اربعین؛ ظرفیت بینظیر تمدنسازی جهان اسلام

اشاره: اربعین، نماد زنده قیام امام حسین(ع) است که پیام اصلاح و مبارزه با ظلم را به جهانیان منتقل میکند و ظرفیت عظیمی برای تمدنسازی در جهان اسلام دارد. این حرکت مردمی با حضور میلیونی زائران فرصتی بینظیر برای تبیین گفتمان انقلاب اسلامی است که ادامه نهضت اباعبدالله محسوب میشود. رسانهها با جهاد تبیین وظیفه مقابله با تحریفها و انتقال حقایق را بر عهده دارند تا مانع نفوذ خرافات و احساسات غیرعقلانی شوند. فعالیتهای فرهنگی اربعین باید بهگونهای برنامهریزی شود که پیام عمیق عاشورا و اهداف امام حسین(ع) به شکلی موجز و هنرمندانه به مخاطبان برسد. با هماهنگی میان رسانهها، هنرمندان و کارشناسان تبلیغات این حرکت بزرگ میتواند به رسانهای مؤثر برای گسترش معارف اسلامی و گفتمان انقلاب تبدیل شود. بدین ترتیب اربعین نه تنها نماد ایثار و مقاومت است بلکه بستری حیاتی برای ارتقای فرهنگ اسلامی و ایجاد تمدن نوین محسوب میشود.
در همین راستا خبرنگار سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، گفتوگویی با آیتالله غلامرضا فیاضی استاد سطح عالی حوزه علمیه قم و رئیس هیئتمدیره مجمع عالی حکمت اسلامی انجام داده است که در ادامه تقدیم خوانندگان خواهد شد.
رسا ـ راهپیمایی اربعین را چگونه میتوان یک ظرفیت تمدنساز در جهان اسلام دانست؟
وقتی به سیره امام حسین علیهالسلام نگاه میکنیم میبینیم که ایشان در مسیر مدینه تا کربلا خطبههای روشنگرانه بسیاری ایراد کردند و اهداف خود را شفاف بیان نمودند؛ بهویژه در زمینه افشای فساد حکومت وقت. امروز نیز میتوان همین الگو را در اربعین اجرا کرد.
اگر به صورت گروهی و سازمانیافته عمل کنیم و با بهرهگیری از ابزارهای تبلیغاتی متنوع پیام خود را منتقل نماییم ـ پیام اینکه چرا به این حرکت آمدهایم، چرا زحمت این سفر را بر خود هموار کردهایم و چرا عراقیها با این همه ایثار به استقبال زائران میآیند ـ میتوانیم همان کارکرد آگاهیبخشی را ایجاد کنیم.
وقتی حکومت اسلامی هنوز تشکیل نشده ارتقای فرهنگ مردم و روشنگری مقدمهای مهم برای شکلگیری تمدن و حکومت است؛ همانطور که در انقلاب اسلامی ایران بخش مهمی از پیروزی مرهون فعالیتهای تبلیغی و روشنگرانه شخصیتهایی چون شهید مطهری، شهید بهشتی و خود امام خمینی(ره) در نجف بود.
در کنار شور و احساسات باید به بُعد تبیینی اربعین نیز با روشهای هنرمندانه پرداخت؛ گاهی یک کلیپ، یک پرچم، یک نشان یا حتی یک پیام کوتاه میتواند بسیار اثرگذار باشد. امام حسین علیهالسلام نیز فرمودند که برای مقابله با فساد قیام کردهاند و همراهی خانوادهشان در این مسیر به تعبیر شهید مطهری خود یک رسانه عظیم بود که با نقشآفرینی حضرت زینب سلاماللهعلیها چهره حکومت ستمگر را رسوا کرد.
بنابراین اربعین با اجتماع عظیم و ایثار بینظیر زائران میتواند ذهنها را متوجه یک پیام بزرگ کند: «اینجا خبری مهم در جریان است.» این ظرفیت ابزاری بسیار کارآمد برای تبیین مسیر درست و گسترش گفتمان حق است.
رسا ـ رسانهها در بازنمایی جهانی اربعین چه وظیفهای بر دوش دارند؟
رسانهها در بازنمایی جهانی اربعین وظایف بسیار مهمی بر عهده دارند. جهاد تبیین که رهبر معظم انقلاب تأکید ویژهای روی آن داشتهاند اهمیت بالایی دارد؛ زیرا امروز دنیا مملو از تبلیغات نادرست است و ظلمهای فراوانی که بر امام حسین علیهالسلام روا داشته شده به درستی معرفی نمیشود.
رژیمهای پلید و خبیث با استفاده از تبلیغات گسترده تلاش میکنند چهره امام حسین را تحریف کنند و حتی جای ایشان را با افراد دیگر اشتباه جلوه دهند. نمونهای از این تحریفها مربوط به زمانی است که امیرالمؤمنین علیهالسلام به شهادت رسیدند و بهخاطر تبلیغات نادرست، برخی گمان میکردند ایشان نماز نمیخواندند.
رسانهها میتوانند و باید در این میدان نقش فعالی داشته باشند؛ آنها ظرفیت بیشتری برای انجام کارهای هنری و اثرگذار دارند و میتوانند به خوبی در مسیر جهاد تبیین گام بردارند و حقایق را به مخاطبان منتقل کنند.
رسا ـ از نظر شما مهمترین آسیب فرهنگی در این مسیر چیست و چه راهکاری پیشنهاد میکنید؟
نباید خدای نکرده وارد خرافات شویم و جنبههای متعالی کربلا، عاشورا، اربعین و امام حسین علیهالسلام را با موارد انحرافی و خرافاتی یا احساسات صرف بدون استدلال مخلوط کنیم. عقلانیت باید همیشه در این مسیر قوی و پررنگ باشد.
ممکن است دشمنان نیز تلاش کنند با کماهمیت جلوه دادن این حرکت عظیم یا سادهانگاری آن تأثیر آن را کاهش دهند در حالی که جمعیت عظیم زائران و معنای عمیق آن باید به درستی تبیین شود. باید روشن شود چرا چنین جمعیتی در مسیر امام حسین(ع) حضور دارد و این حرکت چه پیام بزرگ و تمدنسازی برای جهان اسلام دارد.
رسانهها با ابزارهای مختلف میتوانند در این زمینه نقش مهمی ایفا کنند. خود رهبر معظم انقلاب نیز بارها تأکید کردهاند که عزاداریها و مراسم سوگواری تنها نباید به یک حرکت ظاهری و احساسی تبدیل شود بلکه باید ادامه نهضت امام حسین(ع) باشد؛ نه صرفاً گریه و احساساتی شدن بدون درک عمیق واقعیتها.
صحنههای عاشورا، احساسات پاک و عواطف واقعی ارزشمند است، اما هدف امام حسین(ع) مبارزه با ظلم و حفظ عزت مسلمین بود نه صرفاً ایجاد غم و اندوه. از دل آن احساسات پاک باید عقلانیت و تبیینی عمیق بیرون بیاید تا معنای حقیقی نهضت حسینی به خوبی درک شود.
رسا ـ آیا فعالیتهای فرهنگی در اربعین پاسخگوی نیاز زائران است؟ چه خلأهایی احساس میکنید؟
فعالیتهای فرهنگی در اربعین بسیار خوب و تاثیرگذار است اما هنوز جا برای بهبود وجود دارد. مثلاً من در اربعین امسال شعری شنیدم که خیلی کوتاه و زیبا بود و خیلی عمیق توانست اهداف امام حسین علیهالسلام را منتقل کند. شعرهایی که صرفاً قصد بیان واقعه دارند خوب است اما آنچه اهمیت دارد این است که شعر یا پیام کوتاه بتواند مخاطب را به درک کامل هدف و فلسفه قیام اباعبدالله برساند.
بعد از گذشت بیش از ۱۴۰۰ سال اربعین همچنان اهمیت فراوانی دارد زیرا نشاندهنده انتقال صحیح و اصیل فرهنگ اهل بیت، قرآن و اسلام است و به جهان میگوید که این حرکت فراتر از یک مراسم ساده، نمادی از آگاهیبخشی، اصلاح و مقاومت در برابر ظلم میباشد.
خود راهپیمایی اربعین خودش یک تبلیغ بزرگ و منحصر به فرد است؛ چون برای ایجاد چنین جمعیتی هزینههای هنگفتی لازم است، اما مردم به صورت خودجوش و با عشق و ایمان حضور پیدا میکنند. با این حال باید بیش از این تلاش کرد تا ظرفیت عظیم این راهپیمایی و حرکت مردمی به طور کامل بهرهبرداری شود و پیام آن به جهانیان به خوبی منتقل گردد.
رسا ـ چگونه میتوان از ظرفیت اربعین در تبیین گفتمان انقلاب اسلامی بهره برد؟
هدف اصلی امام حسین علیهالسلام در قیام خود مبارزه و اصلاح بود؛ اصلاحی که در برابر هرگونه مانعی که سر راه حق قرار میگیرد ایستادگی کند. اگر مانعی وجود نداشته باشد وظیفه ما هدایت امت رسول خدا به سمت آموزههای قرآن و روایات اهل بیت است.
این حرکت عظیم اربعین فرصتی ویژه برای تبیین این گفتمان است؛ باید بتوانیم بهطور مختصر و موثر به سوالات مردم درباره چرایی این راهپیمایی پاسخ دهیم. در فضای مجازی و میادین عمومی حتی با حضور تعداد کمی که همراهی میکنند این پیام باید منتقل شود.
برای معرفی امام حسین علیهالسلام و اهداف نهضت ایشان لازم است از ابزارهای مختلف صوتی، تصویری، پلاکارد و بروشور استفاده کنیم تا پیام گفتمان انقلاب اسلامی که ادامه نهضت اباعبدالله است به خوبی به مخاطبان منتقل شود. این گفتمان برگرفته از معارف قرآن و اهل بیت است که خداوند به پیامبرش وحی کرده است.
در این مسیر رسانهها، هنرمندان، مداحان، شاعران و کارشناسان روانشناسی تبلیغات باید کنار هم قرار بگیرند و به شکل یک مجموعه منسجم و هماهنگ، برنامهریزی و مهندسی فرهنگی انجام دهند. این همافزایی میتواند نهضت اربعین را به یک رسانه بزرگ و مؤثر برای ترویج معارف اسلامی و گفتمان انقلاب تبدیل کند.
تاریخ نشان داده است که جریان شیعه همیشه مانع ظلم بودهاند و از ظرفیتهای این نهضتها برای مقابله با ظلم استفاده شده است. بنابراین امروز نیز باید این ظرفیت عظیم را به خوبی مدیریت و بهرهبرداری کنیم.
مهدی الهی