مشخصه‌ها و عناصر فرمی سبک خبر

ارائه خبر و اطلاعات وقایع و رویدادها به کارکرد اطلاع رسانی رسانه ها مربوط است. بخش های خبری با توجه به ماهیت اطلاع رسانی، اخبار خود را براساس اولویت ها و چارچوب های مربوط به ارائه اطلاعات برنامه‌ریزی می‌کنند. سبک ارائه اخبار جدی[1] و توجه نکردن به ارائه انواع محتوا و مطالب در قالب­های سرگرم کننده می‌تواند از مجموعه اخبار یک بخش خبری صرف کلیشه‌ای تکراری ارائه دهد و از جذابیت‌های رسانه‌ای آن بکاهد. استفاده از اینفوتیمنت[2] یا "خبر- سرگرمی" در شبکه‌های خبری جهان تلاشی به منظور افزایش مقبولیت و جذابیت بخش‌های خبری در بین مخاطبان و مصرف­کنندگان رسانه است تا مخاطبان علاوه بردریافت خبر سرگرم شده و از دنبال کردن خبر لذت ببرند. اهمیت و ضرورت استفاده بخش‌های خبری رسانه ملی و نحوه استفاده از این نوع تولیدات خبری موضوعی است که در نشست پژوهشی روز سه شنبه 10 مرداد 1396 در اداره پژوهش های خبری با حضور دکتر سید بشیر حسینی، عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما، دکتر محسن گودرزی، پژوهشگر ارتباطات و دکتر محمدرضا گلبهار، دکترای پژوهش هنر و خبرنگار سابق واحد مرکز ی خبر مورد بررسی قرار گرفت. در این گزارش به انعکاس مطالب مورد بحث می پردازیم.

چیستی سبک اینفوتیمنت (خبر-سرگرمی)

هدف از این سبک افزایش مقبولیت خبری در بین مخاطبان

دکتر گلبهار: اینفوتیمنت[3] یا "خبر- سرگرمی" به محتوا یا برنامه رسانه ­ای اطلاق می­ شود که مبتنی بر ارائه اخبار توام با عناصر سرگرم کننده باشد. هدف از "خبر- سرگرمی" تلاش به منظور افزایش مقبولیت در بین مخاطبان و مصرف­کنندگان رسانه است.

اینفوتیمنت یعنی ترکیب توامان خبر و سرگرمی

دکتر بشیر حسینی: چهارکارکرد اصلی رسانه آگاهی بخشی و اطلاع رسانی، سرگرمی، آموزش و هدایت و رهبری است. در ادبیات جدید رسانه ای این کارکردها با هم ادغام شده است. از نظر لغوی اینفوتیمنت واژه مرکب از دو کلمه اخبار[4] و سرگرمی[5] است و به نوع خاصی از رسانه­ ها که توامان ترکیبی از اخبار و سرگرمی را ارائه می­کنند. یعنی سرگرمی و خبر با هم ترکیب شده اند و اینفوتینمنت Infotainment)) را تشکیل داده اند یا آموزش و سرگرمی با هم ترکیب شده و اجوتینمنت(Edutainment) را ایجاد کرده اند. بنابراین باید گفت که رکن ثابت هر ارتباطی سرگرمی است. هرچند کار جدی و برای ایجاد آگاهی هستند. اما در آن یک حدی از سرگرمی وجود دارد. به طور ساده می توان گفت که اینفوتیمنت ارائه خبر توام با عناصر سرگرمی است.

 ضرورت و اهمیت استفاده از قالب های خبر- سرگرمی در بخش‌های خبری

 سرگرمی و جذابیت نیاز بخش های خبری برای جذب مخاطب

دکتر گلبهار: با حضور فناوری‌های مدرن ریشه‌ها و بنیان‌های خبر دچار تغییرات عمده شده‌ است. در حال حاضر این تغییرات به ریشه‌ها زده و محتواها و ساختارهای جدید در حال به وجود آمدن و ساختار قدیمی در حال فرو ریختن است. یکی از تهدیدهای خبر، ریزش مخاطب است. برای جذب مخاطب به پارامترهای محتوایی و ساختاری جدید نیاز است. سرگرمی و جذابیت یکی از شاخص هایی است که می تواند بولتن خبری را فرح بخش و جذاب کند. در برهه‌ای هستیم که لزوم استفاده از قالب‌های جدید احساس می‌شود.

نیاز سرگرمی و تفریح برای مخاطب در دنیای امروز

دکتر بشیر حسینی: چند دلیل برای رفتن به سمت قالب‌های خبر- سرگرمی ضرورت دارد:

1- نیاز سرگرمی و تفریح برای مخاطب در دنیای امروز وجود دارد. مخاطب دوست دارد سرگرم شود، بخندد، گریه کند، بیاموزد و حتی تکیه بدهد و حقیقتاً از یک خبر لذت ببرد.

2- رقابت تنگاتنگ رسانه‌ای

3- تهییج مخاطب در راستای منافع ملی و سیاسی

4- جذب مخاطبان بیشتر برای خبر تلویزیون

 عبور از الگوی رفتارگرایی در تولید خبر

دکتر گودرزی، پژوهشگر ارتباطات: خبر در حال حاضر با الگوی رفتارگرایانه تولید می شود و خبرنگارها و مخاطبان در این مدل شرطی شده اند. مخاطبان می تواند ساختار خبر را حدس بزنند. باید خبرنگار خبر را در درون بافت واقعی جامعه تولید کند. چرا روایت فتح، روایت فتح می‌شود چون بافت محور است، تصنعی تولید نشده است. باید ذائقه مخاطب را سنجید. به نظرم سبک خبر-سرگمی برای مسائل اجتماعی مناسب است. باید برای بخش های خبر-سرگرمی بخش های جداگانه دید. ما به خبر برگر نیاز داریم، ساختار که کاملا رسمی نباشد.

نگاه درست به بحث سواد رسانه ای در تولید پیام

دکتر گودرزی: باید دقت کنیم که سواد رسانه ای فقط در حوزه مصرف پیام نیست بلکه بخشی از آن تولید پیام است. ما باید تولید خبر و اطلاعات انجام هیم که حداکثر اثرگذاری را داشته باشیم. ما باید به بلاغت رسانه‌ای برسیم. باید به فکر نخبگی پیام بود. صرفا دادن اطلاعات اصالت ندارد و آگاهی بخش نیست.

ویژگی‌های سبک اینفوتیمنت (خبر- سرگرمی)

تغییر محتوا و ساختار در سبک خبر-سرگرمی

دکتر گلبهار: تولید خبر-سرگرمی تجربه و انگیزه می‌خواهد. قالب خبر-سرگرمی زیر مجموعه‌ای از جذابیت است این ساختار هم به تغییر قالب محتوایی و هم ساختاری نیاز دارد. چینش و نحوه ارائه گوینده در این سبک باید تغییر کند. در قالب خبر-سرگرمی در بیشتر اوقات زبان محاوره ای است طعنه و استعاره استفاده می شود. موسیقی استفاده می شود و رویدادها متنوع است.

دکتر بشیر حسینی، عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما:

سادگی، کوتاه بودن، جذاب بودن و سرعت ویژگی های تولید محتوا برای مخاطب جهان امروز

به نظر می رسد که برای مخاطب جدید باید طبق نمودار زیر تولید محتوا کرد. مدل تولید محتوا بر گرفته از اصل چهار اس(S) انگلیسی است.

طبق مطالعات مخاطب شناسی انجام شده در فضای مجازی، مخاطب جدید به شدت بی‌حوصله است. برای جذب مخاطب امروز محصولات رسانه ای باید سرگرمی و جذابیت داشته باشند. نیاز به سرگرمی و تفریح برای مخاطب در دنیا امروز نیازی در عرض نیازهای دیگر است. مخاطب به سمت و سوی چیزهای ساده رفته و مطالب معماگونه را نمی پسندد. مخاطب به سرعت می خواهد به محتوا و اصل مطلب دست پیدا کند.

مشخصه‌های سبک خبر- سرگرمی

دکتر بشیر حسینی: سبک خبر-سرگرمی مشخصه هایی دارد:

1. کوتاهی و ایجاز در حال حاضر در فضای مجازی محتوای بیشتر از دو دقیقه و 5 meg با افت مخاطب مواجه می شود.

2. سادگی، شفافیت و روشنی (در این سبک توقع طرح معما نیست)

3. تحریک احساسات و هیجان(مخاطب باید از «توجه» به «انتظار، اضطراب و هیجان» برسد.) ترس از دست دادن اطلاعات باعث می‌شود مثلا مخاطب در شبکه‌های اجتماعی دائما موبایل خود را چک می‌کند. ساعت دو و نیم نصف شب وقتی از خواب می‌پرد نگرانی باعث می‌شود به شبکه اجتماعی مورد علاقه خود سربزند.

4. شگفتی و حیرت: سمِّ گزارش، کسالت‌آور بودن آن است! مسائل غیر منتظره توجه او را جلب می‌کند.

5. تصویر سازی: نشان دادن به جای گفتن، تا مخاطب تماشاچی صحنه گزارش باشد. مخاطب امروز مخاطب بصری است. نشان دادن به جای گفتن باید استفاده شود تا مخاطب تماشاچی صحنه گزارش باشد.

6. تخیل، روایت و توصیف: مرز تخیل و واقعیت در خبر تفاوت دارد. رنگ بخشیدن و توصیف صحنه‌ها از روایت و توصیف کمک می‌گیرد.

7. تضاد و درام: کنار هم قرار دادن تضادها و برجسته کردن، توجه به نارسایی‌ها و توجه به اخبار تکراری 

8.شخصی کردن خبر: کاهش جهان چند صدایی به آوایی غالب. فرد نمادی از همه با تجربیات مشابه

9.طنز و شوخی: طنز، انتقادی با کلامی نیش دار و گزنده و گله و کنایه محتوای عمیق را منتقل کرد.

عناصر فرمی «خبر- سرگرمی»

فواید استفاده از سبک خبر- سرگرمی

دکتر بشیر حسینی: فواید این سبک عبارت است از

- جذاب و هیجانی شدن مطالب آگاه دهنده

- افزایش مشارکت عمومی و جذب مخاطب جدید

- مقابله با فرهنگ سرعت و توجه به دقت و صحت خبری

- عامه پسند بودن، ساده، شاعرانه، طنزآلود

 آسیب‌شناسی استفاده از سبک خبر- سرگرمی

باید دقت شود که این سبک باعث سطحی شدن مخاطب، تحت الشعاع قرار دادن اخبار جدی؛ انحراف از حقیقت نشود.

عناصر فنی، فرمی و محتوایی استفاده از سبک خبر-سرگرمی

دکتر بشیر حسینی: انواع عناصر فرمی و محتوائی و قالب‌های مختلف رسانه‌ای، در این عرصه به مدد اخبار شتافتند و روز به روز گسترش و تکامل یافتند. عناصر محتوائی همچون شفافیت، شگفتی، روایت، درام و طنز و شوخی از یک سو و عوامل فرمی همچون تیتر، عکس، رنگ، گرافیک و عناصر فرمی مانند زاویه و نما و لنز دوربین، نورپردازی و... از سوی دیگر به یاری اخبار شتافته و در میدان سخت رقابت رسانه‌ای، جهت جذب و اقناع مخاطب، به یاری بخش‌های خبری ‌شتافتند. به سه دسته از عناصر در این سبک باید اشاره کرد:

عناصر فرمی خبر سرگرمی

1- گرافیک و ترکیب بندی(ترکیب بندی؛ کنتراست؛ نسبت طلایی)

2- تصویر و گرافیک (آرم، لوگو، زیرنویس، تیر و لید، اینفوگرافیک و...)

3- صدا و گرافیک خبری: (گفتگو، نریشن، آمبیانس،افکت، موسیقی) 

 عناصر فنی «خبر- سرگرمی»

1- نمای دوربین (از نمای بسته، متوسط تا باز)

2- زوایای دوربین (همطراز چشم، دید از بالا، دید از پایین)

3- حرکت دوربین (ثابت، پن، تیلت، چرخش، روی دست و...)

4- نور (از بالا، پائین، نیم رخ، نور از پشت)

عناصرمیزانسنی «خبر- سرگرمی»

1- زبان بدن (ژست کلی، حالت چهره، دست، لب، برو و چشم)

2- پوشش (رسمی و غیر رسمی)

3- عناصر صحنه 

جایگاه مخاطب در استفاده از قالب خبر-سرگرمی

توجه به کاهش سطحی‌گری و تخدیرشدگی مخاطب در کنار جذاب بودن سبک خبر-سرگرمی

دکتر گودرزی، پژوهشگر ارتباطات: مغز انسان الکتریسته تولید کند به طوری که می تواند یک لامپ را روشن کند. حرارتی که در این فرایند تولید می شود آنقدر زیاد است که می‌تواند تاثیراتی زیادی داشته باشد. در بحث اینفوتیمنت هم آنچه که از اینفوتیمنت برداشت می شود درگیر کردن مخاطب و جذاب کردن موضوع است اما باید سطحی شدن و تخدیرشدگی مخاطب هم باید مورد توجه باشد چون رسانه ملی به عنوان دانشگاه عمومی باید این موراد را مورد توجه قرار دهد باید تبیین ‌شود که پیام چه تاثیری از لحاظ شناختی بر روی مغز دارد. وقتی ذهن مخاطب را به سمت لذت جویی میبریم باید دقت کنیم که ذائقه مخاطب را شکل داده ایم. باید به دنبال خبر- سرگرمی باشیم که بلاغت رسانه ای را بالا ببرد.

بی‌خبر نبودن مخاطب امروز

دکتر حسینی: ما هنوز مخاطب را بی‌خبر فرض می‌کنیم. مخاطب امروز بی خبر نیست. به خاطر سرعت بالای شبکه‌های اجتماعی این شبکه ها گوی رقابت را از شبکه های خبری تلویزیونی در عنصر سرعت ربوده اند. ما باید در رسانه رویکردهایمان را عوض کنیم. ما برای پخش خبر-سرگرمی هم به بخش­های مستقل و هم به بخش های موجود خبری نیاز داریم.

ویژگی‌های گزارش "خبر- سرگرمی"

دکتر گلبهار: گزارش خبر-سرگرمی ویژگی های زیر را دارد:

- گزارش خبر -سرگرمی دارای ساختار روایی است و مانند یک داستان، مقدمه، سوال، بدنه اصلی و پایان بندی دارد.

- شروع گزارش خبری معمولا با نوعی توصیف دراماتیک وضعیت و پرسش‌هایی در مورد جنبه‌های مختلف و تاثیرات احتمالی خبر است.

- پیشینه خبر و حاشیه‌های آن در کل متن گزارش خبری پخش شده است و در دیگر عناصر بافته می‌شود.

- جزئیات در تمامی متن گزارش پخش شده است و در دیگر عناصر بافته شده است.

- از زبان عامیانه برای روایت داستان استفاده می شود.

- از توصیفات و اصطلاحات ادبی و عامه برای جذاب کردن گزارش استفاده می‌شود.

- از نقل قول‌های مستقیم – با پخش قسمتی از یک مصاحبه – و غیرمستقیم در لابه‌لای متن استفاده می‌شود.

- گزارشگر به عنوان صاحب نظر در مورد خبر اظهار نظر می‌کند. از زبان طنز و شوخی در گزارش استفاده می‌شود که معمولا در انتهای گزارش کاربرد دارد و پایان بندی گزارش، پاسخگویی به معما یا پرسش ابتدایی گزارش است.

پژوهش خبری// پژوهشگر: هادی البرزی