مهندسی نوین خبر در میدان جنگ روایت‌ها

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، نشست «الزامات استفاده از هوش مصنوعی در فرایندهای خبری؛ از اتاق خبر هوشمند تا سازمان رسانه‌ای داده‌محور» روز گذشته به همت مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی و با حضور فعالان رسانه‌ای، پژوهشگران و مدیران خبری در محل خبرگزاری رسا برگزار شد. در این نشست حجت‌الاسلام محمدحسین پیشاهنگ به تبیین ابعاد مختلف نسبت هوش مصنوعی و خبر پرداخت و نسبت به نگاه سطحی و ابزاری به این فناوری هشدار داد.

وی با بیان اینکه خبر بر دو مؤلفه اساسی استوار است، اظهار داشت: نخست نقش خبرنگار به‌عنوان عنصر انسانی و میدانی خبر و دوم مدیریت سازمان خبری و رسانه‌ای که جهت‌دهنده فرآیند تولید، انتشار و برجسته‌سازی اخبار است. در مواجهه با هوش مصنوعی نیز ما با دو رکن بنیادین روبه‌رو هستیم؛ داده‌ها و الگوریتم‌ها. هرگونه سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در حوزه رسانه بدون توجه به این دو رکن به خطاهای راهبردی منجر خواهد شد.

هوش مصنوعی جایگزین خبرنگار نیست

حجت الاسلام پیشاهنگ با تأکید بر اینکه مدیریت خبر همچنان بر عهده خبرنگار، سردبیر و ساختار حرفه‌ای رسانه است، افزود: هوش مصنوعی جایگزین خبرنگار نمی‌شود اما می‌تواند نوع نگاه ما به خبر و روایت را تغییر دهد. مسئله اصلی این است که بدانیم چگونه و با چه زاویه‌ای از هوش مصنوعی استفاده می‌کنیم. این فناوری قادر است روایت تولید کند و حتی به آن شکل و انسجام ببخشد، اما این روایت لزوماً همان روایتی نیست که ما به‌دنبال آن هستیم.

این مدرس سواد رسانه‌ای با اشاره به ماهیت داده‌محور هوش مصنوعی تصریح کرد: از آنجا که هوش‌های مصنوعی بر پایه داده‌ها و الگوریتم‌ها عمل می‌کنند، امروز با نوعی هژمونی فکری و فرهنگی مبتنی بر کثرت داده مواجه هستیم؛ هژمونی‌ای که عمدتاً در خدمت نظام سلطه قرار دارد. هرچه حجم داده‌های یک روایت بیشتر باشد همان روایت به روایت غالب تبدیل می‌شود و در نتیجه روایت‌های متفاوت، منتقد یا رقیب به حاشیه رانده شده یا به‌طور کامل حذف می‌شوند.

وی ادامه داد: در حالی که وجود روایت‌های متنوع برای بیداری وجدان‌ها، آگاهی اجتماعی و پویایی فرهنگی یک ضرورت است، هوش مصنوعی این قابلیت را دارد که برخی روایت‌ها را عملاً از میدان خارج کند. از این رو اصل اساسی آن است که داده‌ها باید در خدمت روایت قرار گیرند، نه اینکه روایت در اسارت داده‌ها باشد. اگر رسانه‌ها نتوانند این نسبت را به‌درستی مدیریت کنند، ناخواسته در زمین روایت‌های مسلط بازی خواهند کرد.

حجت الاسلام پیشاهنگ تحقق این هدف را نیازمند الزامات مشخص دانست و گفت: یکی از مهم‌ترین این الزامات، تولید هدفمند داده و کلان‌داده است. تسلط بر میدان خبر و روایت بدون تولید داده‌های بومی، مسئله‌محور و ارزش‌مدار ممکن نیست. امروز حتی این امکان وجود دارد که با تسلط بر داده‌ها، جهت‌گیری هوش‌های مصنوعی نیز تحت تأثیر قرار گیرد و این موضوع نباید از نگاه مدیران رسانه‌ای پنهان بماند.

وی با اشاره به سازوکار آموزش هوش‌های مصنوعی اظهار داشت: هوش‌های مصنوعی کنونی، از جمله سامانه‌هایی مانند چت‌جی‌پی‌تی، بر اساس مجموعه‌ای از کلان‌داده‌های گزینش‌شده آموزش دیده‌اند. برخی از این سامانه‌ها علاوه بر داده‌های درونی به جست‌وجو در منابع خارج از سرورهای خود نیز می‌پردازند و بر اساس آن، تحلیل یا پاسخ مورد نظر کاربر را ارائه می‌دهند. در آینده نیز استفاده از «فراداده‌ها» به‌عنوان لایه‌ای بالاتر از داده، نقش پررنگ‌تری در تحلیل‌های هوش مصنوعی خواهد داشت.

الگوریتم‌ها و سوگیری‌هایشان

این مدرس سواد رسانه‌ای رکن دوم هوش مصنوعی را الگوریتم‌ها دانست و گفت: امروز به‌روشنی ثابت شده است که تفاوت در خروجی و تحلیل‌های هوش‌های مصنوعی مختلف ناشی از تفاوت الگوریتم‌های آن‌هاست. الگوریتم‌ها ذاتاً خنثی نیستند و دارای سوگیری‌های خاص خود هستند. همین سوگیری‌ها در نحوه پردازش داده‌ها و تولید روایت نقش اساسی ایفا می‌کنند.

وی با تأکید بر اینکه الگوریتم‌ها هستند که از داده‌ها روایت می‌سازند، افزود: اگر بخواهیم در میدان رقابت و بازار روایت‌ها حرفی برای گفتن داشته باشیم ناگزیر باید به سمت شناخت، طراحی و تسلط بر الگوریتم‌ها حرکت کنیم. صرفِ مصرف فناوری‌های آماده، ما را به بازیگری منفعل در عرصه رسانه تبدیل می‌کند.

حجت الاسلام پیشاهنگ در بخش پایانی سخنان خود خاطرنشان کرد: بهره‌گیری هوشمندانه و راهبردی از هوش مصنوعی در مدیریت سازمان‌های رسانه‌ای می‌تواند تحولات مهمی ایجاد کند؛ تحولاتی که هم مانع عقب‌ماندن از شتاب رسانه‌های نوین می‌شود و هم از بروز خطاهای راهبردی در عرصه خبر و روایت جلوگیری خواهد کرد. شرط تحقق این امر، عبور از نگاه ابزاری به هوش مصنوعی و حرکت به‌سوی فهم عمیق، بومی و ارزش‌محور از این فناوری نوظهور است.