اخلاق معیاری، راهی طی نشده در حوزه پژوهش‌های اخلاقی
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام محمد مطهری، محقق و پژوهشگر حوزوی در پیش نشست همایش بین‌المللی اخلاق و ادیان که امروز در مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی(ره) برگزار شد، به ارائه مقاله خود با موضوع «اخلاق معیاری، راهی طی نشده در حوزه پژوهش‌های اخلاقی» پرداخت و گفت: پژوهش‌های اخلاقی به سه دسته اخلاق توصیفی، اخلاق هنجاری و فرااخلاق تقسیم می‌شود.
وی افزود: به نظر می‌رسد نوع دیگری از پژوهش درباره اخلاق متصور است که می‌توان آن را «اخلاق معیاری» نامید؛ اخلاق معیاری تلاش می‌کند کارنامه اخلاقی فعلی فرد را در اختیار او قرار دهد و معیارهایی برای شخص فراهم کند.
حجت‌الاسلام مطهری خاطرنشان کرد: این معیارها کمک می‌کند تا نه تنها هر شخص بتواند خود را محک بزند که آیا خلق نیکویی مانند صداقت را دارا است و یا واقعا از خلق سوء مانند حسد مبراست، بلکه از حال کلی خود از جنبه اهتمام به ارزش‌های اخلاقی نیز آگاه شود.
وی اظهار داشت: بسیاری از احادیث اخلاقی، اسلامی و شیعی از همین زاویه ما را نسبت به امور اخلاقی توجه داده‌اند اما با وجود آثار عمیقی که این نوع اخلاق در رفتار فرد می‌تواند داشته باشد به عنوان شاخصه‌ای مستقل در اخلاق مورد توجه قرار نگرفته است.
محقق و پژوهشگر حوزوی ادامه داد: این مقاله در تلاش است که امکان، مطلوبیت، ضرورت، ویژگی‌ها و کارکردهای پژوهش درباره «اخلاق معیاری» را تبیین کند، اما با توجه به پیشینه کم رنگ در توجه به این مقوله، این بحث در قالب مبانی هستی شناختی، معرفت شناختی و انسان شناختی ارائه نمی‌شود بلکه تلاش می‌شود تا به زبانی ساده، مشخصات، حدود و ثغور بحث تبیین شده و به تبیین مفهوم و جایگاه «اخلاق معیاری» بیانجامد.
وی تصریح کرد: این مطلب که اوره و کلسترول خون چه ضررهایی برای حیات طبیعی انسان دارند و راه کاهش آن‌ها چیست برای اکثر افراد معلوم است اما آن‌چه به نحو بسیار مؤثرتری انگیزه و اراده جدی در توجه به سلامت تن به فرد می‌دهد نه این کلی‌گویی‌ها بلکه آزمایشی است که وضعیت اوره و کلسترل در خون این شخص را به او گزارش می‌کند.
حجت‌الاسلام مطهری تأکید کرد: علمای اخلاق از فضائل و رذائل نفسانی، آثار آن‌ها، چگونگی آراستن نفس به خلق‌های حسن و زدودن آن از خلق‌های سوء به بهترین شیوه‌ها در کتب خود سخن گفته‌اند اما یک فرد با مطالعه این کتب تصور نسبتا روشنی از وضع و حال فعلی خود از جهت فضیلت و رذیلت خاص یا از جهت کلی به دست نمی‌آورد.
وی اظهار داشت: از اینجا معلوم می‌شود که گرچه بحث از معیار در مباحث مختلف در اخلاق پژوهی از جمله معیار فعل اخلاقی مطرح است اما «اخلاق معیاری» مورد نظر با آن‌ها کاملا متفاوت است.
محقق و پژوهشگر حوزوی با اشاره به این‌که تبیین جایگاه «اخلاق معیاری» در گرو پاسخ به پرسش‌های متعددی است، گفت: از جمله این پرسش‌ها این است که آیا این نوع پژوهش به عنوان حوزه‌ای مستقل «امکان»، «مطلوبیت» و «ضرورت» دارد؟ و آیا معیارها در اخلاق معیاری بر پایه نقل است یا عقل یا هردو؟
وی ادامه داد: همچنین پاسخ پرسش‌هایی از جمله «روند اطلاع شخص از کارنامه اخلاقی خود با نوعی رجوع به نفس و علم حضوری است یا از طریق علم حصولی یا هر دو؟» و «آیا اخلاق معیاری در همه مراحل از وضعیت اخلاقی فرد کاربرد دارد یا در مراحلی که فرد به حد معینی سقوط کرده است و مثلا مصداق «زین لهم الشیطان اعمالهم» است دیگر کارآیی ندارد؟» برای تبیین جایگاه «اخلاق معیاری» لازم است.
حجت‌الاسلام مطهری خاطرنشان کرد: انسان ممکن است با اعمال خود مصداق «وَ هُمْ یحْسبُونَ أَنهُمْ یحْسِنُونَ صنْعاً» شود یا به سرطان بی درمان «فأنسیهم انفسهم» مبتلا شود و یا با «فطبع علی قلوبهم» راه وی به سوی کمال مسدود گردد.
وی در پایان گفت: چنین انسانی نیازمند آن است که از حال اخلاقی و معنوی خود گزارش گیری مستمر داشته باشد؛ به نظر می‌رسد «اخلاق معیاری» ولو به‌طور نسبی می‌تواند به انسان در این مسیر کمک کند؛ امری که آثار آن از محاسبه نفس اگر بیشتر نباشد کمتر نیست./997/پ202/ی