وزارت آب و محیط زیست؛ سرپوشی بر مدیریت ناکارآمد وزارت نیرو؟

هفته گذشته مالک شریعتی؛ عضو کمیسیون انرژی مجلس از اعلام وصول طرح تشکیل وزارتخانه‌های "انرژی" و "آب و محیط زیست" خبر داد و اعلام کرد که ادغام بخش آب وزارت نیرو با سازمان حفاظت محیط زیست آماده دریافت و بررسی نظرات کارشناسی در این خصوص است.

درباره طرح تشکیل وزارتخانه آب و محیط زیست، مصطفی نادری؛ کارشناس محیط زیست به تسنیم گفت: این موضوع را باید از چند لایه مورد بررسی قرار داد. در گام نخست، اگر می‌گوییم وزارتخانه‌ای مستقل برای آب تشکیل شود، باید چرخه کامل آب شامل تولید، توزیع، مدیریت و بهینه‌سازی مصرف و سایر مسائل مرتبط به صورت جامع دیده شود.

وی افزود: اگر قرار باشد وزارتخانه‌ای برای آب ایجاد شود و در عین حال سازمان منابع طبیعی به عنوان تولیدکننده اصلی آب کشور نادیده گرفته شود، یا دیگر شرکت‌هایی که مسئولیت پخش و توزیع آب را بر عهده دارند کنار گذاشته شوند، این به معنای نگاه ناقص به این موضوع است.

نادری مطرح کرد: از نگاه بالاتر، ما نباید فقط به مدیریت آب بپردازیم. بلکه باید تمام منابع زیستی کشور، شامل آب، خاک، هوا و تنوع زیستی را به صورت یک پکیج کامل ببینیم. مگر می‌شود بحث آب را از خاک جدا دانست؟ در شرایطی که فرونشست زمین مطرح است، چگونه می‌توان تاثیر متقابل خاک و آب و نیز تاثیر این دو بر هوا و تنوع زیستی را نادیده گرفت؟

این کارشناس بیان کرد: بسیاری از متخصصان برجسته منابع طبیعی و آب کشور معتقدند باید یک وزارتخانه منابع زیستی یا وزارتخانه مدیریت جامع سرزمین تأسیس شود که همه عناصر زیستی را در بر گیرد؛ حالا چه در قالب وزارتخانه، چه سازمان و یا حتی معاونتی زیر نظر رئیس‌جمهور.

نادری در ادامه گفت: مسئله مهم‌تر این است که چرا الان این بحث به یکباره مطرح شده است؟ در حالی که از دهه 70 تاکنون عمدتاً موضوع ادغام سازمان محیط زیست با سازمان منابع طبیعی مطرح بود. حالا ناگهان صحبت از ادغام آب وزارت نیرو با محیط زیست به میان آمده است.

وی افزود: دلیل اصلی این موضوع، به طرح "کاشت یک میلیارد درخت" بازمی‌گردد که از سه سال پیش آغاز شد. این طرح فقط به کاشت درخت محدود نبود، بلکه موجب شد آگاهی عمومی درباره منابع طبیعی و محیط زیست هم در سطح مسئولان و هم در سطح مردم به طور قابل توجهی افزایش یابد.

نادری مطرح کرد: مردم امروز بهتر از گذشته می‌دانند که وزارت نیرو، که مثلاً می‌گوید سالانه 200 میلیون مترمکعب آب برای طرح کاشت درخت ندارد، به چه معناست. یا اینکه مردم متوجه شده‌اند که از مجموع 413 میلیارد متر مکعب چرخه سالانه آب کشور نهایتاً 9 میلیارد مترمکعب سهم آب شرب کشور است اما وزارت نیرو به قدری این حجم آب را بد مدیریت کرده که آب و خاک کشور را به نابودی کشانده است. مردم متوجه شده‌اند این همه شعار درباره آب شرب رقم ناچیزی در مقابل کل چرخه آب کشور است.

این کارشناس بیان کرد: این آگاهی عمومی، ناکارآمدی و سوءمدیریت مزمن وزارت نیرو را که در تمام دولت‌ها ادامه داشته عیان کرده است. متأسفانه در حوزه آب تغییر چشمگیری ندیده‌ایم و همچنان سیاست‌های پروژه‌گیری و پیمانکاری غالب است.

وی گفت: از نظر بنده وزارت نیرو با مطرح کردن چنین طرحی به دنبال بازیابی ساختار سیاسی و قدرت خود است. امروز که آن هیمنه پوشالی وزارت نیرو در نگاه مردم فرو ریخته، وزارت نیرو تلاش می‌کند با طرح‌هایی چون تشکیل وزارت آب و محیط زیست قدرت از دست رفته خود را بازیابی کند.

نادری افزود: امروز شاهدیم که مسائل آبخیزداری در رسانه‌ها و مجلس پررنگ شده و بودجه آن از کمتر از یک همت به نزدیک 30 همت افزایش یافته است. همین موضوع باعث شده ساختار سرمایه‌سالار وزارت نیرو نگران از دست دادن منابع مالی جدید شوند.

این کارشناس ادامه داد: در چنین شرایطی وزارت نیرو تلاش دارد با تصاحب پروژه‌های آبخیزداری که هزینه‌های کمتر و نتایج بسیار موثری دارند، دوباره جایگاه قبلی خود را بازپس گیرد.  اگر برای مردم مشخص شود پروژه‌های وزارت نیرو مثلاً  انتقال آب از خلیج فارس یا دریای خزر که با حجم‌های محدود و هزینه‌های هنگفت انجام می‌شود و در مقابل چه حجمی از آب منتقل می‌شود، دیگر چنین طرح‌هایی قابل توجیه نیست.

وی بیان کرد: مثلاً پروژه انتقال آب به اصفهان و یزد فقط شامل 350 میلیون مترمکعب آب است؛ اما وقتی این عدد در برابر 413 میلیارد مترمکعب چرخه آب کشور قرار می‌گیرد، میزان کوچکی آن و هزینه‌های گزاف این پروژه‌ها بیشتر آشکار می‌شود. این حجم بالای هزینه برای پروژه‌هایی که فایده اندکی دارند و مانع‌تراشی در مسیر پروژه‌های آبخیزداری، همگی نشان می‌دهد ساختار مدیریتی وزارت نیرو به دنبال حفظ قدرت و منافع خود است.

وی تصریح کرد: نکته مهم این است که در طرحِ جدیدِ پیشنهادی، حتی نامی از سازمان منابع طبیعی، معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، سازمان امور اراضی، هواشناسی یا زمین‌شناسی برده نشده است. این در حالی است که این نهادها باید در طرحی که مربوط به سرزمین است حضور داشته باشند.

نادری تاکید کرد: اگر بحث از مدیریت سرزمین است، باید این پکیج به طور کامل دیده شود و نهادهای تخصصی مرتبط هم در آن مشارکت داشته باشند. اگر هم صرفاً مسئله آب مطرح است، پس باید منابع تولید آب، یعنی سازمان منابع طبیعی و حوزه آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، نیز در این ترکیب حضور داشته باشند.

این کارشناس تاکید کرد: وزارت نیرو که تنها مسئول توزیع مقدار محدودی آب شرب است، نمی‌تواند و نباید مدیریت همه منابع آبی کشور را در اختیار گیرد. در غیر این صورت، سیطره مدیریت نادرست و سیاست‌های اشتباه ادامه خواهد یافت و منافع کشور و محیط زیست همچنان قربانی خواهد شد.