بزرگ ترین درد امروز ما، فاصله میان حوزه دینی و سینما است

جشنواره فیلم فجر، جشنواره سینمایی است که از سال ۱۳۶۱ در میانه بهمن هر سال در تهران توسط بنیاد سینمایی فارابی و زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود و تا به امروز ۴۰ دوره از این مراسم برگزار شده است.

در جشنواره امسال آثار متعددی اکران و به پرده سینما رفت و آثار متفاوتی ارائه شد و برخی حاشیه هایی را نیز به دنبال داشت که انتقاداتی را نیز به دنبال آورد.

در همین راستا خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، با حجت الاسلام علی اصغر ظهیری استاد حوزه و دانشگاه به گفت و گو نشسته است.

متن کامل این گفت‌وگو بدین شرح است:

رسا- لطفاً کمی خود را معرفی کنید؟

من علی اصغر ظهیری هستم و از سال ۱۳۶۱ که وارد حوزه علمیه شدم تا الان، ممحض در درس و بحث بودم و حدود ۴۳ جلد کتاب تالیف و چاپ کرده ام که اکنون نیز مشغول ترجمه قرآن کریم هستم که در مرحله های پایانی آن است.

رسا- جشنواره فیلم فجر امسال را چگونه ارزیابی می کنید؟

الحمدلله در طول این ۴۰ سالی که از انقلاب اسلامی گذشته است، یکی از اتفاقات بسیار میمونی که اتفاق افتاده، توجّهی است که نظام اسلامی به مسئله سینما، هنر و رسانه داشته است و جشنواره فیلم فجر برای اولین بار از زمان جرقه تشکیل آن تا به امروز، خدمات بسیار خوبی از لحاظ معرفی چهره ها و آثار فاخر و ماندگار را داشته و جایزه سیمرغ بلورین به آنها اعطا کرده است.

به نظر من اگر بخواهیم این جشنواره را با جشنواره های دوره های قبل مقایسه کنیم شاید کار خیلی قشنگی نباشد چراکه بحث سینما و ساخت فیلم ها به شدت متأثر از فرهنگ حاکم بر جامعه عصر خویش است؛ به عنوان مثال ما نمی‌توانیم آثاری که در سال‌های ۱۳۷۰ ساخته شده است را با آثار تولیدی سال‌های ۱۳۹۰ ارزیابی و سنجش کنیم.

دلیل غلط بودن این نوع ارزیابی نیز این است که اندیشه ها و افکار حاکم بر کارگردان ها که بر ساخت فیلم ها اثر می گذارد، به شدت متأثر از اوضاع حاکم بر آن عصر جامعه است و اوضاع حاکم بر جامعه نیز در عصرهای مختلف، گوناگون و متفاوت از عصرهای دیگر است.

نوع حضور هنرمندان، کارگردانان و اهل سینما در جشنواره‌های مختلف، مسئله ای است که نمی‌توان به راحتی از کنار آن گذر کرد؛ چراکه که حد مرزهای اخلاقی و دینی که در سابق رعایت می‌شد، متأسفانه امروزه آنچنان که باید و شاید رعایت نمی شود و برخی از حد و مرزها زیر پا گذاشته می شود.

متأسفانه یکی از کارهای بزرگی که در سینماهای کشور اتفاق می افتد این است که یک نیرویی به صورت زیر آبی و تدریجی و زیرکانه در حال تغییر برخی از رویکردها است؛ به گونه ای که گاهی اوقات انسان فکر می‌کند که این رخدادها امری اتفاقی بوده است؛ اما وقتی به عمق این اتفاقات نظر کنیم پی خواهیم برد که این امور امری اتفاقی نیست و در اتاق فکری طراحی و برنامه ریزی می شوند.

رسا- آیا رویکرد جشنواره فیلم فجر امسال را رویکرد انقلابی می دانید؟

 به نظر من در کشور ما اگر کسی اهل سینما و هنر را به عنوان کسی که با اصل نظام مشکل دارد معرفی کند اشتباه کرده است؛ چرا که بچه‌های سینما، حتی کسانی که میلی به حضور در نقش‌های مثبت نداشته باشند، خود را ایرانی و از بدنه این کشور می دانند و موافق جریان آب شنا می کنند.

رسا- پس چه اتفاقی می افتد که برخی ها بر خلاف جریان آب شنا می کنند و در صدد گل‌آلود کردن آن هستند؟

اگر بخواهم با مثال توضیح دهم، این گونه باید بگویم که وقتی یک خانواده را در نظر می‌گیریم، گاهی اوقات یک نفر از اعضای خانواده بر خلاف جریان حاکم بر خانواده شنا می کند؛ این به معنای این نیست که این یک نفر از عضویت آن خانواده دست کشیده باشد؛ بلکه به معنای تغییر اوضاع حاکم بر خانواده است.

یعنی این یک نفر رویه حاکم بر خانواده را قبول ندارد و این به معنای جدا شدن از خانواده نیست و بنده معتقدم که برخی از هنرمندان در عمق دلشان معلوم است که خودشان را از بدنه دین و نظام جدا نمی دانند؛ البته برخی دلهای بیمار نیز وجود دارند و برخی هم تحت تأثیر تبلیغات سوء دشمنان قرار گرفته‌اند.

رسا- به نظر شما مهمترین ایراد سینمای دینی ما چیست؟ چه راهکاری را پیشنهاد می کنید؟

به نظر من بزرگ ترین دردی که امروزه سینمای ما دارد فاصله ای است که میان حوزه دینی و سینما و هنر ایجاد شده است و متأسفانه در این چهل سال، این فاصله بیشتر و بیشتر شده و اثر مخرب سینما را در کشور بیشتر کرده است.

باید نگاه مراکز فرهنگی و حوزه های علمیه به ابزار رسانه و اهمیت آن در تأثیرگذاری بر افکار عمومی تغییر پیدا کند تا فاصله بین حوزه دینی و سینما و هنر کمتر شود؛ اما متاسفانه حوزه علمیه شیعه برای انجام رساندن رسالت خود از ابزار هنر و سینما استفاده بهینه نکرده است.

یکی از خلأهایی هم که در تمام جشنواره هایی که در طول این چهل سال وجود داشته است، بحث خانواده و اهمیت آن است که متأسفانه قداست خانواده به شدت شکسته شده است.

رسا- به نظر شما آیا حوزه دین باید بر آثار تولیدی در سینماها نظارت داشته باشد یا نه؟ و نظارت به چه معنا است؟

بله باید نظارت داشته باشد؛ اما نظارت به معنای بازی پلیسی نیست که به معنای مچ‌گیری باشد؛ بلکه نظارت به معنای حضور در متن جامعه هنری کشور به عنوان رکن اصلی است و باید در حوزه دین به عنوان رکن اصلی در متن جامعه هنری حضور داشته باشد.

متأسفانه برخی از هنرمندان حوزوی نیز وقتی در جمع سایر هنرمندان قرار می‌گیرند به دلایلی به شکل و شمایل آن ها در می آیند و به جای اینکه سبب جذب هنرمندان به خود شوند، خود جذب آنان می‌شوند و حتی در نحوه پوشیدن و آداب و معاشرت و خورد و خوراک خود به رنگ آنان در می آیند.

رسا- امروزه یکی از عیب های سینمای ما این است که برای کسانی که نقش افراد مقدس را بازی می‌کنند برنامه حمایتی خاصی وجود ندارد تا با تأمین مالی این افراد، از ایفا کردن نقش غیر مقدس در فیلم های دیگر جلوگیری به عمل آید نظر شما در این باره چیست؟

اتفاقاً امروز برخی از کشورها را سراغ داریم که وقتی به یک هنرپیشه ای بازیگری نقش فردی مقدس را می‌سپارند، دولت‌ها و مراکز مذهبی آن کشور مثل کلیسا، این افراد را تا آخر عمر تأمین مالی می کنند و حق ایفای نقش‌های دیگر را از او سلب می کنند؛ چراکه در غیر این صورت اثر نقش مقدسی که آن هنرمند بازیگری کرده است از بین می‌رود و طرز نگاه مردم نسبت به آن فرد مقدس تغییر پیدا می‌کند.

به نظر من باید مراکز فرهنگی کشور مثل اداره ارشاد و حوزه علمیه از افرادی که نقش چهره‌های مقدسی را بازی می‌کنند حمایت کنند تا آن هنرمند به خاطر تأمین نیاز مالی و گذراندن زندگی، با بازیگری در نقش های منفی آن چهره مقدس را به لجن نکشاند.

رسا- نظر شما برای بهتر برگزار شدن جشنواره ها چیست؟

به نظر من برای بهتر برگزار کردن جشنواره های بعدی باید سینمای کشور را ملزم به رعایت استانداردهای جهانی سینما کنیم؛ امری که بسیاری از هنرمندان از رعایت آن غفلت کرده‌اند.

به نظر شما آیا جشنواره هایی که در اقصا نقاط جهان برگزار می شود «جشنواره خودنمایی» است که افراد بیایند و در آنجا خودنمایی کنند یا رسالت این گونه جشنواره‌ها، رسالت دیگری غیر از خودنمایی و تفاخر است؟

 هنرمند و هنرپیشه نباید در مصاحبه خود با افتخار بگوید که من یک طلاق موفق داشته ام؛ کدام هنرپیشه ای در دنیا این گونه کارهایی را انجام می‌دهد؟ امروزه حتی در سینماهای هالیوود و هنرپیشه های بزرگ دنیا نیز به هنرپیشه هایی که با چهره های پوششی نامناسب در جشنواره‌ها حضور به عمل می‌آورند، به دید مثبتی نگاه نمی کنند.

رسا- رسالت جشنواره فیلم فجر چیست و چه اهدافی باید داشته باشد؟

به نظر من رسالت و هدف از برگزاری جشنواره های فیلم فجر تنها معرفی چهره های برتر نیست؛ بلکه این گونه کارها را از طریق فضای مجازی هم می توان انجام داد.

ما نمی‌توانیم رسالت هنر سینما و رسالت جامعه هنرمندان را از سه چیز جدا کنیم؛ اولین آن دین است؛ دومین آن مسئله نظام و سومین آن مسئله مردم است.

در ساخت فیلم ها و آثار انتخاب نوع اسم افراد هنرمند و بازیگر هم می تواند در روح و روان جامعه و مردم تأثیرگذار باشد؛ بنابراین اگر سینمای ما از دین، نظام و مردم زاویه پیدا کند، سینمای ما سینمای منحطی خواهد بود.

رسا- نقاط قوت فیلم های امسال جشنواره فجر را چه می دانید؟

بنده با توجه به بررسی های مختصری که در این زمینه انجام دادم فیلم موقعیت مهدی را بسیار جالب دیدم؛ چراکه اصل مسئله دفاع و شهدایی که با سن‌های پایین توانستند کارهای بزرگی را خلق کنند در جامعه به فراموشی سپرده می‌شوند و یاد زنده کردن نام آنان از ویژگی هایی بود که در این جشنواره کاملا به چشم می خورد.

رسا- درباره حاشیه‌های به وجود آمده در این جشنواره نظر شما چیست؟

یکی از حرف های زیبای آیت الله شهید مطهری این است که می‌گویند یکی از نقص های برخی از ما مردم این است که در هر امر تخصصی با وجود این که تخصصی نداریم نظر می‌دهیم و برخی وارد بحث هایی می شوند که اصلاً حق اظهار نظر در آن زمینه ها را ندارند؛ چرا که از تخصص‌های لازم برخوردار نیستند.

سوال من از این خانمی که می گوید «اگر پای عشق در میان باشد این عشق آنقدر حرمت دارد که اگر صیغه هم نباشند بچه که به دنیا می آید حلال زاده است» این است که اگر این گونه که شما می گویید باشد پس مرز بین حکم دین خدا و حکم غیر دینی کجا است؟

علاوه بر این که معنای عشق فراتر از یک معنایی است که برخی‌ها تصور می‌کنند و این حرف‌هایی که زده شد، حرف هایی غیرمتخصصانه بود؛ البته کیفیت برخورد برخی از افراد با ایشان نیز درست نبود و برخی تندروی‌هایی نیز صورت پذیرفت که بهتر بود به جای این گونه مواضع، با استدلال و برهان پاسخ داده می شد.