ضرورت احیای اقتدار دینی در عصر بحران

یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های اقتدار شیعه در قرن اخیر، نقش محوری زعامت علمی و فقهی در حوزه‌های علمیه ایران و نجف است؛ زعامتی که با باز تأسیس حوزه علمیه قم در ۱۰۳ سال پیش توسط آیت الله العظمی شیخ عبدالکریم حائری یزدی ره تجدید شد و در دوران آیت‌الله العظمی بروجردی به اوج نفوذ و اثرگذاری رسید. نفوذ ایشان نه تنها در ایران، بلکه در سطح جهان اسلام، حتی در میان اهل‌سنت گسترش یافت و نقطه عطف آن را می‌توان در فتوای تاریخی شیخ شلتوت درباره اعتبار مذهب شیعه مشاهده کرد. این اقتدار، به تعبیر امام خمینی، مقدمه‌ای بر تأسیس نظامی اسلامی و انقلابی شد که بزرگ‌ترین دستاورد صد ساله حوزه‌ها به شمار می‌رود.

امروز اما حوزه‌های علمیه، با وجود میراث عظیم خود، با چالش‌های نوینی روبرو هستند که اگر تدبیر نشود، نه تنها نقش تاریخی خود را از دست خواهند داد، بلکه از جایگاه مرجعیت فرهنگی و دینی نیز فاصله خواهند گرفت.

چالش‌های اساسی حوزه‌های علمیه در زمان حاضر و راه‌حل‌ها باید مورد توجه جدی قرار بگیرند و تغییرات ضروری عملا" آغاز شوند تا دیرتر نشده است .  

امروز حوزه‌های علمیه، با وجود میراث عظیم خود، با چالش‌های نوینی روبرو هستند که اگر تدبیر نشود، نه تنها نقش تاریخی خود را از دست خواهند داد، بلکه از جایگاه مرجعیت فرهنگی و دینی نیز فاصله خواهند گرفت.
چالش‌های اساسی حوزه‌های علمیه در زمان حاضر و راه‌حل‌ها

۱. تضعیف زعامت واحد و مرجعیت فراگیر

مسئله: فقدان مرجعی که هم توان علمی و هم مقبولیت اجتماعی در سطح امت اسلامی داشته باشد، موجب پراکندگی آرا و تشتت تصمیمات شده است.

راه‌حل: ایجاد شورای عالی مرجعیت با حضور مراجع طراز اول نجف و قم برای هماهنگی در امور کلان، و تمرکز بر پرورش چهره‌های جامع‌الشرایط برای زعامت آینده.

۲. گسست نسلی و ضعف ارتباط میان طلاب جوان و مراجع.
مسئله: فاصله فکری و عاطفی میان نسل جدید طلاب و بزرگان، سبب سردی، بی‌انگیزگی و حتی مهاجرت علمی از حوزه‌ها شده است.

راه‌حل: طراحی نظام جامع هدایت علمی و تربیتی با حضور فعال اساتید طراز اول، و نهادینه‌سازی ارتباطات مستمر میان طلاب و علمای برجسته.

۳. ضعف در پاسخ‌گویی به مسائل معاصر و تمدنی

مسئله: ناتوانی بسیاری از مراکز حوزوی در پاسخ به مسائل جدید علوم انسانی، اقتصاد، سیاست، خانواده، رسانه و فضای مجازی.

راه‌حل: نوسازی محتوای دروس حوزه، تقویت فقه نظام‌ساز، و ایجاد پژوهشگاه‌های فقه کاربردی با تمرکز بر حل مسائل روز امت اسلامی.

۴. پراکندگی ساختارها و نهادهای حوزوی

مسئله: نبود وحدت فرماندهی علمی، باعث موازی‌کاری، اتلاف منابع و تضعیف خروجی علمی شده است.

راه‌حل: تدوین سند جامع راهبردی برای مأموریت‌های نهادهای حوزوی و ایجاد یک نهاد راهبری برای هماهنگی میان تمام بخش‌ها.

۵. کاهش نفوذ جهانی و دیپلماسی علمی حوزه

مسئله: حوزه از فرصت ارتباط‌گیری فعال با نخبگان و علمای جهان اسلام و حتی جوامع غیرمسلمان فاصله گرفته است.

راه‌حل: راه‌اندازی مجمع بین‌المللی علمای شیعه با محوریت حوزه نجف و قم، و آموزش زبان‌های زنده دنیا به طلاب مستعد برای اعزام علمی و فرهنگی.

در یک کلام، امروز بیش از هر زمان دیگر، حوزه نیازمند احیای زعامت علمی جامع، پاسخ‌گویی تمدنی و هم‌افزایی راهبردی میان قم و نجف است. اگر حوزه‌ها نتوانند به اقتدار گذشته بازگردند، نه تنها مسیر انقلاب اسلامی با مخاطره مواجه می‌شود، بلکه ملت‌های تشنه معنویت نیز از پرتو هدایت تشیع بی‌بهره می‌مانند.

آیت پیمان