زارع:
طرح درست مسئله «علم دینی» در گرو تلقی واقع‌گرایانه از علم و دین است
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در نشست نقد کتاب «واقع‌گرایی در علوم انسانی اسلامی» گفت: طرح درست مسئله علم دینی، در گرو تلقی واقع‌گرایانه از علم و دین است.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، روزبه زارع، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در نشست نقد و بررسی کتاب واقع‌گرایی در علوم انسانی اسلامی نوشته ابراهیم دادجو، بر ضرورت اتخاذ رویکردی واقع‌گرایانه نسبت به علم و دین برای صورت‌بندی درست مسئله علم دینی تأکید کرد.
زارع در ابتدای سخنان خود اظهار داشت: گمان من این است که طرح مسئله علم، دین و علم دینی در صورتی به درستی سامان می‌یابد که ما هم نسبت به علم و هم نسبت به دین، تلقی واقع‌گرایانه داشته باشیم. البته اگر کسی ایمان‌گرا در دین یا ابزارانگار در علم باشد، آنگاه صورت‌بندی دیگری از نسبت علم و دین پیدا می‌کند؛ اما دغدغه اصلی در این بحث زمانی پدید می‌آید که ما علم و دین را دو مسیر برای کشف واقع بدانیم.
وی افزود: در واقع، از یک‌سو علوم طبیعی و انسانی را تلاشی برای شناخت جهان پیرامون می‌دانیم و از سوی دیگر، معارف دینی را که از طریق وحی در اختیار ما قرار گرفته، سهمی در کشف حقیقت می‌دانیم. بنابراین اگر معارف دینی را واقع‌نما و مطابق با واقع بدانیم، این دو مسیر باید نسبتی با یکدیگر پیدا کنند و مسئله علم دینی از همین‌جا برمی‌خیزد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه با اشاره به اهمیت تلاش نویسنده در احیای مباحث واقع‌گرایی فلسفی خاطرنشان کرد: کار آقای دادجو از این جهت ارزشمند است که کوشیده‌اند در فضای فکری کشور ما، طرحی از واقع‌گرایی فلسفی را که در ادبیات غرب نیز چندان جریان اصلی نیست، مطرح کنند. این انگیزه و مسیر علمی را باید ستود، هرچند ملاحظاتی نیز در این زمینه وجود دارد.
زارع در ادامه با اشاره به مفهوم گسترده واقع‌گرایی جدید توضیح داد: این عنوان بسیار فراگیر است و به طیفی از دیدگاه‌ها از کیفی و پاتنم گرفته تا نوا‌رسطویی‌ها و نوتوماسی‌ها اطلاق می‌شود. برخی از این دیدگاه‌ها حتی از مبانی مشابه برای نتایج متعارض بهره می‌برند؛ از انکار وجود خدا گرفته تا اثبات آن. بنابراین، لازم است در مواجهه با این جریان‌ها به طیفی بودن و تعارض درونی آن‌ها توجه کنیم و گزینش دقیق‌تری داشته باشیم.
وی همچنین به ابهام معنایی در واژه رئالیسم اشاره کرد و گفت: واژه واقع‌گرایی یا رئالیسم در حوزه‌های مختلف از متافیزیک تا اخلاق و فلسفه علم به معانی متفاوتی به کار می‌رود و همین امر گاهی باعث لغزش مفهومی در تحلیل‌ها می‌شود. در فلسفه علم، واقع‌گرایی در برابر ابزارانگاری معنا دارد، در حالی‌که در متافیزیک، معنای آن در برابر ایده‌آلیسم یا نومینالیسم است.
زارع با تأکید بر ضرورت توجه به زمینه فلسفی واقع‌گرایی جدید افزود: در بسیاری از نسخه‌های این واقع‌گرایی نوعی علم‌گرایی نهفته است؛ یعنی واقعیت، صرفاً همان است که علم تجربی کشف می‌کند. در حالی که فلسفه اسلامی بر تقدم علم عقلی و مبادی پیشینی نسبت به علوم تجربی تأکید دارد. از این‌رو، ما نمی‌توانیم واقع‌گرایی‌ای را بپذیریم که متکی بر علم‌گرایی صرف باشد.
وی در پایان خاطرنشان کرد: اگر بناست واقع‌گرایی جدید در چارچوب فلسفه اسلامی تهذیب شود، باید جایگاه علم پیشینی و مبانی عقلانی در آن حفظ گردد. در این صورت، می‌توان از ظرفیت‌های این جریان برای بازسازی فلسفه اسلامی و سامان‌دهی بهتر نسبت علم و دین بهره گرفت.
ارسال نظرات