سالم سازی روان با سیاهپوشی در ایام عزاداری

باشگاه نویسندگان حوزوی خبرگزاری رسا، سیدحسین اکبرپور

هر ساله در ایام عزاداری اهل بیت (ع) شاهد هجمه و شبهاتی از سوی برخی افراد ناآگاه و در موارد زیادی هم از سوی برخی افراد مغرض هستیم.

یادداشت نویسی در اظهاراتی کارنشناسانه در روزنامه همدلی مدعی شده که از نظر روانشناسی رنگ‌ها، رنگ «مشکی» حزن و اندوه و افسردگی ایجاد می‌کند و می‌تواند باعث حالت تهوع شود و به همین خاطر مردم نباید در ایام عزاداری لباس سیاه بپوشند! و اصلا رنگ سیاه نمی‌تواند در مذهب شیعه جایی داشته باشد؟!

خوانندگان محترم به خوبی می‌دانند که اطلاق واژه «رنگ» به «سیاهی» مسامحه است و سیاهی در واقع نبود رنگ است نه اینکه خود رنگی مستقل باشد. به تعبیر دیگر اشیائی که نور از سطح آن‌ها منعکس می‌شود، رنگی دیده می‌شوند، اما اگر سطحی همه نور تابیده شده به خود را جذب کند و نوری از آن به سمت چشم منعکس نشود، سیاه دیده می‌شود.

تاثیر رنگ‌ها به مثابه زمینه سازی است نه تحقق قطعی اثر

اکنون کاری به این نداریم که سیاه پوشی، سیره معصومان (ع) و مسلمانان بوده است و نمونه‌های فراوانی در تاریخ حتی از طرف مخالفین امامان معصوم (ع) از سیاه پوشی آنان ذکر شده است و کسی که ادعای جامعه شناسی دینی دارد چگونه توانسته با وجود این موارد اینطور جلوه دهد که سیاهی به دور از اسلام و بدون منشا است و امامان معصوم (ع) مخالف آن بوده اند؟

آنچه ذکر آن لازم و متناسب با این بخش از ادعا‌های فراوان و غیرواقعی این فرد است، این است که هرچند تأثیر‌هایی در روانشناسی برای رنگ‌ها شمرده شده است، اما این تاثیرات به گونه‌ای صد درصد و قطعی و لازم الوقوع در هر اوضاع و شرایطی نیست. به تعبیر دیگر اگر گفته اند که مثلا رنگ آبی دارای تاثیر آرامش بخش است، این سخن نه بدان معناست که هر کسی لباس آبی پوشید دیگر محال است که عصبانی شود و پرخاش کند.

مثلا در فیلم «ماسک»، شخصیت اصلی فیلم، وقتی ماسک مخصوصی به چهره خود نصب می‌کرد، دارای حالات روحی و ویژگی‌های خاصی می‌شد و وقتی ماسک خود را بر می‌داشت دیگر آن ویژگی‌ها و حالات را نداشت.

داستان این فیلم بسیار شبیه به ادعای این فرد است! وی تصور کرده که تا کسی لباس سیاه به تن کرد، بلافاصله دچار حالت غم و غصه و اندوه و افسردگی خواهد شد و همین که لباس سیاه خود را از تن درآورد، خوشی و سعادت به او روی خواهد آورد! او ادعا می‌کند که هر کسی لباس سیاه به تن کند دچار حالت تهوع شده و احتمالا استفراغ خواهد کرد! خوانندگان محترم خود به بداهت، غیرواقعی بودن این ادعا را در می‌یابند.

این ادعا شاید مناسب بازی‌های کودکانه باشد، ولی تا جایی که در کتب معتبر روانشناسی تحقیق شده و به مقالات پژوهشی متعددی مراجعه شد، دامنه تاثیر رنگ‌ها تا این حد ذکر نشده است. در واقع تاثیرات رنگ‌ها در حد علت ناقصه است. به تعبیر دیگر، رنگ‌ها هر کدام زمینه ساز یک یا چند حالت روانی هستند، اما تنها یک زمینه سازند و برای اینکه حالت روانی مذکور واقعا در فرد پیدا شود و آن فرد به آن حالت متصف شود، شرایط دیگری نیز باید به وقوع بپیوندند. یک بذر علاوه بر کاشته شدن در دل زمین، نیازمند مراقبت و رسیدن آب کافی است تا رشد کند. بعد هم که جوانه زد در طول زندگی اش باز هم نیازمند مراقبت و تحقق شرایط فراوانی است تا به مرحله ثمردهی برسد. یک دانه هیچگاه به صرف کاشته شدن و به طور دفعی و با قطع نظر از تحقق سایر شرایط به یک درخت پر میوه تبدیل نمی‌شود.

در مورد رنگ‌ها نیز وضع همین گونه است. در واقع باید گفت که هر رنگی بسته به موقعیت مورد استفاده، می‌تواند منشا آثار خاصی شود و درست نیست که به طور مطلق بگوییم «سیاهی» رنگ عزا و اندوه است. اگر  این گونه است، پس چرا مثلا کمربند سیاه، نشانه بالاترین رتبه در ورزش‌های رزمی است؟ چرا این رنگ کاربرد گسترده‌ای در طراحی وسایل منزل و اداره و آموزشگاه‌ها دارد؟ چرا یکی از رنگ‌های پرطرفدار در انتخاب لباس، مشکی است؟ آیا همه ورزشکاران افسرده اند؟ آیا همه کارمندان و همه دانشجویان و هر آن کس که مثلا از کت و شلوار مشکی استفاده می‌کند، افسرده اند؟

هر رنگی به اندازه خود در ایجاد یک حالت روانی خاص می‌تواند «اثر» داشته باشد و اگر سایر عوامل زمینه‌ساز پدید آمدن آن حالت روانی مهیا باشد و همچنین موانع آن اثر وجود نداشته باشد، آن رنگ می‌تواند در بروز آن حالت نقش داشته باشد.

سیاهپوشی در عزای اهل بیت (ع) زمینه ساز اجتماعی شدن و نشاط روحی است.

در مورد رنگ سیاه باید گفت که زمانی باعث حالات مخرب روانی است که توأم با حالت افسردگی و انزوا و غم افراطی باشد. در این صورت است که رنگ سیاه به این حالت بیمار روانی دامن زده و ممکن است باعث عوارضی شود.

اما چنین چیزی در مورد عزاداری اهل بیت (ع) وجود ندارد. مجالس حسینی و مجالس ذکر و معرفت سایر امامان، اتفاقا زمینه ساز اجتماعات مردمی و انس و علاقه و هدفگیری واحد اجتماع است. این مجالس به صورت جمعی برگزار می‌شود. افسردگی، حالی است که «آغازش» جدایی از جمع است و در واقع «انزوا» باعث افسردگی می‌شود؛ یعنی شخص، ابتدا منزوی و بعدازآن افسرده می‌شود، بنابراین به هیچ عنوان رنگ سیاه در این موارد باعث افسردگی نیست که اتفاقا شرایط محیطی متناسب با این فرهنگ باعث سالم سازی و تعادل روحی می‌شوند.

اگر از دیدگاه کاملا مادی هم به این موضوع بنگریم، این مجالس اتفاقا یکی از راه‌های کاهش افسردگی و کاهش جرائم فردی و اجتماعی و افزایش آستانه تحمل فرد و جامعه است. مجالس اهل بیت (ع) و آداب آن باعث نشاط روحی افراد می‌شوند. چه بسیار افرادی که مشاهده می‌شوند که بعد از مجالس اهل بیت (ع) دارای حالت‌های آرام و طبیعی شده اند و با سایر افراد جامعه در تعامل مثبت هستند و حتی در آن‌ها حالت‌های سرور و بذله گویی متعارف هم دیده می‌شود.

خوانندگان محترم این نوشتار برای توضیح بیشتر می‌توانند به یادداشتی از نگارنده در این مورد مراجعه کنند. (۱)

پوشیدن لباس سیاه در عزاداری‌ها و برای شخص مصیبت‌زده‌ای که احساس غمگینی می‌کند، یک نوع تسکین است و او را در اضطراب ناشی از فقدان شخص محبوب، به سمت سکوت و سکون دعوت می‌کند و افزون بر این موجب هم سو ساختن احساسات درونی با فضای بیرون و باعث آرامش می‌گردد.

آثار مثبت رنگ سیاه

همچنین باید گفت که برای رنگ سیاه آثار و علائم مثبت زیادی نیز ذکر شده است. «سیاهی» رنگ سلطه و قدرت است. رنگ لباس مورد علاقه همه، سیاه است. «سیاهی» کمک می‌کند که فرد به آرامش درونی برسد. ساختار رنگ شب باعث آرامش و سکوت کامل است. این رنگ از یک تأثیر آرام‌بخش در سیستم اعصاب برخوردار است. فشار خون، نبض و تنفس، در اثر آن کاهش می‌یابد و در عین حال بدن، تجدید قوا می‌کند و نیرو می‌گیرد. (۲)

در بسیاری از جوامع مردم و آشنایان شخص مصیبت دیده برای ابراز همدردی لباس سیاه می‌پوشند و این باعث می‌شود که فرد مصیبت دیده، مظاهر بیرونی را هماهنگ با حالات روحی خود ببیند و به آرامش برسد؛ بنابراین استفاده از رنگ سیاه و پوسیدن لباس سیاه در ایام عزاداری اهل بیت ع، هرچند با نیت الهی و به پیروی از خود امامان معصوم (ع) است، با این حال این آداب و این مجالس یکی از مصادیق سالم سازی روان و نیز یکی از راه‌های متعادل شدن روان‌های نابهنجار است./918/ی701/س

(۱) rasanews.ir/۰۰۲bL۴

(۲) لوشر، روانشناسی رنگ‌ها، ترجمه ویدا ابی‌زاده.