درصدی از کودکان کار در استثمار گروه‌های سازمان‌یافته هستند

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ مسئله کودکان کار یکی از آسیب‌های اجتماعی است که متأسفانه جامعه ما به‌خصوص تهران اسیر آن شده است و پُربیراه نیست اگر ادعا کنیم؛ خیابان‌های پایتخت، جولانگاه گروه‌های متعدد کودکان خیابانی است که تحت نظر گروه‌های سازمان‌یافته‌ به پل ارتباطی برای انتقال پول شهروندان به حساب کارفرمایان خود تبدیل شده‌اند و البته این درآمد، از محل بروز عواطف شهروندان حاصل می‌شود.

گروه‌های سازمان‌یافته‌ سوءاستفاده از کودکان کار، مقابل چشم همه ما و کنار دست متولیان امر این‌گونه فعالیت گسترده دارند و کسی نیست که به آنها خرده بگیرد! یکی از متولیان در حوزه آسیب اجتماعی کودکان کار خیابانی، شهرداری است که وظایف و تکالیف قانونی برای رسیدگی به این امر دارد.

این‌که بدانیم؛ "نقش و برنامه‌های مدیریت شهری برای کنترل یا کاهش معضل کودکان خیابانی چیست؟" بهانه‌ای شد تا با نرگس معدنی‌پور، رئیس کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر تهران گفت‌وگویی انجام دهیم. وی در این گفت‌وگوی ویدئویی اقدامات شورای شهر و مدیریت شهری درباره رسیدگی به مسئله کودکان کار را شرح داد و به تبیین گروه‌های مختلف کودکان کار، متولیان مسئول در کنترل این آسیب اجتماعی، عملکرد شهرداری تهران در این خصوص و... پرداخت.
پیش از این، مکتوب بخش نخست این مصاحبه با عنوان کودکان چطور "کودک کار" می‌شوند؟/ نمره شهرداری تهران در مسئله کودکان کار چند است؟! منتشر شد و هم‌اکنون بخش دوم و پایانی این مصاحبه تقدیم شما مخاطبان گرامی تسنیم تقدیم می‌شود:

تسنیم: شما تجربه خوبی در حوزه آسیب‌های اجتماعی دارید و فعال و کنشگر این حوزه هستید؛ کودکان کاری که آموزش می‌گیرند و چند روزی را به‌خوبی زندگی می‌کنند و به این آگاهی می‌رسند که می‌توانند برای خودشان و جامعه مفید باشند، ممکن است با یک تشر پدر و مادرشان و یا گروه‌های سازمان‌یافته که آنها را به استثمار کشیده‌اند به همان خط کار در خیابان برگردند! درباره این بگویید که الآن شهرداری تهران به‌ویژه در مدیریت 10ماهه اخیر که مدیریت جدید حاکم بر شهر تهران است، کارنامه قابل قبولی بابت رفع آسیبی اجتماعی به‌نام کودکان کار خیابانی دارد؟

عوامل متعددی نام بردم که باعث می‌شود که کودک کار به وجود بیاید که در مواجهه با هر کدام از آنها راهکارهای متفاوتی داریم و نمی‌توانیم با همه گروه‌های کودکان کار با یک روش و یک راهکار مواجه شویم؛ هیچ راه یکسانی نیست که مشکل کودک کار را با آن روش و الگو و مدل حل کنیم.

برای هر کدام از عواملی که باعث شده است کودک کار به وجود بیاید، باید مواجهه خاص داشته باشیم. اگر فقر و نیاز خانواده باعث شده است کودک کار به وجود بیاید باید یک روش مشخصی را به‌کار بگیریم و دستگاه‌ها باید راهکارهای مختلفی برای آن داشته باشند، اگر موضوع بحث اتباع است، روش دیگر و راهکار دیگر و تدبیر دیگر را به‌کار ببندیم، اگر بحث فرار از منزل و بهره‌کشی از یک کودک بی‌پناه و بی‌کس و بی‌خانواده است و اگر بحث بزهکاری و مصرف مواد مخدر است که کودکی به دام یک گروه افتاده است، پرداختن به آن روش دیگری دارد.

هر کدام از دستگاه‌ها در مواجهه با هر کدام از این عوامل به‌نوعی برخوردهایی متفاوت خواهند داشت و هر کدام برای هر علت باید راهکار داشته باشند و به این علت است که سبب‌شناسی در مواجهه با حل این معضل را می‌بایست مد نظر قرار دهیم و همه دستگاه‌ها کنار همدیگر بتوانند روش مواجهه با آن را انجام دهند. بله، این موضوع محصول گروه‌های سازمان‌یافته‌ای است که باید در موردش قوه قضائیه و نیروی انتظامی ورود داشته باشند و سازمان بهزیستی هم باید کنار اینها باشد و بعد شهرداری‌ها هم کمک کنند. وزارت کشور باید کنار این مسئله باشد؛ برای هر کدام از اینها باید راهکار داد؛ ولی نمی‌شود دست روی دست گذاشت برای آنکه بگوییم چون آن موضوع سازمان‌یافته را به‌سختی می‌توان حل کرد پس بقیه موارد را نادیده بگیریم.

برای خانواده‌ای که دچار فقر است و نیاز خانواده باعث شده است کودکش را به کار بگمارد یا این که کودکی که نیاز به سرپرست دارد و یکی از والدینش نیست و یا بدسرپست است و یا اینکه یتیم است به کار گماشته شده است، هر کدام راهکاری دارد و باید به این مؤلفه‌ها هم توجه کنیم و در ابتدا به آنها برسیم و کنارش موضوعات سخت را هم که نیازمند همت دستگاه‌های بیشتری است مد نظر قرار دهیم.

شهرداری یکی از این دستگاه‌هاست و اتفاقاً در این مدیریت جدید شهرداری خودش را محور قرار داده است و تلاش می‌کند همه دستگاه‌ها را کنار همدیگر قرار دهد و خودش هم کنار آنها باشد تا بگوید که "کودکان کار شهروندان من هستند و بیایید کمک کنید تا این مشکل را حل کنیم".

نمی‌توانم بگویم که نمره خوبی می‌دهم اما شهرداری تهران در بحث کودکان کار در مسیر درستی قرار گرفته و اعلام کرده است که "می‌خواهم محور شوم." و قرارگاه اجتماعی را تشکیل داده است. دستگاه‌ها در این دوره این اهتمام جدی را در بحث آسیب‌های اجتماعی دارند چون همه‌شان دور آن میز حضور پیدا کرده‌اند و تلاش می‌کنند که همتی در بحث آسیب‌های اجتماعی از جمله کودکان کار داشته باشند.

اکثر مدیریت‌ها در شهرداری و در دستگاه‌های دیگر جدید هستند و به‌نظر می‌رسد که شروع خوبی داشته‌اند و امیدواریم با یک همت عالی و با انجام تکالیف و وظایف قانونی خود این مأموریت را تمام کنند و وظایف خود را به‌درستی و تمام و کمال انجام دهند، اگر این اتفاق بیفتد شاهد کنترل آسیب‌های اجتماعی از جمله کودکان کار خواهیم بود.

در حالی که به‌نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین وظایفی که ما بیشتر از هر چیزی به آن فکر کنیم بحث پیشگیری است، نباید بگذاریم که خانواده و جامعه ما دچار آسیب شود چه برسد به اینکه آسیب را کنترل کنیم و کاهش دهیم چون کار سخت می‌شود. مهم‌ترین وظیفه این است که دستگاه‌هایی که کنار هم قرار می‌گیرند تدابیری را بر اساس مأموریت‌های خود بیندیشند که از بروز آسیب در جامعه و خانواده جلوگیری کند و در این راه محور باید خانواده و توجه به نهاد خانواده باشد.

متأسفانه ما کارکرد خانواده را از دست داده‌ایم و خیلی از آسیب‌های اجتماعی به این دلیل است که خانواده کارکرد خود را از دست داده است، چرا این‌همه طلاق داریم؟ بدانید که جدایی پدر و مادر از عوامل مهم کودک کار است، یا پیش از این اگر یک عضوی از خانواده دچار آسیبی مثل اعتیاد می‌شد در خانواده نگهداری می‌شد و سعی می‌کردند در دل خانواده درمانش کنند؛ اما الآن اگر عضوی از خانواده دچار این آسیب شود از خانواده طردش می‌کنند، این نشان می‌دهد که کارکرد خانواده دچار مشکل شده است و باید خانواده و کارکرد آن را دریابیم. قطعاً در مسئله کودک کار هم اتفاق خوشایند می‌تواند با تقویت نهاد خانواده صورت بگیرد؛ البته بعضی از موضوعات اجتناب‌ناپذیر است و وقتی کودکی پدر خودش را از دست می‌دهد، می‌شود نان‌آور خانواده که این نیازمند حمایت‌های دستگاه‌هایی است که وظیفه حمایت از خانواده و آن کودک را دارند که باید با ارائه خدمات حمایتی و معاضدت‌های قضائی وارد عمل شوند.

تسنیم: از صحبت‌های شما به این نتیجه رسیدم که بخش عمده کودکان کار را محصول خانواده‌هایی می‌دانید که کودک ناچار است به‌خاطر آسیب‌های دیگر، خواسته یا ناخواسته تأمین معیشت خانواده را به‌عهده بگیرد! نمونه آماری که ما داشتیم و مشاهدات میدانی ما نشان داد که عمده کودکان کار مخصوصاً در منطقه مرکزی شهر تهران که آنها را دنبال کردیم و مورد مطالعه قرار دادیم اسیر استثمار گروه‌های سازمان‌یافته هستند، به‌نظر تفاوت دیدگاه داریم!

من عرض نکردم که عمده کودکان کار کسانی هستند که محصول خانواده و مشکلات آن هستند، فقط بخشی از این کودکان را که با این معضل مواجه هستند می‌توانیم در اولویت قرار دهیم.

تسنیم: وجود گروه‌های سازمان‌یافته در بحث کودکان کار را تأیید می‌کنید؟

بله! حتماً بخشی از این کودکان کار، کودکانی هستند که اسیر یک گروه خاصی شده‌اند ضمن اینکه شاید باز این آمار دقیق نباشد اما طوری که از بقیه دستگاه‌ها از جمله سازمان بهزیستی شنیدم، اکثریت کودکان کار اتباع خارجی هستند.

اگر بخواهیم آماری صحبت کنیم، درصد عظیمی از این کودکان کار بیشتر مربوط به مهاجرین و اتباع خارجی و مهاجرین داخلی هستند.

اگر بخواهیم درصدبندی کنیم درصدی در اختیار گروه‌هایی هستند که از کودکان بهره‌کشی می‌کنند و آنها را به‌سلطه گرفته‌اند و به‌نوعی از آنها کار می‌خواهند و کار کودکان منافع مالی و مادی برایشان دارد و هیچ منفعتی شاید به خانواده این کودکان هم نرسد و بیشتر به گروه‌های سازمان‌یافته می‌رسد اما درصدی هم هستند که مشکلات خانوادگی باعث کار کودک شده است. باید در مواجهه با هر کدام از این گروه‌های کودکان کار، اقداماتی انجام شود و اقدامات در قبال آنها متفاوت است.

اما نمی‌توانیم بگوییم حالا چون ما هنوز به اقدامات مؤثری که در مواجهه با آن کودکان کار در سلطه گروه‌های سازمان‌یافته نرسیدیم یا خلأ قانونی در خصوص اتباع خارجی داریم، پس همه گروه‌های کار را کنار همدیگر نگه داریم تا این مشکلات هم حل شود، مشکلی حل نمی‌شود. ما می‌توانیم به‌ترتیب به هر کدام از گروه‌های هدف توجه کنیم و دستگاه‌ها کنار هم کار کردن را و پیشگیری کردن را با رصد وضع موجود شروع کنند و برای کنترل و کاهش جمعیت کودکان کار برنامه‌ریزی مدون طولانی‌مدت و میان‌مدت و کوتاه‌مدت صورت بگیرد.

در واقع همه اینها باید کنار همدیگر صورت بگیرد اما جایی می‌توانیم زودتر به نتیجه برسیم اما جای دیگری نیازمند این است که قوانین به‌روز و سیاست‌ها اصلاح شود و جایی نیاز به این است که تدابیر دیگری داشته باشیم و دستگاه‌های دیگری ورود کنند همچنین مواجهه و روش مداخله با برخی گروه‌ها از جمله گروه‌های سازمان‌یافته خیلی متفاوت خواهد بود و نیازمند ورود جدی دستگاه‌های دیگر است.

تسنیم: بحث تأمین نظم و انضباط معابر و چهاررا‌ه‌ها و تقاطع‌ها با مدیران شهری و شهرداری است؛ چطور است که تا الآن اکیپ‌های انضباط شهری شهرداری در مباحث مختلف که برخی از آنها مانند مسئله دستفروش‌ها حتی آسیب اجتماعی نیستند ورود و ساماندهی می‌کنند به آنها اجازه فعالیت خارج از چارچوب نمی‌دهند اما بحث کودکان کار و گروه‌های سازمان‌یافته حاکم بر این کودکان از دید گروه‌های انضباط شهری خارج هستند و به آنها پرداخته نمی‌شود؟!

ما در این مسئله مشکل قانونی داریم! شهرداری در مواجهه با سد‌معبر می‌تواند ورود و جمع‌آوری کند اما در بحث کودکان کار این اجازه را ندارد در حالی که جزو یکی از مواردی است که منظر شهر را دچار آسیب می‌کند.

متأسفانه ما مشکلات حقوقی در این خصوص داریم و برای همین عرض کردم که مددکاران اجتماعی باید ضابطین قضائی باشند؛ به هر حال اگر شهرداری در بحث جمع‌آوری کودکان کار ورود پیدا کند، کار غیرقانونی انجام داده است و مشکلات حقوقی برای آن ایجاد می‌شود و برای همین تأکید داریم که در مواجهه با برخی مسایل آسیب‌های اجتماعی از جمله موضوع کودک کار برخی دستگاه‌ها باید کنار شهرداری قرار بگیرند.

تسنیم: پیش‌بینی شما از آینده مسئله کودکان کار چیست؟

اگر ما به‌موقع به آسیب‌هایی مثل کودکان کار به‌ویژه کودکان کار خیابانی نپردازیم و دستگاه‌ها کنار همدیگر قرار نگیرند و هر کدام بخواهند به‌تنهایی کار خود را انجام دهند یا مسئولیت‌ها را به گردن هم بیندازند، قطعاً معضل و مشکلات بیشتر خواهد شد.

امید ما در شورای شهر به این است که همتی در این دوره مدیریتی وجود دارد و دستگاه‌ها نسبت به کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی اهتمام دارند؛ الآن دور میز می‌بینیمشان و امیدواریم این اتفاق که در مسیر خودش قرار گرفته است، به‌درستی طی مسیر کند و اقدامات مؤثری انجام شود؛ تلاش ما این است و در شورا هم این مطالبه را جدی‌تر مطرح خواهیم کرد.

تسنیم: پس خوشبین هستید؟

نمی‌توانم بگویم خوش‌بین هستم و نه نمی‌گویم که بدبین هستم! تلاش متولیان نشان‌دهنده این است که شاید در یک سال بعد بشود گفت که خوشبینی وجود دارد یا نه اما به‌نظر می‌رسد اهتمام قابل‌توجهی در این زمینه وجود دارد.

تسنیم: و البته نباید از ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد هم غافل شد!

بله! ما مشارکت‌های مردمی و کارهای داوطلبانه را به‌ویژه در مسایل شهری و مدیریت شهری نباید فراموش کنیم؛ مشارکت مردمی نشان داده است در خیلی از موضوعات فرهنگی و اجتماعی و به‌ویژه در بحث آسیب‌های اجتماعی نقش‌های مؤثری دارند و از این به بعد هم باید به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته باشیم.

در شورای شهر تمام تأکید ما بر استفاده از ظرفیت‌های مردمی و استفاده از ظرفیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد و گروه‌های مردمی و داوطلبان محلی است که خیلی‌ می‌توانند کمک کنند زیرا انتفاعی برای خودشان مدنظر ندارند و به‌عنوان قشری از جامعه که با این معضلات در محلات و شهر و منطقه خودشان مواجه می‌شوند، به این موضوع ورود پیدا کرده‌اند که خیلی می‌تواند مثمرثمر باشد و خطاهای آنها معمولاً کمتر از دستگاه‌هایی است که به‌صورت دولتی یا موظفی کار می‌کنند.

اگر دستگاه‌های متولی ضمن اینکه کنار هم باید قرار بگیرند از این ظرفیت مردمی و داوطلبانه به‌درستی استفاده و از آنها حمایت کنند و ابزار را در اختیار آنها قرار دهند و سیاست‌ها و رویه‌ها را برایشان تبیین کنند، مشارکت مردم بهتر و میزان حل مشکل بیشتر می‌شود.

اعتقاد خودم به استفاده از این ظرفیت‌هاست چون این‌طور می‌توانیم به نتیجه برسیم و در شورا هم تأکید و تلاش ما این است که این ظرفیت‌های مردمی را تقویت کنیم.