به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، عرضه گسترده کتابهای قاچاق این روزها یکی از دغدغههای اصلی ناشران و کتابفروشانی است که در خیابان انقلاب فعالیت میکنند؛ آن هم در شرایطی که اقتصاد نشر در یکی از بحرانیترین سالهای خود قرار دارد و تنگناهای اقتصادی، سهم کتاب را از سبد خانوار کم و کمتر کرده است.
پدیده قاچاق کتاب که در اواخر دهه 80 خود را در شکل محدودی نشان داد، در دهه 90 جان گرفت؛ به طوری که نسخههای بیشماری از کتابهای روز و پرمخاطب بازار با نام ناشری دیگر، به صورت گسترده منتشر و توزیع میشد. مقابله با این پدیده در میانه دهه 90 پررنگتر و با وورد جدی پلیس، وزارت فرهنگ و اتحادیه ناشران و کتابفروشان جدیتر شد؛ به طوری که با کشف چندین انبار کتاب ممنوعه و قاچاق، به نظر میرسید که شریان اصلی این جریان تا حدودی بسته شده و روند نشر این دسته از آثار، مختل شده است.
با این حال، حضور گاه و بیگاه غرفههای در بستر خیابان و مترو و یا در برخی از پلتفرمها که کتابها را با تخفیفهای طلایی عرضه میکردند، همچنان ادامه داشت که نشانی از رمق در جان قاچاقچیان کتاب بود.
جمعآوری کتابهای قاچاق از پیادهرو انقلاب
در ماههای گذشته اما گسترش بساطگستران خیابان انقلاب، روی دیگر سکه را نشان داد. بساطیهایی که در آنها هر نوع کتابی یافت میشود؛ از کتابهای قاچاق گرفته تا کتابسازیها و پختهخواریها و البته کتابهای ممنوعه. در جمع آنها هستند کسانی که نشانهای از ادامه حیات در جان قاچاقچیان کتاب هستند و خون دل ناشران و سرمایه آنها را با کمترین هزینه و تلاش، سرمایه خود میکنند و تنومندتر از گذشته به کار خود ادامه میدهند.
حضور گسترده این بساطگستران در چند ماه گذشته انتقادات شدیدی را هم از سوی ناشران و هم از سوی کتابفروشانی به همراه داشته است که در خیابان انقلاب فعالیت میکنند. این موضوع، در جلسه اخیر اتحادیه ناشران و کتابفروشان استان تهران با علیرضا زاکانی، شهردار تهران، مطرح و بنا شد اقداماتی برای پاکسازی خیابان انقلاب از سد معبر و کتابهای قاچاق صورت گیرد.
منتظر اولین قدم هستیم
ابراهیم کریمی، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان استان تهران، در گفتوگو با تسنیم، با اشاره به این جلسه، به ثمر نشستن تصمیمات آن را منوط به اقدام اولیه شهرداری دانست و گفت: پدیده قاچاق کتاب گذشته از تأثیرات منفی که برای صنف نشر داشته، از منظر فرهنگی نیز تأثیرات خود را گذاشته است.
وی ادامه داد: پیادهروهای خیابان انقلاب همیشه یک فضای فرهنگی برای شهر بود که اساتید دانشگاه و دانشجویان پس از اتمام کلاس، به آن مراجعه میکردند. اما الآن با این وضعیتی که پیش آمده، چهره این پیادهروها از یک مکان فرهنگی به یک منظره بسیار زشت تبدیل شده است.
رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان استان تهران افزود: نکته مهم درباره این جلسه آن است شهرداری قرار است زمینی را در آن منطقه به کسانی اختصاص دهد که کتابهای دست دوم میفروشند، این افراد میتوانند تحت نظارت اتحادیه، کتابهای خود را بفروشند.
کریمی با بیان اینکه پس از مشخص شدن این مکان، تمام بساطیها، چه کتاب و چه غیر از آن، از پیادهروهای خیابان انقلاب جمع خواهد شد، اضافه کرد: در مکانی که شهرداری مشخص خواهد کرد، تنها کتابهای سالم و دسته دوم عرضه خواهد شد.
او در پاسخ به این پرسش که چه نهادی کار نظارت بر کار این دسته از فروشندگان را در زمینه عرضه کتابهای سالم برعهده خواهد داشت، گفت: این امر با همکاری اتحادیه و ارشاد پیگیری خواهد شد. شرط اول، رسیدن به آن مکانی است که شهرداری وعده داده است.
کریمی در پاسخ به این پرسش که چه زمانی به این ناشران سر و سامان داده خواهد شد، گفت: زمان مشخصی هنوز اعلام نشده است؛ هر زمانی که شهرداری این زمین را در اختیار بگیرد و غرفهبندی کند.
کارزارهای خودجوش ناشران برای مبارزه با قاچاقچیان
در سالهای اخیر در کنار تلاش نهادها و سازمانها، خود ناشران نیز کوشیدهاند تا برای احقاق حق خود و جلوگیری از ضرر بیشتر، اقداماتی را در جهت مقابله با پدیده قاچاق و کتابسازان انجام دهند. اولین اقدامات در این زمینه با هزینه شخصی چند ناشر در دفتر انتشارات ققنوس شکل گرفت. پس از آن نیز برخی از ناشران تلاش کردند تا این موضوع را پیگیری کنند و قدمی در این مسیر بردارند؛ مانند دفتر حمایت از حقوق آفرینشهای فکری که با حضور چند ناشر در زمینه پیگیریهای حقوقی شکل گرفت.
کمپین «طومار پیشنهادی و شکوائیه سرگشاده اهالی صنعت نشر» از دیگر اقدامات خودجوش ناشران در این زمینه است که با هدف مبارزه با انتشار غیر قانونی آثار راهاندازی شده است. این کارزار تأکید دارد که «تکثیر غیر قانونی و توزیع کتاب قاچاق، از حد یک تخلف ساده عبور کرده و به یک بحران اقتصادی و فرهنگی تبدیل شده است.»
بازار مکاره قاچاقچیان
علی صالحین، از ناشران و طراحان این کمپین، به تسنیم درباره چرایی راهاندازی این کارزار گفت: مسئله قاچاق کتاب، مسئله جدی برای فعالان حوزه نشر است. این پدیده در سالهای گذشته توانسته صرفاً از حالت انتشار کاغذی کتاب خارج شده و فایل کتاب ناشران را با روشهای مختلفی مانند عرضه در وبسایت، کانالهای تلگرام و پلتفرمهای مختلف عرضه میکند و به فروش میرساند.
او با بیان اینکه در بستری مانند تلگرام، دست قاچاقچیان کتاب باز است و به بازار مکاره تبدیل شده، افزود: پیگیری در بستری مانند تلگرام چندان راحت و مقدور نیست و چون این کانالها ترافیک خوبی هم دارند و فضای مناسبی برای تبلیغات هستند، خود تلگرام نیز به گزارشها چندان رسیدگی نمیکند. به همین دلیل در برخی از کانالها عناوین متعددی ایبوک در دسترس متقاضی قرار میگیرد که با پرداخت هزینه و یا تهاتر میتوانند به منابع دسترسی یابند؛ حتی در یکی از کانالها 22 هزار عنوان کتاب عرضه شده بود.
صالحین با بیان اینکه ناشر برای هر کتابی که توانسته مخاطبان خود را جذب کند و به اصطلاح ترند شود، هزینه کرده است، به ضررهای اقتصادی که از سوی قاچاقچیان کتاب به بازار نشر تحمیل میشود، اشاره و اضافه کرد: قاچاقچیان کتاب بدون در نظر گرفتن این مسئله، کتاب را در چاپخانههای زیر زمینی در تیراژ گسترده منتشر و توزیع میکنند. دو گروه در این سوداگری فعالیت میکنند؛ نخست کسانی که واقعاً بازار مکاره دارند و مهرهدرشتها هستند و دوم، افرادی هستند که در این زمینه فعالیت میکنند اما چون برخورد مناسبی با آنها صورت نگرفته، گستاختر شده و به کار خود ادامه میدهند.
این ناشر با اشاره به اقدام مشترک اتحادیه و شهرداری برای جمعآوری فروش کتابهای قاچاق در پیادهروهای خیابان انقلاب، گفت: این حرکت خوب است، اما بازار کتاب قاچاق صرفاً در بستر خیابان صورت نمیگیرد.
هرچند در یک دهه گذشته اهتمام ویژهای برای مبارزه با پدیده قاچاق کتاب و چاپ غیرقانونی آثار وجود داشته است، اما به نظر میرسد این اقدامات چندان کافی نبوده است. عدم بازدارندگی قوانین، بهروز نبودن قوانین مالکیت معنوی آثار، طولانی و هزینهبر بودن پروسه پیگیری شاکیان و عدم انجام کار فرهنگی برای آگاهیبخشی به مخاطب، از جمله خلأهای این مسیر است. اگرچه اقداماتی مانند سر و سامان دادن به بساطگستران میتواند اقدام خوبی در این زمینه باشد، اما به نظر میرسد تنها پنهان کردن نوک کوه یخ باشد.
قاچاقچیان کتاب در سالهای گذشته ریشه دوانده و توانستهاند شبکه توزیعی قدرتمندی نه تنها در تهران که حتی در شهرهای مختلف راهاندازی کنند و از دسترنج دیگران بهره برند. به نظر میرسد با توجه به گستردگی این پدیده، تا زمانی که خلأهای قانونی رفع نشده و دستگاههای متولی قدمی برای رفع آن و بهروز کردن قوانین برندارند، جمع کردن بساطیهای خیابان انقلاب، تنها پاک کردن ظاهر این پدیده است، تا زمانی که راه نفس برای لایههای زیرزمینی این پدیده بسته نشده، حیات آنها همچنان ادامه دارد و در قامتی دیگر ظاهر خواهند شد.