دیوار کوتاهی به نام فرهنگ
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی بعنوان مهمترین سند بالا دستی چشم انداز چهل ساله دوم انقلاب به هفت راهبرد که نوعی ریل گذاری جامع برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی است، اشاره دارد و در واقع همه آن موارد به نوعی مستقیم یا غیر مستقیم با فرهنگ در ارتباط است. واین خود نشان از اهمیت فرهنگ در دیدگاه مقام معظم رهبری دارد. اما متأسفانه در طول سالیان گذشته، دولتها اهتمام کافی به این مقوله حایز اهمیت را نداشتند. ردپای این عدم اهتمام را میتوان در عدم اختصاص بودجه کافی برای فرهنگ، به وضوح دید.جایی که دولتها دیواری کوتاهتر از فرهنگ برای کم کردن بودجه پیدا نمیکنند. اما باروی کارآمدن دولت مردمی و انقلابی سیزدهم انتظار این بود که تغییری در این رویه غلط حاصل شود که با اعلام بودجه 1401 متأسفانه نه تنها اصلاحی صورت نگرفت بلکه بازهم شاهد کم کردن بودجه این بخش مهم بودیم.
اهمیت فرهنگ
بحث از فرهنگ در جمهوری اسلامی بحثی سطحی وساده نیست بلکه ریشه ای و عمیق است در واقع میتوان گفت انحراف از فرهنگ اسلامی ایرانی بنوعی میتواند تا جایی پیش به رود که حتی موجب سقوط نظام اسلامی گردد. چراکه فرهنگ اسلامی ذات و ماهیت اصلی انقلاب اسلامی را تشکیل میدهد. از این رو معمار کبیر انقلاب امام خمینی (ره) در این باره می فرمایند:
درباره فرهنگ هر چه گفته شود کم است. می دانید و می دانیم اگر انحرافی در فرهنگ یک رژیم پیدا شود و همه ارگان ها و مقامات آن رژیم در صراط مستقیم انسانی و الهی پایبند باشند و بر استقلال و آزادی ملت از قیود شیطان عقیده داشته باشند و آن را تعقیب کنند و ملت نیز به تعبیت از اسلام و خواسته های ارزنده آن پایبند باشند دیری نخواهد کشید که انحراف فرهنگی بر همه غلبه کند و همه را خواهی نخواهی به انحراف کشاند ونسل آتیه را آن چنان کند که انحراف بصورت زیبا و مستقیم را راه نجات بداند و اسلام انحرافی را به جای اسلام حقیقی بپذیرد و بر سر خود و کشور آن آورد که در طول ستم شاهی و خصوصاً پنجاه سال سیاه بر سر کشور آمد.( سخنرانی امام خمینی در تاریخ 21 / 11 / 61)
توسعه همه جانبه در پرتو توسعه فرهنگی
تا چند دهه قبل عقیده اکثر قریب به اتفاق صاحب نظران براین بود که توسعه دارای مفهومی اقتصادی است. به عبارت دیگر توسعه صرفاً جنبه اقتصادی داشت و کشورها در جهت دستیابی به توسعه به تقویت اقتصاد خویش می پرداختند. اما این وضعیت با شکست کشورهایی که صرفاً معیارهای اقتصادی را در برنامه ریزی خود در دستیابی به توسعه گنجانده بودند تغییر یافت ، و موجب از دست رفتن مفهوم یک بعدی توسعه شد . اکنون مشخص شده است که مبنای هرنوع توسعه ، توسعه فرهنگی است و از آنجا که دغدغه اصلی دولت ها رسیدن به توسعه همه جانبه است و از آن جائیکه مبنای این توسعه انسان ( موجودی فرهنگی ) می باشد ، زیربنای توسعه حقیقی و پایدار توسعه فرهنگی می خواهد و لازم است تلاش و کوشش فراوان شود که در ارتقاء سطح فرهنگ جامعه کوشا بوده و تلاش مضاعف به کار بندیم.
فرهنگ غریزی نیست بلکه آموختنی است. به عبارت دیگر فرهنگ از عادات و تجربیاتی تشکیل می شود که افراد در طول حیات خویش می آموزند. فلسفه وجود تعلیم و تربیت در جامعه انسانی بر اساس همین ویژگی است.
فرهنگ، افراد یک جامعه را قادر به پیش بینی رفتار یکدیگر می کند به طوریکه افراد می توانند برحسب رفتار و گفتار خود ، واکنش ها ی دیگران را از پیش تشخیص دهند و بدانند که برای دریافت واکنش مطلوب چه رفتار و گفتاری باید داشته باشند . اهمیت توسعه فرهنگی با توجه به تعاریف مطرح شده و فرهنگ سیاستگذاری و برنامه ریزی و طراحی اقدامات و فعالیتها در حوزه مدیریت فرهنگی می باید همواره بعد زیرین فرهنگ را مورد توجه قرار دهد . زیرا هرگونه برنامه ریزی در این حوزه بدون توجه به بعد معنوی فرهنگ اثربخش نخواهد بود . از سوی دیگر اثرات ابعاد معنوی فرهنگ از طریق : محصولات ، آثار ، فعالیتها و مصرف فرهنگی در قالب سطح مشهود آن می توان مورد ارزیابی قرار داد . فرهنگ است که تعیین می کند اعضای آن فرهنگ ، رابطه شان را با محیط و مردم درون و بیرون فرهنگ شان چگونه تنظیم و حفظ کنند . فرهنگ است که معین می سازد ، چگونه اطلاعات دریافتی از محیط ، روش تفسیر و روش مورد استفاده آن را درک کرده و به کار بریم . به عبارت دقیق تر ، فرهنگ واقعیات را برایمان معنا می کند. (تری یاندیس ، 1378 : 44 و 47)
مقایسه بودجه فرهنگی ایران با سایر کشورها
متأسفانه در عموم جامعه با توجه به پروپاگاندای رسانه ای که وجود دارد خیلی از مردم براین گمان غلط هستند که ایران بخش زیادی از بودجه خود را صرف امور فرهنگی می کند. از این رو مقایسه بین بودجه فرهنگی ایران با سایر کشورها خالی از لطف نیست.
اما از آنجا که مقایسه رقم بودجه فرهنگی دولتها بدون در نظرگرفتن شاخص قدرت خرید، منجر به قضاوت نادرستی از ارقام میشود، تمامی ارقام بودجه فرهنگی برای هر یک از دولتها با شاخص برابری قدرت خرید (PPP) تعدیل شده است. از این رو مطابق آمارهای اتحادیه اروپا (Eurostat)، سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) و بانک جهانی، نشان میدهد رقم بودجه فرهنگی کشور در سال ۲۰۱۹ با لحاظ شاخص برابری قدرت خرید معادل ۳.۹ میلیارد دلار بوده است. همین شاخص برای رژیم صهیونیستی ۵.۹، روسیه ۷.۳، ترکیه ۱۵.۴، ژاپن ۲۲.۷، کره جنوبی ۲۲.۸، آلمان ۴۸.۵، امریکا ۵۹ و چین ۸۴.۱ میلیارد دلار بوده است. در نتیجه طبق این شاخص، ایران در مقایسه با این کشورها، کمترین میزان هزینه کرد در موضوعات فرهنگی را دارد.
همچنین با توجه به نقش مهم جمعیت در تشخیص بزرگی ارقام بودجه، سرانه بودجه فرهنگی در هر یک از این مناطق نیز محاسبه شد. نتایج بهدست آمده نشان میدهد سرانه بودجه فرهنگی برای هر ایرانی در سال ۲۰۱۹ و براساس شاخص برابری قدرت خرید معادل ۴۸ دلار بوده است. این شاخص اما برای روسیه ۵۰، چین ۵۹، امریکا و ژاپن ۱۸۰، ترکیه ۱۸۸، کره جنوبی ۴۳۹، آلمان ۵۸۴ و رژیم صهیونیستی ۶۵۲ دلار بوده است. در واقع ایران در مقایسه با دیگر دولتها، حائز کمترین بودجه سرانه فرهنگی است.
انتظار از دولت مردمی وانقلابی
با توجه به مواضع و سیاستهای آیت الله رییسی وهمچنین دولت سیزدهم پیداست، اولویت اصلی دولت در بودجهریزی سال آینده، تمرکز بر حل مشکلات اقتصادی کشور و مردم با محوریت اصلاح ساختار بودجه است. مشکلات اقتصادی کشور و معیشتی مردم اگر چه نمودی اقتصادی و از جنس مالی دارند اما ماهیت و راه حل آنها صرفاً با ابزار اقتصادی میسر نیست و ماجرا مقداری پیچیدهتر از دو دوتا چهارتای اقتصادی است.
اینجاست که پای مؤلفههای پیچیده و کیفی فرهنگی_اجتماعی به میان میآید. فرهنگی که در تمام دولتها جزو مظلومترین و مهجورترین بخشهای برنامه و بودجه بوده و کمتر عنایت و دقتی به آن میشود.
در کنار کم توجهی شایع مسئولان به بودجه فرهنگ، برخی از شیطنتهای خاص نیز در این زمینه بی تأثیر نیستند. جنجالی که تقریباً همه ساله حول بودجه فرهنگی برخی نهادها در فضای رسانهای به راه میافتد از جمله این شیطنت هاست. این جنجالها در حالی است که بودجه فرهنگی کشور به طور متوسط فقط چیزی در حدود ۲ درصد از کل بودجه را شامل میشود و با این وجود دو سوم کل بودجه سالانه کشور به شرکتهای دولتی اختصاص دارد. شرکتهایی که قریب به اتفاق آنها زیان ده هستند و تقریباً مجلس شورای اسلامی هیچ نظارتی بر آنها ندارد و بودجه آنها هرگز زیر ذره بین قرار نمیگیرد. این شرکتها یکی از سرمنشاءهای پرداخت حقوقهای نجومی هستند و این تنها یکی از عوارض آنهاست.
دولت سیزدهم اگر چه شعار و هدف اصلی خود را حل مشکلات معیشتی مردم و توجه به امر عدالت اعلام کرده است اما موفقیت در این میدان نیز بدون توجه خاص به حوزه فرهنگ ناممکن است. حتی در عرصه مواجه با دشمن و تحریمها –به عنوان تنهاترین ابزار واقعی و عملیاتی استکبار علیه جمهوری اسلامی _ باز هم پای فرهنگ در میان است و مؤلفه فرهنگی در این تقابل نقشی محوری و تعیین کننده بازی میکند. برای کسانی که میخواهد این موضوع را با جزئیات و بصورت دقیق درک کنند، مطالعه کتاب «هنر تحریمها» اثر «ریچارد نفیو» که از اصلی ترین طراحان و عوامل تحریم ایران بوده و به «معمار تحریم ایران» مشهور است، بسیار مفید خواهد بود.
رهبر معظم انقلاب اسلامی دهم مردادماه سال ۱۳۹۹ تاکید کردند؛ «اگر جریان تحریف شکست بخورد، جریان تحریم هم شکست خواهد خورد.» شکست جریان تحریف، آیا جز از راه مقابله فرهنگی امکان پذیر است؟
در چنین شرایطی دولتمردان باید به مقوله فرهنگ نگاه و عنایتی ویژه داشته باشند و بزنگاه نمود و بروز این نگاه را میتوان در بودجه ریزی سال ۱۴۰۱ به عنوان اولین بودجه پیشنهادی دولت سیزدهم دنبال کرد. اما متأسفانه مسئولان تدوین بودجه سال آتی نه تنها به بودجه فرهنگی کشور نگاهی مثبت و افزایشی نداشته بلکه از این بودجه نیز کاسته اند.
این در حالی است که طبق روال هر ساله بودجه کل کشور افزایشی بوده و ثابت نگاه داشتن بودجه یک حوزه به معنای کاهش آن است. با در نظر گرفتن تورم بالای کشور –چیزی حدود حداقل ۴۰ درصد- و کاهش ۸,۷۸ درصدی بودجه فرهنگی،( با توجه به اعلام رسمی سازمان برنامه وبودجه) باز هم دیواری کوتاه تر از فرهنگ برای کاهش بودجه پیدا نشده است.
اما بدون شک اصلاح ساختاری بودجه باید شامل حوزه فرهنگ نیز شده و این حوزه هم باید مانند سایر حوزهها به شکل هدفمند و هوشمند بودجه دریافت کند. چنین بودجهای در حوزه فرهنگ به معنای اثربخشی و تولید محتوای بیشتر و باکیفیت تر است. سنجش عملکرد حوزه فرهنگ در چنین فضایی و با چنین شاخصهایی باید صورت پذیرد و البته این نکته را هم نباید از نظر دور داشت که در جبهه مقابل ما با جبههای بزرگ و با بودجههای بسیار کلان روبروییم که مدتهاست دریافته جنگ فرهنگی اصلی ترین میدان تقابل با انقلاب اسلامی و مردم ایران است و حتی در عرصه تحریم و جنگ اقتصادی نیز بسیاری از برنامهها و اقدامات دشمن از جنس رسانهای و فرهنگی است.
محمد حسین جلال الدینی