بررسی تاریخی آیه اکمال از نگاه عالمان شیعه و سنی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «بررسی تاریخی آیه اکمال از نگاه عالمان شیعه و سنی» پژوهشی از «مرضیه حمزوی» به بررسی دیدگاه علمای شیعه و سنی در زمینه آیه اکمال اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

چکیده:

پایان نامه حاضر به بررسی دیدگاه علمای شیعه و سنی در زمینه آیه‌ای که نزد فریقین به اکمال دین مشهور است، پرداخته است. این تحقیق به شیوه کتابخانه‌ای سامان یافته است و تلاش نویسنده، بررسی در منابع فریقین از منابع کهن تا جدید بوده است تا از رهگذر آن سیر تطور دیدگاه علمای اسلامی را دریابد. سعی راقم بر آن بوده است که همچون ناظری بی غرض به دیدگاه‌ها بنگرد و به نقد و بررسی آن‌ها بپردازد. در فصل اول به بررسی دیدگاه صحابه و تابعان که برخی از آنان از شاهدان نزول آیه اکمال دین بوده‌اند پرداخته شده است. دومین فصل بررسی تاریخی دیدگاه عالمان شیعه درباره آیه اکمال را به بحث نشانده است. اکثریت شیعه بر این باورند که آیه اکمال به جریان نصب حضرت علی(ع) به امامت توسط پیامبر در روز غدیر اشاره دارد و یأس کافران از دین مسلمانان، اکمال دین، اتمام نعمت و رضایت خداوند از دین مسلمانان همه به دلیل انتصاب علی(ع) است. در فصل سوم این پژوهش نیز به بررسی تاریخی دیدگاه عالمان اهل سنت پرداخته‌ایم اکثریت آنان برخلاف نظر شیعه به نزول آیه اکمال در عرفه قائل شده‌اند اما درباره دلیل نزول آیه در این روز هم داستان نیستند. تفسیر تاریخی آیه اکمال که در فصل چهارم به آن پرداخته شده است، از نظر نگارنده گویای تفسیر صحیح از آیه است و این دیدگاهی است که با نظر اکثر فریقین که در فصول این پایان نامه به نقد و بررسی نظراتشان پرداخته شده است، متمایز می‌باشد.

اهمیت موضوع:

گاهی قضاوت‌های عجولانه درباره صاحبان تفکر، معلول عدم درک صحیح از دیدگاه آنان می‌باشد. یکی از محاسن مطالعه دقیق اقوال گذشتگان و معاصرین، پی بردن به نحوه استدلال آنان در خصوص موضوعات گوناگون است. در این پژوهش علاوه بر آوردن دیدگاه عالمان اسلامی، با روش تفسیر تاریخی دیدگاه متمایزی از دیدگاه اکثریت عالمان اسلامی درباره آیه اکمال به دست داده شده است البته این دیدگاه طرفداران اندکی در میان علمای اسلامی در قرون گذشته داشته است.

بررسی تاریخی آیه اکمال از نگاه عالمان شیعه:

شیعه در این جستار زیدیه، اسماعیلیه و دیگر فرق را نیز شامل می‌شود. اکثر شیعه بر این باورند که این آیه در آخرین سفر حج پیامبر(ص) درباره امام علی(ع) و در غدیر خم، برکه‌ای بین دوراهی مدینه و مکه نازل شده است و علمایی چون علامه امینی در الغدیر مدعی‌اند که امامیه به طور عموم و بدون استثناء اتفاق دارند به این که این آیه کریمه درباره نص غدیر نازل شده است. هم چنین بسیاری از احادیث شیعه بدون ذکر روز غدیر یا روز دیگری به نزول این آیه در مورد انتصاب امام علی(ع) توسط پیامبر(ص) به رهبری امت اشاره دارند. حدود بیست حدیث به طور مشخص نزول آیه را در روز غدیر بیان می‌دارند. چنان که در کتب اهل سنت نقل هایی که عمدتاً به ابوهریره و ابوسعیدخدری می‌رسند، بیانگر نزول آیه در روز غدیر هستند. با این حال باید گفت برخی از شیعیان در قرون گذشته و نیز در دوره معاصر، برخی از قرآنیان معاصر شیعی نظیر:قلمداران، برقعی و دیگران دیدگاهی جز این دارند.

بررسی تاریخی آیه اکمال از نگاه عالمان اهل سنت:

مشهور و معروف نزد اهل سنت این است که آیه اکمال در روز عرفه سال 10 هجری نازل شده است. اکثر بزرگان اهل سنت، با استناد به روایتی که طریق آخر آن در بیشتر موارد طارق بن شهاب است، قائل اند که یکی از یهودیان به عمر بن خطاب گفت:ای امیر مؤمنان آیه ای در کتاب شماست و آن را قرائت می‌کنید که اگر بر ما یهودیان نازل شده بود آن روز را جشن می‌گرفتیم. عمر اظهار داشت کدام آیه؟ یهودی گفت:امروز، دینتان را برای شما کامل کردم...عمر گفت:به خدا سوگند من روز و ساعتی را که این آیه بر پیغمبر(ص) نازل شد را می‌دانم. آن روز، غروب روز عرفه، روز جمعه بود. روایاتی نیز گریه عمر را هنگام نزول این آیه نقل می‌کند. برخی از اهل سنت نزول آیه اکمال در روز عرفه را اولی الاقوال، گروهی قطعی و برخی دیگر اسناد روایات نزول آیه در عرفه را متواتر می‌دانند. نجارزادگان می‌گوید:قطعی دانستن صدور روایات در صورتی است که طرق آن متواتر باشد با قراین و شواهدی از قرآن و سنت یا رخدادهای زمان نزول آن را تأیید کند. اما اولاً طرق روایات درباره نزول آیه در عرفه متواتر نیست، چون حداکثر چهار نفر از صحابه آن را روایت کرده‌اند. ثانیاً نه تنها شاهدی این قول را همراهی نمی‌کند بلکه به باور برخی با مفاد آیه اکمال از کتاب خدا مخالف است و شواهدی متعدد از رخدادهای زمان نزول آیه برخلاف آن وجود دارد. نجارزادگان در ادامه می‌آورد:اساس دیدگاه‌های اهل سنت درباره نزول آیه در عرفه مبتنی بر روایت عمر بن الخطاب است. وی زمان نزول آیه را روز جمعه در روز عرفه می‌داند کتب معتبر اهل سنت نیز به این روایت اشاره کرده‌اند.

تفسیر آیه اکمال دین در بستر تاریخی:

به باور برخی از قرآن پژوهان سوره مائده در اکثر روایات ترتیب نزول قرآن در جایگاه صد و سیزدهمین سوره قرآن کریم است که بعد از سوره فتح و قبل از سوره توبه نازل شده است. این سوره مبارکه پنجمین سوره از قرآن کریم و چهارمین سوره از سور طوال است و به عقیده بیشتر مفسرین همه این سوره مدنی است بعضی نیز گفته‌اند که آیه اکمال دین چون در حجه الوداع نازل شده است مدنی نمی‌باشد. این سوره با دستور (اوفوا بالعقود) و فرمان وفای به عهد شروع می‌شود و با وعده نزول مائده بر نصاری به اتمام می‌رسد.

نتیجه گیری:

با توجه به اقوال عالمان اسلامی درباره آیه اکمال می‌توان به نتایج زیر دست یافت:

1ـ با گذر زمان جنبه تحلیلی و استدلالی نقل‌ها بر جنبه نقلی‌اش قوت گرفته است.

2ـ در گذشته علمای شیعه نظرهای مختلفی را در آیه احتمال می‌دادند اما به تدریج یک نظر مشهور را برای آن پسندیدند و آن هم نزول آیه درباره غدیر خم است.

3ـ تفسیرها معمولاً متأثر از شرایط و مقتضیات عصری است.

شایان ذکر است، پایان‌نامه «بررسی تاریخی آیه اکمال از نگاه عالمان شیعه و سنی» پژوهش پایانی «مرضیه حمزوی»، برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد دانشگاه ادیان و مذاهب قم است که در تابستان 1389 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «دکتر جعفر نکونام» و استاد مشاور آن «دکتر سید حسن اسلامی» است. /9193/پ202/ی