سوره حمد دوره فشرده آموزش معارف/ به دنبال نماز باید تطهیر نفس و تلطیف روح حاصل شود

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت ­الله سیدمحمد امین خراسانی، استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم در جلسه تفسیر سوره حمد که در با حضور طلاب و فضلا در قم برگزار شد، با اشاره به اهمیت تدبر در قرائت خاطرنشان کرد: در روایتی که از پیامبر گرامی اسلام(ص) و حضرت علی(ع) آمده است که قرائت بدون تدبر و بدون فهم مطلب تأثیر چندانی ندارد؛ شاید یکی از عوامل اینکه زمانی که باید برای ما عنوان معراج و وسیله­ ای برای پرواز انسان از عالم ملکی به ملکوتی داده باشد و ندارد، به این خاطر است که انسان در نماز سوره حمد و دیگر سوره ها را قرائت می کند، اما تدبر کافی در آنها صورت نمی گیرد و همین مسأله موجب می شود که آن آثار که معراجیت و تقرب الی الله مترتب نشود.

نماز زائل کننده زشتی های صادره از انسان است

استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم نماز را زائل کننده زشتی های صادره از انسان عنوان کرد و اظهار داشت: در روایتی آمده است کسی که دو رکعت نماز بخواند و بداند در نماز چه می گوید و حقایقی آن را درک کند، نمازش را به پایان می رساند، در حالی که هیچ گناهی بین او و خدا نیست؛ یعنی نماز ماهی تمامی خطیئات و سیئات می شود؛ هر زشتی که از انسان صادر شده باشد، به برکت نماز زائل می شود.

وی با بیان اینکه به دنبال نماز باید تطهیر نفس و تلطیف روح حاصل شود، تصریح کرد: در حدیثی بیان شده است که نماز به منزله نهری است که انسان شبانه روز 5 بار در آن خود را شست و شو می دهد؛ به دنبال نماز باید تطهیر نفس و تلطیف روح حاصل شود و یکی از دلایل اینکه پس از نماز قساوت ها باقی است، این است که حقیقتا التفات به معنا، مفاهیم، معارف و حقایق نهفته ورای این الفاظ و کلمات نداریم و بنابراین مفید واقع نمی شود.

اعضا، عقل و قلب از قرائت نماز بهره می برند

آیت ­الله امین خراسانی به مراتب وجود انسان اشاره کرد و گفت: انسان از نظر وجودی مراتب مختلفی دارد که به اعضا، عقل و قلب او تقسیم می شود و برنامه های ارائه شده از سوی خداوند متعال برای این است که تمامی اینها کنترل شود و هر کدام متناسب با ساختار خود، بهره ببرند؛ بنابراین اگر قرآن قرائت می شود، اعضا از جمله زبان که این کلمات را بیان می کند، باید بهره ببرد؛ بهره زبان عبارت از تجوید و نیکو خواندن و تحسین سوق است.

استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم با اشاره به بهره عقل و قلب از قرائت در نماز یادآور شد: بهره عقل این است که معانی و مفاهیم و اسرار و حقایق نهفته در متن این الفاظ و کلمات را فهمیده و درک شود و در ادامه تصدیق کند و فهمیدن تنها کفایت نمی کند؛ بهره قلب از قرائت عبارت از انبعاث و انزجار است؛ حب و بغض فی الله و بالله حاصل شود و هنگامی که حب حاصل شد، به تبع پیدایش آن، انبعاث تحقق پیدا می کند و انسان تا چیزی را دوست نداشته باشد، انگیزه ای برای انجام آن نخواهد داشت؛ عمل اکراهی صورت نمی­گیرد و در صورت انجام شدن، تأثیر نخواهد داشت.

نباید به بهره زبانی از آیات قرآن در نماز بسنده کرد

وی افزود: هنگامی که انسان حقیقت را فهمید و تصدیق کرد، حالت بغض در او ایجاد و به دنبال پیدایش آن انزجار محقق می شود؛ بنابراین اینها مترتب است و میخوانیم تا بفهمیم و فهمیدن مقدمه ای برای تصدیق است و انسان تا فاعله و منعفت چیزی را تصدیق نکند، منبعث به آن نمی شود و تا هنگامی که مضرات چیزی را تصدیق نکند، حالت انزجار در او ایجاد نمی شود.

آیت ­الله امین خراسانی با بیان اینکه نباید به بهره زبانی بسنده کرد، خاطرنشان کرد: به این تربیت زبان و عقل بهره مند شده اند و قلب که مبدأ حب و بغض است، حض خود را برده است؛ نباید در مرحله اول نماز که عبارت از مجرد قرائت و بهره زبانی متوقف شود؛ شاید این که در ادعیه وارد شده است که «اعوذ بک من علم لا ینفع» ناظر به این مطلب باشد که از مصادیق آن است و انسان بیش از حد به قالب، اوضاع و اوزان الفاظ توجه پیدا کند.

لزوم توجه به اوزان الفاظ در نماز

استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم درباره توجه به اوزان الفاظ اظهار داشت: به این صورت که وضع اولیه، ریشه و ماده اش چیست و کدام صیغه است و بر وزن چیست که اینها جنبه عالی و ابزار دارد؛ انسان نباید تنها به الفاظ بسنده کند، بلکه باید از الفاظ به حقایق نهفته ورود پیدا کند که این الفاظ دلالت بر آن مفاهیم و حقایق دارد.

وی نسبت لفظ با معنا و حقایق مثل نسبت پوست و مغز است، تصریح کرد: بنابراین پوست وسیله ای برای دست یافتن به مغز و حفاظت از مغز است و اگر پوست نباشد مغز و ثمره بسیار زود از بین خواهد رفت؛ معانی و حقایق بدون اینکه در پوسته و قالب الفاظ باشد، قابل صیانت و حفاضت نیست و مفاهیم را در قالب کلمات و الفاظ می توانیم به دیگران منتقل کنیم؛ نباید این طور باشد که در نماز الفاظ به درستی ادا شوند، بدون اینکه از محتوا و مغز بهره ای برده شود.

سوره حمد مشتمل بر ربوبیت و عبودیت است

آیت ­الله امین خراسانی به بیان ده عنوان در سوره حمد پرداخت و گفت: سوره حمد مشتمل بر ربوبیت و عبودیت است که اگر بخواهیم عناوین مندرج در این سوره را به صورت تفصیلی بیان شود، باید ده عنوان را مطرح کرد؛ ابتدا مرحله ذات است که لفظ الله دلالت بر ذاتی که مستجمع جمیع صفات کمالیه است، دارد.

استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم با اشاره به دیگر محتواهای موجود سوره حمد یادآور شد: مرتبه دوم، مرتبه اسماء است و کلمه الله است که بر ذات دلالت دارد، البته همانطور که شیخ صدوق در کتاب توحید در روایات متعدد آورده است، اگر کسی بین اسم مُسَمّی نسبت به خدای سبحان تفکیک قائل شود، شرک است؛ بنابراین گفته می شود که اسماء و صفات عین ذات هستند و تفکیک بردار نیست.

کلمه الحمدلله بیانگر حصول حالت خضوع و خشوع عبد به رب است

وی افزود: مرتبه سوم، مرتبه صفات است؛ الرحمن الرحیم به عنوان دو صفت بارز در میان صفات ربوبی مطرح است؛ مرتبه چهارم، حمد است، یعنی انسان وقتی از طریق اسماء و صفات به وجود ذات پی برد، در برابر آن ذات با صفات خاضع و خاشع می شود و این خشوع در قالب حمد و ستای الهی ظهور و بروز پیدا می کند؛ بنابراین الحمدلله که دال بر حمد و ثنا است، بیانگر حصول حالت خضوع و خشوع عبد به رب است.

آیت ­الله امین خراسانی الوهیت، ربوبیت و مالکیت را از دیگر عناوین موجود در سوره حمد عنوان و خاطرنشان کرد: در مرحله پنجم، مسأله الوهیت را از لفظ الله استفاده می کنیم؛ مرحله ششم، مسأله ربوبیت است؛ در مقابل اینکه برای هر صنفی افرادی ربی قائل شده بودند، ما برای عالمین که ما سوی الله باشد، یک رب قائل هستیم؛ مرحله هفتم، مالکیت است.

استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم اظهار داشت: مرحله هشتم عبودیت است؛ به دلیل اینکه خدا مالک است و انسان ها مملوک، پس حق مولَویَت بر ما دارد و ما وظیفه عبودیت نسبت به او داریم؛ مرحله نهم، استعانت است؛ نظر به این که خدا مالک همه چیز و ما مملوک او هستیم، تمام نیازهایمان وابسته به عنایت و احسان و تفضل او است و از غیر او نمی توانیم استعانت کنیم.

سوره حمد دوره آموزشی فشرده معارف است

وی سوره حمد را حاکی از امر ربوبیت و عبودیت دانست و تصریح کرد: دهمین مرحله در سوره حمد، امر هدایت است؛ اینها همه به نحوی یا مراتب ربوبیت و یا عبودیت را برای ما بیان می کند، کما اینکه در روایت وارده می فرماید سوره حمد را دو قسمت کردم که قمستی از آن مربوط به من و قسمت دیگر آن مربوط به عبد است؛ بنابراین سوره حمد حاکی از امر ربوبیت و عبودیت است و ربط اینها عبارت از وجوب طاعت و لزوم بندگی در این سوره آمده است.

آیت ­الله امین خراسانی در پایان سوره حمد را دوره ای فشرده از معارف عنوان کرد و گفت: سوره حمد که در مراتب فوق بیان شد از حیث اصول عقاید کامل است، یعنی مشتمل بر توحید(به لحاظ رب العالمین)، معاد(مالک یوم الدین)، نبوت(ایاک نعبد و ایاک نستعین و اهدنا الصراط المستقیم) است؛ این سوره مبارکه به یک معنا عبارت از یک دوره آموزشی فشرده معارف است./822/پ201/س