ایران‌ساخت؛ ویترینی به وسعت 12 سال خودباوری

با توجه به رهنمودهای مکرر مقام معظم رهبری در خصوص حمایت از تولید ملی، استحکام ساخت درونی قدرت و تحقق اقتصاد مقاومتی، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری طی سال‌های گذشته راهبرد حمایت از فناوران کشور برای ساخت داخل تجهیزات وارداتی را در دستور کار قرار داده است. در نتیجه این سیاست، تعداد قابل‌توجهی از تجهیزات و مواد آزمایشگاهی پیشرفته که پیش‌ازاین با ارزبری بالا وارد می‌شدند، اکنون در داخل کشور تولید می‌شوند.

ازاین‌رو، به‌منظور کاهش وابستگی آزمایشگاه‌های داخلی به محصولات وارداتی، استفاده از ظرفیت‌های بومی و حمایت از فعالیت‌های دانش‌بنیان، نمایشگاه تجهیزات، مواد آزمایشگاهی و تست و آزمون پیشرفته ایران‌ساخت به عنوان یک پلتفرم ملی تأسیس شد.

این رویداد تنها یک نمایشگاه تجاری نیست، بلکه اهرمی است که طرف تقاضا (دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی) را تحریک کرده و با قدرتی اهرم‌گونه، بازاری گسترده برای محصولات دانش‌بنیان ایجاد می‌کند، بدون آنکه بار مالی سنگینی بر دوش بودجه عمومی کشور تحمیل نماید.

مدل حمایتی و ابزارهای سیاستی

معاونت علمی و فناوری در این نمایشگاه، با طراحی یک اکوسیستم حمایتی هوشمند، بخشی از هزینه خرید مراکز علمی و پژوهشی دولتی را مطابق با سطح‌بندی فناوری تجهیزات پرداخت می‌کند.

الف) اهداف سیاستی و مکانیزم‌های اجرایی نوین

در طول ادوار گذشته، ابزارهای سیاستی متعددی برای بلوغ شرکت‌ها طراحی و به منصه اجرا رسیده است که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

1. سطح‌بندی دقیق تجهیزات: تجهیزات بر اساس سطح تکنولوژی (High-tech) سطح‌بندی شده و یارانه حمایتی بر این اساس تخصیص می‌یابد. سیاست کلان، کاهش تدریجی یارانه هم‌زمان با بلوغ شرکت‌هاست.

2. الزام به دانش‌بنیانی: تشویق و الزام شرکت‌های تولیدکننده به طی کردن فرآیندهای احراز صلاحیت و دریافت مجوز دانش‌بنیانی.

3. استانداردسازی (COP/COC): الزام به دریافت گواهی‌نامه‌های انطباق محصول (COC) یا انطباق تولید (COP) برای حداقل یکی از محصولات سطح یک، جهت تضمین کیفیت.

4. مشروط کردن حمایت: عدم حمایت از یک تجهیز برای سه سال متمادی، مگر اینکه برنامه ارتقای فنی یا کیفی بر روی آن انجام شده باشد (جلوگیری از درجا زدن فناوری).

5. توسعه صنعتی: الزام به ارائه برنامه‌های توسعه‌ای نظیر طراحی صنعتی برای محصولات عرضه‌شده.

ب) نقش سایر دستگاه‌ها

با توجه به اهمیت هم‌افزایی، توافقنامه‌هایی میان معاونت علمی و فناوری با وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و آموزش‌وپرورش منعقد شده است تا ضمن تأمین منابع مالی گسترده‌تر، نیازهای این دستگاه‌ها از طریق تولیدات داخل تأمین گردد.

تاریخچه تحلیلی 12 دوره برگزاری (1392 - 1403)

این نمایشگاه از یک رویداد نوپا در سال 1392، اکنون به بلوغ کامل در دوره سیزدهم رسیده است. در ادامه جزئیات و آمارهای دقیق ادوار گذشته تشریح می‌شود:

دوران شکل‌گیری و تثبیت (دوره‌های اول تا سوم)

دوره اول (1392): نقطه آغاز شناسایی 120 شرکت سازنده داخلی. صدور 120 میلیارد تومان پیش‌فاکتور و ایجاد نخستین جرقه‌های باور به تولید داخل.

دوره دوم (1393): رشد کمی به 196 شرکت و ارائه بیش از 4500 مدل محصول. حجم پیش‌فاکتورها به 750 میلیارد تومان رسید.

دوره سوم (1394): جهش به 302 شرکت و 8000 مدل محصول. صدور 1600 میلیارد تومان پیش‌فاکتور.

نتیجه 3 سال نخست: ثبت خرید قطعی مجموعاً 220 میلیارد تومان که هسته اولیه بازارسازی را شکل داد.

دوره دوم نمایشگاه ایران ساخت

دوره سوم نمایشگاه ایران ساخت

دوره سوم نمایشگاه ایران ساخت

دوران گذار به تجاری‌سازی حرفه‌ای (دوره چهارم)

دوره چهارم که از 5 تا 8 اردیبهشت 1395 برگزار شد، نقطه عطفی در تاریخچه نمایشگاه بود. با حضور بیش از 330 شرکت و بالغ بر 9000 مدل محصول، رویکرد معاونت با شعار اقدام و عمل از حمایت محض به هدایت به سمت بازار حرفه‌ای تغییر کرد. در این دوره درصد یارانه‌ها اندکی تعدیل شد تا شرکت‌ها برای بقا به کیفیت و رقابت‌پذیری روی آورند. همچنین برای اولین بار زیرساخت‌های لازم برای اخذ استانداردهای بین‌المللی جهت صادرات غیرنفتی و موضوع طراحی صنعتی و بسته‌بندی محصولات به عنوان یک الزام مطرح شد.

دوره چهارم ایران ساخت

دوران توسعه بازار و اشتغال (دوره‌های پنجم تا نهم)

دوره پنجم: این دوره از 4 تا 7 اردیبهشت 96 با حضور بیش از 350 شرکت و حدود 9000 مدل محصول برگزار شد. فروش 300 میلیارد تومانی (از سال 92 تا 95) ثبت گردید و فرمول اشتغال بدین صورت استخراج شد که هر 200 میلیون ریال فروش معادل تثبیت یک شغل است.

دوره پنجم ایران ساخت

دوره ششم: از 3 تا 6 دی‌ماه 97 برگزار شد. فروش تجمیعی تا پایان سال 96 به 380 میلیارد تومان رسید. دستاورد مهم این دوره تثبیت بیش از 7000 شغل تخصصی و تمرکز بر واحدهای تحقیق و توسعه بود.

دوره ششم ایران ساخت

دوره هفتم: در تاریخ 26 تا 29 آذر 98 و هم‌زمان با هفته پژوهش برگزار شد. با حضور بیش از 350 شرکت و 9000 مدل محصول، فروش تجمیعی به 480 میلیارد تومان رسید.

دوره هفتم ایران ساخت

دوره هشتم: در سال 99 و در اوج بحران کرونا به صورت مجازی برگزار شد. 

دوره نهم: از 23 تا 26 آذر 1400 با شعار تولید، پشتیبانی‌ها، مانع‌زدایی‌ها برگزار گردید. 270 شرکت با بیش از 10,000 مدل محصول شرکت کردند و فروش تجمیعی به 1080 میلیارد تومان رسید.

دوره نهم ایران ساخت

دوران بلوغ و اقتصاد دانش‌بنیان (دوره‌های دهم تا دوازدهم)

دوره دهم (19 تا 22 آذر 1401): رویکرد ترکیبی (حضوری و مجازی) داشت. 360 شرکت دانش‌بنیان با بیش از 10,000 نوع محصول شرکت کردند و فروش قطعی در مجموع 10 دوره از مرز 1300 میلیارد تومان گذشت.

دوره یازدهم (12 تا 15 دی‌ماه 1402): با حضور 323 شرکت دانش‌بنیان و فناور برگزار شد. در این دوره 10,535 قلم محصول آزمایشگاهی، تست و آزمون عرضه شد. ویژگی بارز این دوره رونمایی از محصولات جدید با تکنولوژی‌های لبه دانش (High-Tech) و حضور پررنگ شتاب‌دهنده‌های تخصصی بود.

دوره دوازدهم (پاییز 1403 - منتهی به دوره فعلی): این دوره به عنوان آخرین حلقه پیش از دوره سیزدهم، با بلوغ کامل شرکت‌ها همراه بود. آمار تقریبی نشان‌دهنده مشارکت بیش از 330 شرکت و تداوم رشد تنوع محصولات به بیش از 11,000 مدل است. تمرکز بر کنسرسیوم‌های صادراتی و ورود به بازارهای منطقه و همچنین سخت‌گیری‌های فنی کمیته ارزیابی برای تضمین کیفیت، از ویژگی‌های این دوره بود.

دستاوردها و پیامدهای کلان (12 دوره)

اجرای دوازده دوره نمایشگاه ایران‌ساخت، تأثیرات عمیقی در لایه‌های مختلف کشور داشته است:

1. آثار فرهنگی و ملی: نهادینه شدن فرهنگ حمایت از تولید داخل و اعتماد اعضای هیئت‌علمی و متخصصان به پیچیدگی و عملکرد تجهیزات ایرانی و تثبیت برند ایران‌ساخت به عنوان نماد کیفیت.

2. آثار اقتصادی: جلوگیری از خروج گسترده ارز، افزایش توان صادراتی، افزایش حجم فروش شرکت‌ها و ایجاد هزاران شغل پایدار برای دانش‌آموختگان دانشگاهی.

3. آثار آموزشی و پژوهشی: نوسازی آزمایشگاه‌های دانشگاه‌ها و پژوهش‌سراها با هزینه کمتر و کیفیت مناسب و تأمین ابزار لازم برای تحقیقات مرز دانش.

4. آثار بهره‌وری و کیفی: حذف واسطه‌ها و ارتباط مستقیم کاربر نهایی با سازنده که منجر به ارتقای کیفیت محصولات شده است، به همراه تضمین خدمات پس از فروش که در محصولات خارجی یک چالش بزرگ بود.

 چشم‌انداز دوره سیزدهم

اکنون در آستانه سیزدهمین دوره، نمایشگاه ایران‌ساخت از یک رویداد ترویجی عبور کرده و به یک رکن اساسی در زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور تبدیل شده است. امید است با تمهیدات صورت گرفته، دوره سیزدهم با مشارکت حداکثری نخبگان و حمایت دستگاه‌های اجرایی، گامی بلندتر در جهت قطع وابستگی، تقویت اقتصاد دانش‌بنیان و ارتقای جایگاه علمی ایران در سطح بین‌المللی بردارد.