گوناگون به زبان فهمپذیر و دلنشین و حضور میدانی یعنی بودن در کنار مردم در شادیها، غمها و دشواریهای زندگی.
روحانیت در این مسیر باید نهتنها ناقل معارف بلکه مجسمه زنده آموزههای قرآن و اهلبیت علیهمالسلام باشد. همانگونه که چراغ با روشنایی خود تاریکی را میشکند یک روحانی وارسته نیز با اخلاق، عمل و صداقت خویش میتواند غبار تردید و بیاعتمادی را از دلها بزداید.
قرآن کریم در وعدهای امیدبخش، چنین میفرماید:
«اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ» (بقره: ۲۵۷)
این آیه یادآور میشود که هدایت و روشنیبخشی، در نهایت کار خداوند است و روحانیت تنها زمانی ابزار این اراده الهی خواهد شد که خود نخستین مخاطب پیام ایمان و عمل صالح باشد
به بیان دیگردلها پیش از آنکه به کلام گشوده شوند به رفتار و صداقت گشوده میشوند و این همان راهی است که میتواند جامعه را به نورانیت واقعی برساند.