فاجعه منا به روایت مطبوعات و رسانه‌های خارجی
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، کتاب فاجعه منا به روایت مطبوعات و رسانه‌های خارجی که به همت پژوهشکده حج و زیارت و از سوی نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت منتشر شده است، تلاش می‌کند چرایی و چگونگی رخداد این فاجعه اسفبار و اقدامات و عملکرد سعودی‌ها پس از آن را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.
در مقدمه این کتاب آمده است: اخبار، گزارش‌ها و تفسيرهاي بسیاری درباره چگونگي و علل وقوع فاجعه منا در موسم حج 1436هجری قمری در مطبوعات و رسانه‌هاي خبري جهان عرب و اسلام منتشر و دلايل مختلف و گاه متضاد براي علل وقوع آن بيان شد. اين اختلاف نظرها و تحليل و تفسيرها، تنها به علل وقوع اين فاجعه محدود نمي‌شود بلکه چگونگي و جزئيات حادثه و حتي محدوده وقوع آن را نيز در بر مي‌گيرد.
در اين اثر که در دو بخش اول و دوم و یک بخش پایانی شامل اسناد بخش‌های اول و دوم(زبان عربی) تنظیم شده است، افزون بر تبيين چگونگي پديد آمدن اين حادثه، از لابه‌لاي انبوه مطالب منتشر شده در مطبوعات و رسانه‌هاي خبري خارجي، علل وقوع آن نيز بيان و جغرافياي منا، محدوده وقوع حادثه و محيط پيراموني آن معرفي شود و با دسته بندي و بيان اظهارات مقامات سعودي و شاهدان عيني در چند محور، نتيجه‌گيري لازم به عمل آيد.
در بخش نخست که به بیان چرایی و چگونگی رخداد فاجعه منا می‌پردازد، ذیل بررسی جغرافیای منا و محل وقوع حادثه آمده است: منا در دره‌اي محصور بين سلسله کوه‌هاي شرق مکه قرار دارد. طول آن بالغ بر 4100 متر و عرض آن حداقل 400 و حداکثر 1700 متر است. از مساحت 7/82 کيلومتر مربعي آن فقط 61% معادل 4/8 کيلومتر مربع، قابل استفاده بوده و مابقي را کوه‌هاي صعب العبور به ارتفاع 500 متر تشکيل داده‌اند.
موقعیت چادرهای حجاج ایرانی در منا، مشخصات پل جمرات، طرح عملیاتی کنترل امنیتی منا، برنامه تفویج(اعزام گروهی) به پل جمرات و جزئیات فاجعه منا از دیگر مطالب این بخش است که بر اساس بيانيه‌هاي رسمي مقامات سعودي، حدود ساعت 9 صبح روز دهم ذي‌حجه 1436هجری قمری در محدوده تقاطع خيابان 204 با خيابان 223 رخ داد.
ذیل عنوان جزئیات فاجعه منا می‌خوانیم: چند تن از نيروهاي دفاع مدني عربستان پس از حادثه در گفت‌وگو با خبرنگار سايت خبري اخبار 24 مشاهدات خود را چنين توصيف كردند: «گويا زلزله‌اي رخ داده است. ... مردم از سر وكول هم بالا مي‌رفتند تا خود را نجات دهند. يك زائر زن از آسياي ميانه حاضر نشد دست شوهرش را كه زير اجساد تعدادي از شهداي حادثه گرفتار شده بود، رها كند. ... يكي از مسئولين چادرهاي حجاج عرب فرياد مي‌زد و از نيروهاي دفاع مدني درخواست كمك مي‌كرد كه به چادرها بيايند؛ زيرا تعداد زيادي از حجاج در محوطه‌هاي بين چادرها و در ورودي‌هاي اين محوطه‌ها مصدوم شده يا جان باخته‌اند. ... حجاج عرب كمك مي‌خواستند ولي حجاج آفريقايي كه به زبان عربي آشنايي نداشتند با اشك و گريه از نيروهاي دفاع مدني استمداد مي‌كردند.»
در بخش نخست اثر، بي‌تدبيري و سوء مديريت سعودي‌ها، تدافع و رفتار نادرست حجاج و پايبند نبودن آن‌ها به مقررات اعزام به جمرات، عبور کاروان رسمي مقامات بلند پايه عربستان سعودي، رفتار حجاج آفريقايي (سياه پوستان و مصري ها)، عامل خرابکاري و توطئه و رفتار حجاج ایرانی به ترتیب از علل وقوع فاجعه منا برشمرده شده است.
ذیل عنوان تدافع و رفتار نادرست حجاج و پايبند نبودن آن‌ها به مقررات اعزام به جمرات، ديدگاه كارشناس آلماني مديريت توده‌هاي جمعيت در مورد تدافع و فشار متقابل، پديدههاي «ايست ـ حرکت» و «آشوب جمعيت»، هشدارهاي وضعيت بحراني جمعيت، اقداماتي براي بهتر کردن ايمني و امنيت جمعيت و ديدگاه کارشناس انگليسي در مورد مکانيزم وقوع فاجعه منا نیز بررسی شده است.
استفان ريچر استاد رشته روانشناسي اجتماعي دانشگاه سنت اندروز اسكاتلند در گفتگو با روزنامه لس آنجلس تايمز چاپ آمريكا در پاسخ به برخي از ديدگاه‌هاي مطرح شده در مورد نحوه و علل وقوع فاجعه منا اظهار مي‌دارد: «عده‌اي بر اين باورند كه شلوغي ناشي از تجمع بيش از حد مردم در يك جا موجب رعب و وحشت جمعيت مي‌شود و آن‌ها را به گريختن وادار مي‌كند. بكارگيري واژههايي از قبيل رعب و وحشت در توصيف اين حادثه به هيچ وجه درست نيست. زيرا هنگام شلوغي و يورش جمعيت، افراد نميتوانند تكان بخورند چه رسد به گريختن. ... در چنين شرايطي تعدادي از افراد، زمين مي‌افتند و عده ديگري بي‌خبر از آن از پشت‌سر مي‌آيند و به صفوف جلويي فشار وارد مي‌سازند و آن‌ها را هل مي‌دهند كه موجب تشديد تدافع مي‌شود و بدين ترتيب افراد زيادي جان مي‌بازند. ... نيمي از شهداي حادثه منا بر اثر نفس تنگي جان باختند. اظهارات تعدادي از شاهدان نيز همين مطلب را تأييد مي‌كند».
همچنین ذیل عنوان اقداماتی برای بهتر کردن ایمنی و امنیت جمعیت که در بخش نخست مطرح می‌شود، پژوهشگر اثر پیشنهاد می‌کند که براي رعايت ايمني و امنيت جمعيت، بايد از به وجود آمدن تراکم‌هاي بيش از 4 ـ 3 نفر در هر متر مربع در جمعيت‌هاي انبوه به‌ويژه در آغاز شكل‌گيري موج‌هاي «ايست و حرکت» يا «نا آرامي جمعيت» جلوگيري كرد. لذا ترکيبي را شامل طراحی، عملیات، نظارت، مدیریت جمعیت و برنامه‌های احتمالی پیشنهاد می‌دهد.
نویسنده اثر در بخش دوم که در قالب اقدامات و عملکرد سعودی‌ها پس از فاجعه منا تدوین شده است، رفتار سعودی‌ها را از لحاظ اعلام وقوع حادثه به مراجع ذي‌ربط، جلوگيري از تداوم و گسترش فاجعه و از لحاظ ارائه خدمات پزشكي و درماني به مصدومان حادثه مورد بررسی قرار می‌دهد و معتقد است که سعودي‌ها نه تنها با بي‌تدبيري و سوء مديريت، موجب بروز فاجعة منا در موسم حج سال 1394هجری شمسی شدند بلکه با بي‌برنامگي، سردرگمي، آشفتگي و انفعال خود در تعامل با وقايع پس از حادثه، آثار زيانبار آن را تشديد كردند.
سعودی‌ها بيش از هر چيز ديگري درصدد حفظ آبرو و حيثيت خود بودند كه در اين حادثه به شدت آسيب ديده بود و به همين خاطر نهايت تلاش خود را مبذول داشتند تا مانع عکس‌برداري و فيلم‌برداري ديگران از حادثه شوند و نگذارند ملت‌هاي جهان به ويژه جهان اسلام به عمق اين فاجعة هولناک پي ببرند.
انتقال، نگهداري، شناسايي و تدفين اجساد شهداي فاجعه و پيگيري علل وقوع حادثه توسط مسئولان سعودي از دیگر اقدامت و عملکرد سعودی‌ها پس از فاجعه منا به شمار می‌رود که در این بخش مورد تجزیه و تحلیل و چگونگی شناسایی اجساد، جمع‌آوری اموال و متعلقات شهدای منا و تدفین اجساد مورد بررسی قرار می‌گیرد.
پژوهشگر این اثر در ادامه بخش دوم و ذیل عنوان انتقال، نگهداري، شناسايي و تدفين اجساد شهداي فاجعه، از تعیین ملیت و هویت شهدا، تشکیل پرونده، تدابیر ویژه برای شناسایی اجساد مجهول الهویه، تصویربرداری، انگشت‌نگاری و نمونه‌برداری دی ان ای به عنوان مجموعه اقداماتی نام می‌برد که سعودی‌ها برای شناسایی اجساد به کار برده‌اند.
فاجعه منا به عنوان تلخ‌ترين رويداد حج معاصر در دوم مهرماه 1394 برابر با عيد قربان در خيابان 204 منا به وقوع پيوست. هيچگاه عربستان سعودي آمار دقيق كشته شدگان بيش از 40 كشور اسلامي را اعلام نكرد ولي شاهدان و كارشناسان تا 8 هزار نفر جان باخته را برآورد كردند. تعداد 461 تن از هموطنان ايراني در اين واقعه به شهادت رسيدند.
گفتنی است، کتاب فاجعه منا به روایت مطبوعات و رسانه‌های خارجی که در قطع وزیری و 677 صفحه به همت پژوهشکده حج و زیارت و از سوی مؤسسه فرهنگی هنری مشعر وابسته به حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت منتشر شده، در آستانه توزیع در بازار نشر است./920/پ202/ی