همگرایی علم، دین و قدرت در دیدگاه امام خمینی

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت الاسلام علی‌محمد حکیمیان رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در نشست بین المللی «رابطه نهاد علم و نهاد دین، تجارب جهانی» گفت: آنچه در قرون وسطی رخ داده بود همسویی سه نهاد دین، قدرت و علم با هم بود به این صورت که قدرت و علم نیز مشروعیت خود را از دین می گرفتند و همین امر سبب شده بود هر چه که مطرح می شود از دین مشروعیت بگیرد؛ با پدید آمدن رنسانس سؤال شد که دین تا چه اندازه می تواند در مشروعیت نقش داشته باشد.

وی در ادامه افزود: سؤال این بود که سیاست و قدرت و حاکمیت تا چه اندازه می تواند سازگاری داشته باشند؟ واگرایی نهاد قدرتمند دین در چندین قرن و محبوس شدن دین در حد کلیسا وجود داشت تا اینکه در قرون معاصر اندیشمندان به این نتیجه رسیدند نهاد علم محدودیت دارد و هرگز نمی تواند پاسخ به همه نیاز های بشری باشد؛ با اینکه مسأله جدایی دین و سیاست و نهاد علم وجود داشت اما در دوران معاصر حرف های دیگری مطرح می شود.

حجت الاسلام حکیمیان گفت: نهاد سیاست در اروپا توانست خود را به نهاد علم نزدیک کند و با پذیرش دموکراسی به خود مشروعیت جدید بخشیده و از آسیب های قرون وسطایی دور بماند همین شد که هر دو به نهاد دین هجمه کردند؛ در قرن اخیر به این نتیجه رسیدند که نیازهای بشری با قدرت و علم پاسخ داده نمی شود و باید بازتعریف جدیدی از دین داشته باشیم.

وی با اشاره به رخداد انقلاب اسلامی ایران اظهار داشت: مرجعیتی که بر نهاد دین نشسته بود توانست مشروعیت خود را از مردم گرفته و به نهاد قدرت و حکومت برسد؛ در رأس این نهاد قدرت فیلسوفی بزرگ بود و نه تنها تنازعی با دین و سیاست نمی دانست بلکه یکی از مجاهدان نهاد علم نیز بود.

رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه گروه فلسفه علم پژوهشگاه در یادداشت هایی از امام خیمنی در سال 1330 تعریف جدیدی از نهاد علم یافتند، گفت: وقتی ما موفق هستیم که نهاد علم، دین و قدرت با هم همگرایی داشته باشند و در یک مسیر حرکت کنند نه سه چیزی که یکی مشروعیت دیگران را انکار کند بلکه از یک ماهیت یکسان متعالی برخوردار باشد؛ امام خمینی در اول انقلاب با همین نگاه انقلاب فرهنگی را کلید زد تا نهاد دین و علم به تأیید خود ایشان همگرایی را انجام دهد؛ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه حاصل همان تفکر بود.

وی با طرح پرسش هایی گفت: در فکر امام چیست که غربی ها پس از سالها نتوانستند تعریف صحیحی از این همگرایی داشته باشند؟ چه مبنایی حضرت امام در پیش خود مجسم کردند که این سه نهاد مهم را همگرا معرفی کردند؟ مگر مبنای اما چیست؟ چیزی که امام را از دانشمندان بزرگ غربی مجزا کرده و ایشان را صاحب یک فکر خاص در جهان امروز معرفی می کند، آن دستگاه معرفتی حضرت امام است.

حجت الاسلام حکیمیان با اشاره به ناتوانی نهاد معرفتی حس گرا و حتی عقل گرا در پرداخت نظام معرفتی در غرب گفت: امام نه تنها به عقل و حس بلکه به جنبه های اشراقی هم وفادار است و معقتد است چیز دیگری هم باید به دستگاه معرفتی زمینه شود و آن نهاد روح الهی است؛ در دستگاه معرفتی اسلامی صرفا دریافت های اشراقی و عقلی کفایت نمی کند بلکه دستگاه نورانی دریافت از هستی بخش را باید اضافه کرد؛ روح تبدیل هست ها و واقعیت ها به باید های هنرمندانه است و یک انسان متعالی می تواند با آن انقلاب روحی این همگرایی سه نهاد را به وجود آورد.

وی در ادامه نیز با ذکر پرسش هایی گفت: در این 40 سال سه نهاد علم، دین و قدرت چه قدر توانسته اند نزدیک شوند و همگرایی کنند؟ پژوهشگاه چرا راه را عوض کرد و به تحول سازی علوم انسانی پرداخت؟ چرا محقق کردن ایده امام(ره) امکان دارد و در این ایده کدام از این نهاد ها باید منطقی تر شود؟ نهاد ولایت فقیه، حوزه و دانشگاه چگونه باید عمل کنند؟

رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با ذکر سؤال «نهاد حاکمیت قدرتمندانه به دنبال به زنجیرکشیدن نهاد علم یا دین است؟» گفت: جامعه ای آزاد است که زنجیر به پای هیچکدام از نهاد ها نباشد و وقتی ایران قدرتمند می شود که مسیر تعریف شده توسط بنیانگذار جمهوری اسلامی طی شود.

وی در پایان با اشاره به اساتید دعوت شده خاطرنشان کرد: بخشی از این پرسش ها باید توسط اساتید پاسخ داده شود تا مشخص شود چقدر توانستیم این هم‌افزایی را ایجاد کنیم؟ آیا بزرگانی که بتوانند چنین تفکری را القا کنند نداریم یا هرکدام در بند سیطره خود هستند و برای خود تلاش می کنند و دوری گزیدند؟