مسئله دفاع از خود در کودکان و نقش والدین

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از گروه زندگی ـ زهره سعیدی:  با چند تا از همسایه‌ها روی صندلی پارک نشسته بودیم مشغول صحبت . یک نفس راحتی کشیدم و رو به خانم‌های همسایه گفتم بالاخره فرصتی شد تا بچه‌ها  را از آپارتمان‌ بیرون بیاوریم  تا مشغول بازی‌های پر تحرک‌تری شوند.هنوز جمله ام تمام نشده بودکه  یک مرتبه دخترم با چشمان گریان به سمتم آمد، در حالیکه سر زانوهایش زخمی شده و عروسکش هم خاکی بود. ترسیدم. از او پرسیدم چی شده؟ با آب و تاب شروع به تعریف کرد که یکی از دوستانش او را کتک زده  و عروسکش را هم زیر پا لبه کرده است.

از اینکه دخترم  را در این موقعیت می‌دیدم خیلی  عصبانی شده بودم اما از طرفی هم دوستانش کسانی بودند که مادرهایشان در حال صحبت با من بودند، آنها هم ناراحت شدند و گفتند که الان بچه هایشان را کتک می زنند. کمی مکث کردم، دستی روی سر مائده کشیدم تا به اعصابم مسلط شوم، از آن خانم ها هم خواستم که آرامششان را حفظ کنند، بعد هم دست دخترم را گرفتم و به او گفتم که اشک هایش را پاک کند و پیش دوستانش برویم تا ببینیم که چه شده؟ وقتی به زمین بازی رسیدیم ، بچه‌ها هر کدام مشغول بازی بودند. به مائده گفتم: «بگو کدام یک از دوستانت تو را کتک زده؟» او هم به یک نفر اشاره کرد. بسمت این پسر رفتم و کار اشتباهش را به او متذکر شدم ، بعد هم گفتم که حق ندارد دست روی هیچ بچه‌ای بلند کند و در نهایت هم از مائده باید عذرخواهی کند.

آن پسر به جای عذرخواهی گفت: «حقش بوده، چرا عروسکش را به من نداد؟» مائده که با حضور من جرأت گرفته بود ،گفت: «عروسک خودم است ، دلم نمی خواد عروسکم رو به کسی بدم.» من هم به او گفتم: «وسیله هر کسی برای خودش است و اگر دوست داشته باشد برای بازی به دیگران می دهد،  و دیگران حق ندارند که بچه های دیگر را کتک بزنند.» پس از آن مادرهای آن بچه ها هم به جمع ما وارد شدند ، مادر این پسر که عصبانی هم شده بود، شروع به هتاکی به فرزندش کرد و گفت: «این جیگر سوخته به کسی رحم نمی‌کنه، همه رو کتک می زنه، نمی‌دونم از دستش چیکار کنم؟»، بعد هم گوش پسرش را تاباند تا صدایش در آمد. 

*وظیفه والدین در آموزش دفاع کودکان از خود چیست؟

والدین از زمان نوزادی مراقبان بچه هایشان  محسوب می شوند، به ویژه تا سه سالگی که بچه ها قدرت دفاع از خود را ندارند و نمی توانند خوب و بد یا درست و غلط را از هم تشخیص دهند. «فرزانه محرری» روان شناس کودک در این باره می‌گوید: «کودکان کمتر از سه سال را والدینشان باید مورد مراقبت دائم قرار دهند، تا اگر کتک خوردند یا هر مشکلی برایشان در جایی پیش آمد، زیرنظر والدین باشند اما نحوه رفتار والدین در این زمینه می‌تواند الگوی مناسب یا نامناسبی برای بچه هایشان باشد. به طور مثال اگر کسی فرزند شما را هول داده و او به زمین خورده و شما هم در مقابل همین رفتار را پیاده کنید و با خشونت با آن بچه رفتار کنید، این رفتار الگوی فرزند شما قرار می‌گیرد که برای گرفتن حق خودش در هر جایی مقابله به مثل کند.

اما رفتار مناسب این است که شما با طرف دعوای فرزندتان که حق او را خورده صحبت کنید و به او بگویید که کارش درست نبوده و نباید سایر بچه ها را هول دهد یا کتک بزند یا به آنها فحاشی کند ، وگرنه بچه شما با او بازی نمی‌کند و اگر تغییر رفتاری حاصل نشد، بلافاصله فرزندتان را از آنجا دور کنید و به او بگویید که ما نباید به دیگران آسیب بزنیم اما می توانیم در موقعیت بازی با آنها قرار نگیریم. مسئله مهم این است که شما نباید با هیچکسی در این زمینه رودربایستی کنید و حق فرزندان را تمام و کمال باید بگیرید، البته همانطور که مطرح شد با خشونت و مقابله به مثال نباید باشد.

بنابراین برای کودک شما که قدرت گرفتن حقش را ندارد، باید شما در هر لحظه در کنارش باشید و اجازه ندهید که کسی آرامش او را خراب کند و باعث ناراحتی یا پرخاشگری و کتک زدنش بشود. در مقابل خودتان هم باید آرامشتان را حفظ کنید».

*احقاق حق پس از سه سالگی را به فرزندتان آموزش دهید

محرری می گوید: «پس از سه سالگی شما وظیفه دارید که احقاق حق را به عهده خود فرزندتان بگذارید و زمانی که مشکلی پیش بیاید، به خودش آموزش دهید که از حقش درست دفاع کند. به طور مثال در دفعات اول که برایش در جایی مشکلی پیش می آید، با او صحبت کنید و درباره حس و حال و سپس نحوه واکنشش بپرسید، سپس به او بگویید که نباید خشن باشد و بچه دیگری را کتک بزند، بلکه تنها از خود دفاع کند، مثل دست طرف مقابل را بگیرد و اجازه ندهد او کتکش بزند. اما در دفعات اول بهتر است او را همراهی کنید تا احساس اعتماد به نفس داشته باشد و راه درست را یاد بگیرد.

مثلا در برابر فردی که کودک شما را کتک زده ، قرار بگیرید وبه او بگویید که خودش از حق خودش دفاع کند مثلا بگویید: «تو وقتی من را زدی، خیلی دردم گرفت، پام خون اومد، ناراحت شدم و دوست ندارم با من اینطوری رفتار کنی و در نهایت اجازه نمی دم که منو کتک بزنی» اگر باز هم کسی به او تعرضی کرد، دست بچه مقابل را بگیرید و به فرزندتان آموزش دهید که نباید او هم کتک بزند، بلکه باید بگوید زدن کار درستی نیست و من با تو بازی نمی‌کنم. فقط از خودش دفاع کند.»

بنابراین نکته کلیدی این است که فرزند شما یاد بگیرد نباید کسی او را کتک بزند و به او دست درازی کند، خودتان مستقیم وارد نشوید اما اگر جایی احساس کردید که او کتک می خورد و چیزی نمی‌گوید، واردعمل شوید و با او صحبت کنید تا اجازه ندهد کسی به او آسیبی برساند. مثلا به او بگویید که به دوستش بگویید اجازه ندارد، دیگران را کتک بزند یا به کسی آسیب برساند. حتی گاهی لازم است این چیزها را زمانی که در موقعیت هم قرار نگرفته به او آموزش دهید تا زمانی که شما نیستید هم بداند چطور باید از خود دفاع کند.

*اگر زد ، تو هم بزن!

برخی والدین با دامن زدن به پرخاشگری فرزندشان با جملاتی مثل «اگه زد، تو هم بزن»  آسیب زدن به دیگران، خشم، انتقام و کینه ورزی را  آموزش می‌دهند ، در حالیکه بچه‌ها باید مهربانی و گذشت و دفاع از حقوق از روش صحیح را آموزش ببینند. سیره اهل بیت(ع) در این زمینه باید الگوی ما باشد، پیامبری که با مهربانی جواب هر چیزی را می‌داد، یادآوری مرام اهل بیت(ع) در این راستا می تواند راهگشای ما باشد.

«سپیده بشول»، روانشناس کودک در این زمینه به فارس می گوید: «بچه ها باید دفاع از خود را بدون خشونت یاد بگیرند. به هرحال بین بچه ها هم مثل بزرگترها تنش و دعوا امری طبیعی است که گاهی اتفاق می‌افتد، بچه‌ها با کتک زدن و اهانت به دیگران، آنها را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهند حال ما نباید چنین روشی را برای مقابله به مثل به بچه‌های خودمان هم یاد دهیم. به جای روش‌هایی برای مقابله به مثل به بچه هایتان یاد دهید مثل «قیافه مغرور گرفتن در برابر اینطور بچه‌ها که به دیگران اهانت می‌کنند»، «فرار از دست بی ادب‌ها یا قلدرها»، «گفتن به مربی مهد یا مدرسه»، «پاسخ هایی چون خودت اینطوری، اینطوری فک کن یا آینه» برای افزایش اعتماد به نفس بچه‌ها مناسب است و در نهایت هم به بچه‌ها یاد دهیم که با کسانی دوست شوند که به آنها آسیب نمی‌رسانند یا به آنها توهین نمی‌کنند.

نقش بازی کردن برای دفاع از خود می‌تواند روش مناسبی برای آموزش بچه‌ها باشد. به این صورت که مثلا من می‌خواهم تو را اذیت کنم، تو هم باید از خودت دفاع کنی یا به بزرگترها اطلاع بدی، در این زمینه کشتی گرفتن خیلی مناسب است ، خشونت را کاهش می‌دهد ، در نهایت اجازه دهید بچه‌ها شکستتان بدهند اما در حین بازی به بچه‌ها تذکر دهید که توهین، گاز گرفتن، پرتاب اشیا ممنوع است. بنابراین با این کشتی  گرفتن بدون خشونت به بچه‌ها اعتماد به نفس و شجاعت را آموزش می دهید تا کسی جرأت اینکه بخواهد آنها را اذیت کند، نداشته باشد چرا که افراد قلدر عموما بچه‌های ضعیف و خجالتی را قربانی خود می‌کنند.»

طبق تحقیقات روانشناسی کودکانی که الگوهای خشن در منزل دارند، مثل پدر و مادر یا فیلم های خشونت آمیز، عموما بیشتر دست به رفتارهای پرخاشگرانه در برابر دیگران می زنند. لازم هم نیست حتما والدین با خود کودک پرخاش کنند تا او یاد بگیرد، همین که چنین رفتاری را بچه ها با چشمان خود مشاهده کنند، الگوی خود قرار می دهند.

*تعامل مناسب همسالان با هم 

نکته دیگر آموزشی این است که والدین باید به بچه هایشان یاد دهند با همسن و سال های خود بازی کنند، چرا که بازی بچه‌ها با سنین بزرگتر از خود باعث می‌شود که برخی اوقات آنها به خاطر ضعفی که در برابر دیگران دارند، قربانی اهانت یا کتک خوردن از آنها شوند و به تدریج اعتماد به نفسشان کاهش پیدا کند و به تدریج حتی با هم سن و سال های خودش هم نتواند ارتباط برقرار کند چرا که حس می‌کند نمی‌تواند از خودش دفاع کند.

بشول همچنین می‌گوید: «مادرها باید بدانند که بچه‌هایشان زیاد به آنها وابسته نباشند و از دو ـ سه سالگی استقلال را به آنها آموزش دهند تا بتوانند از خودشان دفاع کنند. این هم با ارتباط و تعامل بچه‌ها با هم فراهم می‌شود. برخی آموزش های غلط به بچه‌ها مثل اینکه «ولش کن با بچه ها بازی نکن»، «بیا خودم باهات بازی می‌کنم، کنار خودم باش» و عبارت هایی از این دست باعث کاهش اعتماد به نفس بچه ها در تعامل با دیگران می‌شود. والدین تنها زمانی که احساس کردند ارتباط یک بچه خاص با فرزندشان نادرست است و باعث آزارش می شود، نباید اجازه دهند این فرد در تعامل با فرزندشان قرار بگیرد.

سایر روش های آموزشی شامل آموزش کنترل احساسات در زمان های بحرانی به بچه ها، افزایش عزت نفس در تعامل با سایرین، تشکیل گروه همسالان با یکدیگر برای مقابله با گروه های قلدری در مدرسه ، پارک یا هر جای دیگر، افزایش سرسختی در برابر زورگویی دیگران، وقت گذراندن والدین با بچه ها و تعامل مناسب با همدیگر، آموزش مهارت نه گفتن در برخی موقعیت ها و آموزش قاطع بودن و صدای رسانه و محکم داشتن بدون پرخاشگری است اگر با همه اینها احساس می کنید فرزندتان نمی تواند از خودش به طور مناسب دفاع کند، فرستادن او به کلاس های آموزش دفاع شخصی می تواند اثر مثبت داشته باشد هم اعتماد به نفسش را بالا می برد و روش های صحیح دفاع از خود را آموزش می بینید.»

آن روز که دخترم از پسر همسایه کتک خورد در مسیر بازگشت به خانه فکر می‌کردم که بچه‌ها در حین بازی ممکن است رفتارهای خشن از خود نشان دهند، همدیگر را کتک بزنند، گاز بگیرند یا هول دهند، اما رفتار والدین در این میان خیلی مهم است که آنها دفاع از خود را چطور آموزش ببینند، به روش صحیح یا روش مقابله به مثل! به عقیده من اگر والدینی به بچه‌هایشان آموزش دهند که دیگران را برای دفاع از خود کتک بزنند، بچه‌ها هم یاد می‌گیرند و این کتک زدن را حق مسلم خود می‌دانند، در حالیکه چنین چیزی جزو حقوق هیچ فردی محسوب نمی‌شود و این رفتار تا بزرگسالی با افراد باقی خواهد ماند. بعدها این بچه ممکن است به زیر دستان خود هم زور بگوید و رفتار مناسبی با همسر خود نداشته باشد. 

طبق گفته روان شناسان، روش‌های زیادی وجود دارد که کمک می‌کند بچه‌ها بتوانند در برابر تحقیر، طعنه، زورگویی یا مقابله، حق خود را مطالبه کنند که والدین باید به بچه‌هایشان آموزش دهند تا بچه‌ها آمادگی انجام آن را در زمان لزوم داشته باشند.

پایان پیام/ ت 17