شماره ۲۵ فصلنامه علمی «مطالعات زن و خانواده» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، بیست و پنجمین فصلنامه«مطالعات زن و خانواده» به صاحب امتیازی دانشگاه الزهرا با مدیرمسئولی سیده فاطمه موسوی و سردبیری انسیه خزئلی منتشر شد.

این فصلنامه در 6 مقاله منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

تأثیر مقتضیات زمان و مکان بر مفهوم تمکین و نشوز موثر در نفقه از دیدگاه فقه امامیه

نجمه شریف پور؛ محمد بهرامی خوشکار؛ سید ابوالقاسم نقیبی

چکیده:  تمکین به معنای خاص از جمله حقوق جنسی زوج است و تمکین به معنای عام علاوه بر حقوق جنسی، از لوازم ریاست شوهر بر خانواده به شمار می اید و نشوز زوجه در ادبیات فقیهان، معرف عدم تمکین است. با عنایت به تغییر سبک زندگی و تحولات در مناسبات زوجین این سوال مطرح می شود که آیا تمکین و نشوز از نظر مفهوم و مصداق دچار تحول شده است؟ بدون تردید تمکین از جمله حقوق امضایی است و مانند مجعول تاسیسی نیازمند به جعل اعتبار از ناحیه شارع می باشد. شارع ضمن شناسایی تمکین متعارف و امضای آن، مناسبات زوجین و نهاد خانواده را با سازو کار حقوقی مناسب تحکیم بخشیده است. پایداری زوجیت و نهاد خانواده از مولفه های متعددی تاثیر می پذیرد و تمکین از جمله آن مولفه هاست.

در این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی بر این نکته تاکید شده است که تمکین به معنای عام، متناسب با مقتضیات زمان متحول شده است. از این رو علیرغم فعالیت اجتماعی و اشتغال زوجه در بیرون از خانه، زوج ملزم به انفاق می باشد.

بررسی همسرآزاری عاطفی بی‌کلام در بین زنان مراجعه کننده به دادگاه های شهر قم در سال 1398

زینب السادات موسوی تبار؛ احمدرضا توحیدی

چکیده:  خشونت‌های خانگی از موضوعات مهم در حوزه خانواده محسوب می‌شود. «همسرآزاری عاطفی بی‌کلام»، یکی از انواع خشونت‌های روانی، عاطفی است. متاسفانه این نوع خشونت کمتر مورد توجه قرار گرفته است؛ درصورتیکه اثرات مخرب آن بسیار زیاد است؛ لذا بررسی این نوع خشونت حائز اهمیت است. گاهی مرد با انجام افعال یا نمایش حالت‌های آزاردهنده یا ترک روابط عاطفی خود با همسرش موجب این نوع خشونت روانی می‌شود. اثرات این نوع خشونت موجب ایجاد ناامنی شده و شرافت، آبرو و اعتماد به نفس زن را خدشه دار می‌کند. هدف از تحقیق حاضر، مطالعه و تعیین میزان همسرآزاری عاطفی بی‌کلام در بین زنان متاهل مراجعه کننده به دادگاه های شهر قم در سال 1398 است که برمبنای روش توصیفی-تحلیلی وبا استفاده از پرسشنامه، و روش پیمایشی برای گردآوری داده‌ها و اطلاعات انجام شده و یافته‌های تحقیق حاکی از بیشترین میزان خشونت به ترتیب مربوط به خشونت جسمی در 116 زن (5/47 %)، خشونت اقتصادی 53 زن (7/21 %)، خشونت روانی 38 زن (6/15 %) و خشونت جنسی 25 (2/10 %) بود. با توجه به نتایج بدست آمده پیشنهاد می‌شود قبل از ازدواج مهارت‌هایی به زوجین آموزش داده شود و لازم است کودکان با شیوه-های احترام متقابل آشنا شده تا در بزرگسالی دچار ناهنجاری‌های رفتاری نشوند. همچنین غربالگری خشونت لازم بوده و طراحی و اجرای مداخلات لازم، مانند آموزش مهارت‌های زندگی، ترویج مشاوره در بین زوجین و ارجاع آن‌ها جهت کاهش این معضل در خانواده‌ها ضرورت دارد.

ساخت و اعتباریابی مقیاس سنجش الگوی اقتصادی خانوار‌

سیده اشرف موسوی لقمان؛ علیرضا معینی؛ عطاء الله رفیعی آتانی؛ میرسامان پیشوایی

چکیده:  اقتصاد خانواده، به عنوان یک علمِ نوظهور، خانواده را بر مبنای مبادلات بازار توصیف می‌کند. معیارهایی که برای اندازه‌گیری اقتصاد خانوار توسعه داده شده صرفا به جنبه‌های مادی خانواده توجه شده است، در حالی که خانواده به عنوان یک نهاد طبیعی ـ فطری ماهیتی کاملا متفاوت از بنگاه‌های اقتصادی دارد. بنابراین ضرورت دارد مقیاس‌هایی مبتنی بر مبانی اسلامی و در جهت رشد جامع خانواده طراحی شود. هدف پژوهش حاضر ساخت و اعتباریابی پرسشنامه‌ی سنجش الگوی اقتصادی خانوار مبتنی بر نظریه خانواده‌ی ذومراتب است. این پژوهش «عقلانیت اقتصادیِ خانواده» را صرفا عقل حسابگر مادی تفسیر نکرده و در پی آن است شاخص‌های سطوح مختلف «عقلانیت جامع خانواده» را شناسایی کند. بدین منظور برای استخراج شاخص‌های مرتبط از روش تحلیل محتوای کیفی جهت‌دار استفاده شده است. پس از طراحی گویه‌ها و تایید روایی صوری، محتوایی و تفکیکی، پرسشنامه در یک نمونه 387 زوجی از خانواده‌ها در سطح شهر تهران اجرا شده است. نتایج تحلیل عاملی تاییدی نشان می‌دهد، داده‌ها با ساختار عاملی و زیربنای نظری تحقیق برازش مناسبی دارند و معیارهای آلفای کرونباخ، پایایی سازه، روایی واگرا و همگرا نیز تایید شدند. بدین ترتیب این پرسشنامه از روایـی و اعتبار مطلوب برخوردار است. مقیاس طراحی شده، شاخص‌هایی از مراتب مختلف عقلانیت خانواده ارائه می‌دهد. از سطح غیرعقلانی، صرفا مادی و طبیعی تا سطحی که خانواده، علاوه بر منافع مادی، منافع معنوی و فرامــادی را مــورد توجه قرار می‌دهد. بدین ترتیب با در نظرگرفتن کثرت، تنوع و تفاوت‌های اقتصادی در قلمرو زندگی خانوادگی مقیاس جامعی از مبانی و معارفی اسلامی استخراج شده است.

بررسی نقش واسطه‌ای خود-تمایزیافتگی در رابطه بین عزت‌نفس و تصویر بدن در زنان

وفا مصطفی؛ رقیه سادات موسوی؛ مهشید بیگی؛ امید حمیدی

چکیده:  پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش واسطه‌ای خود-تمایزیافتگی در ارتباط بین عزت‌نفس و تصویر بدن انجام شد. روش: پژوهش حاضر توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه زنان متاهل ساکن شهر تهران در سال 1399 می‌باشد که به روش نمونه‌گیری در دسترس تعداد 211 نفر از آنها انتخاب شده و به ابزارهای مقیاس تصویر بدن، مقیاس عزت‌نفس و پرسشنامه تمایزیافتگی خود پاسخ دادند. پس از اجرای پرسشنامه‌ها، اطلاعات جمع‌آوری شده به وسیله شاخص-های آمار توصیفی و همچنین روش‌های همبستگی پیرسون و تحلیل مسیر مورد تحلیل قرار گرفت. یافته‌ها: نتایج نشان داد که بین تصویر بدن، خود-تمایزیافتگی و عزت‌نفس ارتباط معناداری وجود دارد (05/0P<) و خود-تمایزیافتگی در ارتباط بین عزت-نفس و تصویر بدن نقش واسطه‌ای ایفا می‌کند. نتیجه‌گیری: می-توان نتیجه گرفت که خود-تمایزیافتگی به عنوان یک متغیر واسطه‌ای می‌تواند ارتباط بین عزت‌نفس با تصویر بدن را تعدیل کند. بنابراین، تاکید بر آموزش خود-تمایزیافتگی به جهت کاهش اثرات تصویر بدنی منفی می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. نتایج مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

مقایسة خوانش زنانه با تفسیر مردانه پیرامون مسالة قوامیت در آیة34 سورة نساء

متینه السادات موسوی؛ مهرداد عباسی؛ مهدی مهریزی

چکیده:  از آنجاکه بخش اعظمی از تفاسیر موجود بطور سنتی توسط مردان مسلمان نوشته شده‌اند چگونگی توصیف روابط جنسیتی و حقوق زنان سهم قابل‌توجهی درآن دارد. اما با ظهور فمینیسم اسلامی برخی زنان مسلمان منسوب به این جریان به منظور اندیشة برابری زن و مرد از نگاه اسلام مبتنی بر مبانی دینی در حال بحث برای ارزیابی‌های جدید از این تفاسیر سنتی هستند و از استدلا‌ل‌های خود با شواهدی از قرآن حمایت می-کنند. در این میان، برخی از پیش‌گامان این اندیشه کار خود را با این ادعا که مردان مسلمان‌ قرآن را از چشم‌اندازی مردسالارانه خوانش کرده‌اند و بدین‌وسیله نابرابری جنسیتی و پدرسالاری را وارد تفسیر قرآن کرده‌اند به بازخوانی متن قرآن به‌مثابه اساسی‌ترین منبع اسلامی تمرکز کرده‌اند. این در حالیست که نگارندگان مدعی‌اند در میان اندیشمندان و مفسران شیعی چنین حاکمیت دیدگاه مردسالارانه‌ای عمومیت ندارد و اگرچه جنسیت می‌تواند در خوانش از متن موثر باشد اما التزام به مبانی اصیل قرآنی و محوریت پارادایم توحیدی مانع از ارائة برداشت‌های جانبدارانه خواهد بود. بررسی قوّامیت مردان بر زنان که از چالش‌برانگیزترین آیات قرآن پیرامون حقوق زنان است، از دو منظر جنسیتی زنانه(ودود، بارلاس و هبری) و مردانه(علامه‌طباطبایی، جوادی‌آملی ، مطهری) با وجود اختلاف در آبشخورهای فکری، اعتقادی و فضای بروز و ظهور، نتایج مشابهی بدست‌می‌دهد که حاکی از برداشت‌های غیرجانبدارانه از سوی مفسران شیعی دارد. اینکه قوامیت برای مردان فضیلتی محدود و مشروط است به منظور ایفای مسئولیت‌های خانوادگی و اجتماعی در حمایت از حقوق زنان است و معانی برتری و سیطره بر زنان سوءبرداشت‌هایی بیش نیست.

اولویت‌سنجی مبارزه با دو آسیب اجتماعی «طلاق» و «تجرد» بر اساس آموزه‌های قرآن و حدیث

محمدرضا آرام؛ سید مجتبی عزیزی

چکیده:  یکی از لوازم سیاستگذاری‌، اولویت‌بندی صحیح است. طلاق و تجرد از مهمترین آسیب‌های نهاد خانواده است که نیاز مبرم به اولویت‌بندی و شناسایی بد و بدتر در آن، وجود دارد. هدف از این پژوهش اتخاذ سیاستگذاری‌های درست در حوزه خانواده است. سوال اصلی این پژوهش این است که در اولویت‌بندی مبارزه با آسیب‌های اجتماعی مربوط به خانواده، مبارزه‌ی با طلاق اولویت دارد یا مبارزه با تجرد؟ و چرا؟ در پاسخ به این سوال تلاش شده است تا با استفاده از روش اجتهادی از معارف قرآن و حدیث برای اولویت‌بندی آسیب‌های اجتماعی در نهاد خانواده استفاده شود. با مقایسه طلاق و تجرد در پنج محور میزان مذمّت، سیره معصومین(ع)، توصیه معصومین(ع) به دیگران، حکم فقهی و دلیل عقلی، این پژوهش گویای این یافته‌هاست است که از گستره و عمق آسیب اجتماعی تجرد در تشدید یا کاهش دیگر آسیب‌های اجتماعی در نهاد خانواده غفلت شده است. با مقایسه دو آسیب اجتماعی طلاق و تجرد می‌توان فهمید آسیب اجتماعی تجرد تا حد زیادی باعث کاهش صدمات طلاق بر فرد و جامعه می‌شود و بخشی از آمار افزایشی طلاق و آمار کاهشی ازدواج، ثمره سیاست‌های نادرست در زمینه ازدواج و طلاق است.‌ با شناسایی تجرد به عنوان مهمترین آسیب اجتماعی در نهاد خانواده، باید شاهد تغییرات اساسی در سیاستگذاری‌‌ها و خط‌مشی‌های این حوزه باشیم. در نتیجه در سیاست‌گذاری و اولویت‌بندی در مبارزه با آسیب‌های خانواده، تلاش اصلی باید در جهت مقابله با تجرد و رفع موانع ازدواج صورت گیرد و مقابله با طلاق و رفع عوامل آن در درجه‌ی بعدی قرار داده شود.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه«مطالعات زن و خانواده» می توانند به نشانی ایران، تهران، خیابان ده‌ونک، دانشگاه الزهرا(س)، ساختمان خوارزمی، طبقه ششم، پژوهشکده زنان یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس jwfs.alzahra.ac.ir مراجعه کنند یا با شماره تلفکس: ۸۵۶۹۲۴۷۲ بگیرند.