حجت‌الاسلام بهمنی:
ساخت تمدن اسلامی جز با تولید نظریات قرآن‌بنیان میسر نمی‌شود
عضو هیأت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: ساخت تمدن اسلامی مستلزم تولید نظریات قرآن‌بنیان به ویژه در علوم اسلامی و انسانی است.
به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام سعید بهمنی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چهارشنبه، هشتم بهمن‌ماه در نشست «نظریه‌پردازی قرآن‌بنیان؛ فرایندها و چالش‌ها»، گفت: نظریه‌پردازی امر دشواری است و برخی می‌گویند در صدسال اخیر، نظریه جهانشمول و بزرگی شکل نگرفته است؛ در ایران هم این بحث نوپاست و این نوپایی در نظریه‌پردازی قرآنی جدیدتر است.
وی افزود: همچنین کسانی ۴۰ تا ۵۰ سال تلاش و فعالیت علم داشته‌اند تا موفق شده‌اند نظریه‌ای را جایگزین نظریه‌ای بکنند که چند قرن بشر با آن انس داشته است، بنابراین در تولید نظریه نباید عجله به خرج بدهیم.
حجت‌الاسلام بهمنی با بیان اینکه به عقیده بنده، ساخت تمدن اسلامی مستلزم تولید نظریات قرآن‌بنیان به ویژه در علوم اسلامی و انسانی است، اضافه کرد: چالش‌های مهمی فراروی نظریه‌پردازی قرآنی است؛ یکی از اینها ساخت فرضیه است که به استنطاق جهت می‌دهد و چالش‌های فرضیه مستقیماً بر استنطاق مؤثر است.
حجت‌الاسلام بهمنی با بیان اینکه استقرای تام یکی از لوازم رسیدن به فرضیه و نظریه است، اضافه کرد: تا نظریه در سطوح نخبگان و دانشمندان به جریان نیفتد و چالش‌های آن بررسی نشود، نظریه شکل نخواهد گرفت.
وی افزود: اولین چالش در این راه، شناسایی مفاهیم بنیادین، گزیش مفهوم بنیادین، شناخت مفاهیم اصلی تبیینی پیشینی و پسینی و گزینش مفاهیم اصلی و... است؛ برای فرضیه هم چالش‌هایی وجود دارد که باید رفع شود، زیرا تا فرضیه نباشد، نظریه شکل نخواهد گرفت.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن با بیان اینکه هر نظریه جهانشمول مبتنی بر مفاهیم بنیادین و پایه است، افزود: متخصصان با کمک مفاهیم بنیادی نظریات را می‌سازند؛ یعنی ممکن است گاهی فردی بی‌سواد، اما خلاق یک ایده را بیان کند و یک اندیشمند آن را تبدیل به فرضیه و نظریه کند و این کار براساس مفاهیم اساسی شکل می‌گیرد.
وی با بیان اینکه مفاهیم بنیادین، انتزاعی، اما واقعی هستند، افزود: برخی تصور می‌کنند که انتزاعی یعنی فانتزی، در حالی که این مفاهیم واقعی ذهنی هستند و باید در نظریه‌پردازی قرآنی، مفاهیم قرآنی باشند. بر این اساس، در قرآن کریم برخی مفردات، مفهوم هستند، ولی هر مفهومی بنیادین نیست.
نظریه سنت‌های الهی
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن با بیان اینکه ما نظریات را با یک مفهوم به خاطر می‌آوریم، تصریح کرد: چالش دیگر، گزینش مفاهیم بنیادی از میان مجموعه مفاهیم بنیادین است و وجه اجمالی در ایده‌پردازی طرح و مدالیل آن در فرضیه طرح می‌شود. مثلاً وقتی می‌گوییم «سنت الله» در نظریه سنت‌های تاریخی شهید صدر وجود دارد؛ یعنی در کل جهان هر تحول تاریخی وجود دارد، یک سنت الهی در آن جریان دارد.
وی افزود: در نظریه خلافت، صدر معتقد است هر انسان یک خلیفه در روی زمین است. یا نظریه استضعاف معتقد است که چون غیبت حضرت ولیعصر(عج) مبتنی بر استضعاف است، ظهور هم باید با خروج از استضعاف رخ دهد. یعنی شماری از انسان‌ها به حدی برسند که ولی خدا از استضعاف خارج شود و ظهور رخ دهد؛ این نظریه نقش اجتماعی بسیار خوب و محرکی دارد.
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن با اشاره به نقش ایمان در نظریه قدرت گفت: در نظریه قدرت، می‌گوییم نقطه مرکزی قدرت، ایمان و ملاک برتری است یا در نظریه گستره سلامت، این بحث قابل طرح است و نظام اسلامی باید سلامت عالمین (دنیا و آخرت) را مد نظر داشته باشد و صرفاً سلامت فیزیولوژی و بیولوژی مطرح نیست.
حجت‌الاسلام بهمنی با بیان اینکه چالش دیگر در این عرصه، مفاهیم تبیینی و چالش بعدی هم چینش مفاهیم است، افزود: چالش‌های استنطاق چند مورد است؛ اول تعیین مؤلفه‌های شناسای داده‌های مرتبط یعنی اینکه کدام داده مربوط با نظریه است؛ دوم اینکه این مؤلفه‌ها باید با اولویت تعیین و مهندسی‌شده و نظم داشته باشند و بعد هم داده‌ها را تحلیل کنیم؛ بنده در نظریه قدرت، ابتدا یک یا دو مؤلفه برای شناسایی داده‌ها داشتیم، اما به تدریج تا ۲۰ عدد افزایش یافت.
وی افزود: هر داده قرآن، مربوط به هر مسئله نیست، اولین چالش قرآنی، گزینش و بررسی درست همین داده‌ها است و باید به صورت روشمند و مبتنی بر مبنای معین بگوییم چرا فلان واژه مرتبط با بحث نظریه ما هست. مطالعات دانشمندان زمینه بسیار مناسبی برای کشف مؤلفه است، به جای آنکه خودمان بخواهیم وقت زیادی برای کشف این مؤلفه‌ها صرف کنیم.
حجت‌الاسلام بهمنی با بیان اینکه باید از مؤلفه‌ها نظام درست کنیم، تصریح کرد: اگر چند مؤلفه را با ترتیب منطقی در یک نظام ایجاد کردیم، تبدیل به قانون و سنت می‌شود. همچنین نظریه‌پردازی با مدالیل اندک ممکن نمی‌شود، ضمن اینکه مدالیل باید تفصیلی باشند و آن‌قدر به تراکم برسند که دانشمندان را برای اثبات نظریه مجاب کند و عملیاتی شود.
وی به ذکر مثالی پرداخت و افزود: مثلاً اولین بحث در سنت‌های اجتماعی، فلسفه سنت‌های اجتماعی است؛ یعنی آیا سنت اجتماعی وجود دارد یا خیر و اگر هست، چرا و غایت آن چیست؟ اقسام سنت‌های اجتماعی چیست؟
نهادینه شدن نظریه‌پردازی قرآن بنیان
در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام محمدعلی محمدی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن به نکات مثبت ارائه حجت‌الاسلام بهمنی پرداخت و گفت: یکی از نکات مثبت این بحث، آن است که بعد از چهار دهه از انقلاب، می‌توانیم از نظریه‌پردازی قرآن‌بنیان سخن بگوییم؛ از مباحث مهم دیگر در این بحث، توجه به سنن اجتماعی الهی است.
وی با بیان اینکه تسلط ارائه‌دهنده بر مباحث، استفاده بجا از شواهد قرآنی و پرهیز از حشو و زواید از دیگر نقاط قوت این بحث بود، به برخی نقاط ضعف پرداخت و تصریح کرد: پایه‌های بحث باید مبتنی بر مبانی استوار باشد، لذا ابتدا چیستی نظریه‌پردازی قرآن‌بنیان باید معرفی می‌شد.
حجت‌الاسلام محمدی افزود: استاد تأکید کرد که نظریه نیازمند شناسایی مفاهیم بنیادین است، اما معتقدم این موضوع، در نظریات کلان درست است، اما در همه نظریات خیر، همچنین ایشان از ضرورت استقراء تام در فرایند فرضیه‌سازی و استنطاق بحث کردند، اما آیا امکان چنین کاری وجود دارد؟.
وی بیان کرد: به نظر بنده مسئله‌شناسی مهمترین چالش و اولین بحث است، اما در این ارائه، مورد توجه قرار نگرفت و خلط میان چالش و کارهای سخت مانند تعیین مفاهیم بنیادین شده است، ضمن اینکه معتقدم برای کشف هر نظریه قرآنی نیاز به مفاهیم بنیادین نداریم./د101/ف
ارسال نظرات