گزارشی از نقد کتاب درآمدی بر اصول تحول فرهنگی
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، هشتمین نشست علمی نقد کتاب درآمدی بر اصول تحول فرهنگی از سوی انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علمیه قم، پنج‌شنبه شب 11 آذرماه در سالن همایش‌های انجمن‌های علمی برگزار شد.
براساس این گزارش، در این مراسم که با حضور جمعی از پژوهشگران حوزوی و به داوری حجت‌الاسلام فاکر میبدی برگزار می‌شد، ابتدا حجت‌الاسلام عبدالکریم بهجت‌پور، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و مؤلف کتاب درآمدی بر اصول تحول فرهنگی به ارائه اثر خود پرداخت و در ادامه حجج اسلام سعید داودی و محمدعلی رضایی اصفهانی از اساتید حوزه و دانشگاه به نقد آن پرداختند.
حجت‌الاسلام عبدالکریم بهجت‌پور در ابتدای سخنان خود به بیان چگونگی و روند تألیف این اثر پرداخت و جرقه انجام این کار را دغدغه خود نسبت به عدم پیشرفت در زمینه فرهنگ عنوان کرد. وی در این‌باره افزود: در زمینه فرهنگ و ایجاد فضایی برای فرهنگ دینی، هرچند تلاش‌های فراوان و روزافزونی انجام می‌شود، اما پیشرفتی را حاصل نمی‌کند. مشکل بزرگی به نام روش در فعالیت‌های فرهنگی مشاهده می‌شود که به آن سبب تلاش‌های علمی به نهادینه شدن محتویات دین آنچنان که باید نمی‌انجامد.
وی، خاطرنشان کرد: زمانی که صحبت از امر به معروف و نهی از منکر، یا حجاب به عنوان یک پدیده اجتماعی مطرح می‌شود و یا درصددیم جامعه را اهل اقامه نماز و زکات پرورش دهیم، افزون بر این‌که فهمی از محتوا و انتظارات دین باید داشت، روش پذیرش را هم باید تعقیب کرد.
ارائه راهکار تسهیل‌یابی مطالعات علمی در حوزه ارزش‌های دینی
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در توضیح این مطلب، اظهار داشت: بعضاً شخصیت‌های فرهنگی در محیطی که هستند، براساس تلقی که از محیط دارند، ورود و خروج مناسبی در بحث‌های فرهنگی می‌کنند و تا حدودی موفق هم هستند، اما متأسفانه این روش تولید براساس یک منطق استوار نیست.
وی در ادامه به روش پیامبر اکرم(ص) در نهادینه کردن فرهنگ اسلام اشاره کرد و با بیان این‌که پیامبر اکرم(ص) فرهنگ جاهلی را کنار نزد، بلکه فرهنگ اسلام را آورد، به معرفی آن پرداخت و پس از آن نهادینه کرد، خواستار جست‌وجوی رمز توفیقات پیامبر در خود گزاره‌های دینی شد و گفت: کسانی که از پیش خود تقسیمات دانشی را محور قرار می‌دهند، بیش از آن‌که نقش تربیتی دین برایشان برجسته باشد، به نقش آموزشی گزاره‌های دین توجه کرده‌اند.
نویسنده کتاب درآمدی بر اصول تحول فرهنگی هدف از تدوین این اثر را ارائه راهکاری برای تسهیل‌یابی مطالعات علمی در حوزه ارزش‌های دینی به جامعه علمی عنوان کرد و با اشاره به تفسیر ترتیب نزولی قرآن، اظهار داشت: با تفسیر ترتیب نزولی قرآن تا راهی به سوی نقشه‌ای که خدای متعال طراحی فرموده‌اند، باز کنیم.
وی، تصریح کرد: پژوهشگران اگر به دنبال کشف روش هستند و می‌خواهند ضد ارزش‌ها را برداشته و ارزش‌ها را جایگزین آن کرده و ماندگار کنند، باید بدانند چاره‌ای نیست جز این‌که قرآن به همان روشی که نازل شده، تفسیر شود.
حجت‌الاسلام بهجت‌پور با بیان این‌که در اثر حاضر قرآن کتاب تحول‌آفرین معرفی شده است و پس از آن صحبت در این زمینه که تحول را از کجا آغاز کنیم، جریان دارد، ابراز داشت: در این اثر توضیح داده‌ام که روش در برابر محتوا تا چه اندازه می‌تواند مؤثر باشد و البته تأکید هم کرده‌ام که در روش‌های دینی باید خلوص روش را تعقیب کرد.
وی در ادامه نقش سبک ترتیب زمان نزول سوره‌ها در فهم بهتر تحول فرهنگی، تفاوت سبک آموزشی با سبک تربیتی، مقایسه دو سبک ترتیب مصحفی و نزولی، ملاحظاتی درباره سبک ترتیب نزولی و نمونه‌هایی از اصول تحول فرهنگی با نگاه به نزول تدریجی را از جمله فصل‌های این کتاب برشمرد.
مدیریت فرهنگی صحیح سبب تغییر نگرش‌ها می‌شود
در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام سعید داودی از اساتید حوزه و دانشگاه که به عنوان ناقد حضور داشت، اصل اقدام حجت‌الاسلام بهجت‌پور را جدید و در فضای کنونی بسیار ارزشمند توصیف کرد و با عباراتی مانند ثقیل بودن کتاب، روان و عام‌المنفعه نبودن آن، به نقد درآمدی بر اصول تحول فرهنگی پرداخت.
وی با بیان این‌که اگر اصول مدیریت فرهنگی به گونه‌ای آموخته شود که براساس آن بتوان خانواده و جامعه را تغییر داد و برای جهان حرف داشت، اقدام بزرگی انجام شده است، اظهار داشت: حجت‌الاسلام بهجت‌پور می‌توانست در اثر خود، نقدی به اوایل اسلام بزند، چرا که هنوز پشتوانه فرهنگی قوی برای مردم آن زمان وجود نداشت و اقداماتی که در راستای تصرف شهرها و کشورها انجام می‌دادند، از سر بی‌فرهنگی بود، از این‌رو نتیجه آن شد که در زمان حضرت علی(ع) با یک قرآن به سر گرفتن، همه فریب خوردند.
این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه به طرح سؤالی درباره تفسیر ترتیب نزولی قرآن پرداخت و با بیان این‌که اگر پیامبر اکرم(ص) اصول تحول را ایجاد کرده، چرا خود ایشان، قرآن را بر همان اساس تنظیم نکرده است، گفت: آیا اگر ترتیب نزول قرآن به همان شکل چیده می‌شد، پیام اسلام راحت‌تر به مردم نمی‌رسید.
وی، اضافه کرد: برای یافتن این‌که کدام سوره‌ها مقدم بوده، آیا می‌توان به یک اطمینان رسید که واقعاً این تقدم و تأخرها به این شکل بوده است. سؤال دیگری که در این زمینه مطرح می‌شود این است که چرا رسول خدا(ص) نیامده به این شکل عمل کند و چرا حضرت علی(ع) قرآن را بر اساس ترتیب نزول تنظیم کرده باشد، این تناقضی است که باید روشن شود.
حجت‌الاسلام داودی، خاطرنشان کرد: مرحوم آیت‌الله معرفت فرموده بودند که مفسر باید در تفسیر آیات به این نکته‌ها توجه داشته باشد و بداند سوره چه زمانی و در چه فضایی نازل شده، کدام مقدم و کدام مؤخر است و با توجه به این موارد، قرآن را تفسیر کند.
به مباحث زیرساخت مهندسی فرهنگی کشور باید توجه شود
دیگر ناقد کتاب درآمدی بر اصول تحول فرهنگی حجت‌الاسلام بهجت‌پور، حجت‌الاسلام رضایی اصفهانی، عضو هیأت علمی جامعةالمصطفی العالمیه بود که در سخنانی، اما به تعریف از این اثر پرداخت و با بیان این‌که موضوع نوآمد از نقاط قوت کتاب است، اظهار داشت: امروز بحث مهندسی فرهنگی کشور مطرح است که باید به مباحث زیرساخت آن توجه شود و حجت‌الاسلام بهجت‌پور نیز به سبک جدیدی در تفسیر رو آورده که البته مشکلات و سؤالاتی در این زمینه مطرح است.
وی با اشاره به ساختار کتاب، افزود: این اثر از هفت فصل کلیات، مقدماتی در انواع و مراتب نزول، تحول آفرینی قرآن، تحول فرهنگی را از کجا شروع کنیم، نقش سبک ترتیب زمان نزول سوره‌ها در فهم بهتر تحول، مقایسه دو سبک تفسیر مصحفی و نزولی، و نمونه‌ای از اصول فرهنگی با نگاه به تفسیر نزول ترتیبی قرآن تشکیل شده است.
حجت‌الاسلام رضایی اصفهانی، خاطرنشان کرد: این کتاب دو محتوا را در یک جا جمع کرده که یکی مباحث کلیات مربوط به تفسیر به ترتیب نزول که در فصل اول آن آمده است، بخشی از فصل چهارم نیز دوباره وارد بحث کلیات شده و در فصل پنجم هم مشاهده می‌کنیم که کل بحث به کلیات برگشته و دیگر بحث تحول نیست، اما در فصل ششم ملاحظاتی درباره سبک تفسیر به ترتیب نزول مطرح شده که البته این بخشی نیز برای چندمین بار به بحث کلیات پرداخته است.
وی با بیان این‌که تنها در فصل دوم، سوم و هفتم مباحث تحول فرهنگی مطرح می‌شود که البته بهتر بود در یک جا جمع می‌شد تا نظم و نسخ در ذهن خواننده نقش می‌بست، گفت: عنوان کتاب درآمدی بر اصول تحول فرهنگی با الهام از نزول تدریجی قرآن است، در اینجا اصل نزول تحول فرهنگی مطرح است، اما وقتی وارد کتاب می‌شویم می‌بینیم 180 صفحه مقدمه و از صفحه 180 تا صفحه 204 به موضوع اصلی کتاب پرداخته شده است.
این استاد حوزه و دانشگاه، ابراز داشت: اگر نظامی مانند اصول تحول فرهنگی در بُعد منش‌ها و رفتارها، اصول تحول فرهنگی در بُعد رابطه با خدا، خود و دیگران، اصول تحول فرهنگی در بُعد تحول علمی در جامعه اسلامی، در اصول تحول فرهنگی مطرح شده در این کتاب حاکم می‌شد، مناسب‌تر بود.
هرگز نباید با روش‌های کارآمد و مؤثر جنگید
حجت‌الاسلام بهجت‌پور پس از پایان سخنان دو ناقد این کتاب، در پاسخ به حجت‌الاسلام داودی، اظهار داشت: این کتاب سفارش دفتر تبلیغات بود که بحثی را پیرامون نزول تدریجی پیشنهاد کرد و حجت‌الاسلام بهمنی از من خواست با توجه به ضرورت تحول و مهندسی فرهنگی که نظر رهبر معظم انقلاب بود، آن سبک را در قالب این طرح پیاده کنم که به عنوان یک آغاز، از این طرح استقبال کردم که البته برای این کار قرار بر این شد محتاطانه حرکت کنیم.
وی، افزود: البته اشکالی را که حجت‌الاسلام داودی در رابطه با فصل پنجم به نظرشان رسید و مطرح کردند که چرا درباره ترتیب فعلی مصحف اظهارنظر نکرده‌ام، صحیح است، اما دلیل این مطلب آن بود که به نظرم رسید نباید با روش‌هایی که کارآمد هستند و تأثیر خود را دارند جنگید، بلکه باید نظر جدید را کنار آن آورد؛ از این‌رو بود که مطرح کردم هرچند در چینش سوره‌ها دو دیدگاه است، اما نمی‌خواهم قرآن را تغییر دهم، بلکه می‌خواهیم آن را مطالعه و تحقیق کنم.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان این‌که تنها درصدد بوده‌ام تا شکل موضوعی قرآن را از چینش رسمی خارج کنم و از آن به عنوان کشف اصول و تحول بگذرم، گفت: در مبانی نظریه هم آورده‌ام که هیچ منافاتی با پذیرش این چینش ندارد، منتهی بر این باور هستم که آن چه شواهد نشان می‌دهد، نظر پیامبر اکرم(ص) هم ترتیب نزولی قرآن بوده است.
وی، خاطرنشان کرد: در این اثر تصریح کرده‌ام که در تلاشم با مطالعه درون‌قرآنی، ترتیب نزولی را به دست آورده و یا نزدیک‌تر به آن حرکت کنم تا این روش تثبیت شود.
حجت‌الاسلام بهجت‌پور در پاسخ به سؤالی مبنی بر این‌که چرا پیامبر اکرم(ص) قرآن را به صورت ترتیب نزولی آن ارائه نکرد، اظهار داشت: از ابتدا هم هدفمان وارد شدن به این موضوع نبوده است و دنبال پاسخ به این سؤال نبوده‌ام، اما معتقدم نباید در مقابل مصحف رسمی مصحف ترتیب نزولی را به جامعه ارائه داد، چرا که مصلحت دنیای اسلام است. /920/ز502/ص