لزوم توجه حوزه‌های علمیه به تحقیقات بنیادین و کاربردی

به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، آیت‌الله علیرضا اعرافی در آیین تجلیل از پژوهشگران برتر جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها که به مناسبت گرامیداشت هفته پژوهش در سالن اجتماعات بیداری اسلامی این مؤسسه علمی حوزوی برگزار شد، ضمن عرض تسلیت به مناسبت شروع ایام فاطمیه و گرامیداشت هفته پژوهش، اظهار داشت: نهاد ارزشمند جامعه الزهرا سلام‌الله‌علیها در گسترش علوم و  معارف الهی و تعمیق اندیشه اسلامی به ویژه در حوزه بانوان در طول چند دهه گذشته خدمات ارزشمندی انجام داده که قابل قدردانی است.  

مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور افزود: از همه مراجع عظام، علما و افرادی که در بنای این نهاد ارزشمند سهیم بودند به نیکی یاد می‌کنیم و برای آنان که امروز در این دنیا نیستند، علوّ درجات را از خداوند متعال خواستاریم.

وی ضمن ارج نهادن به فعالان عرصه تحقیق و پژوهش، تصریح کرد: امیدواریم این نهاد به عنوان یک مجموعه پیشگام در تحول بزرگ در حوزه‌های علمیه همچنان پیشتاز باشد و گام‌های بزرگی در تحقق آرمان‌ها و اهداف حوزه‌های علمیه بردارد.

سه بانویی که در سه نقطه عطف تاریخی در ترسیم آینده تاریخ نقش‌آفرینی کردند

آیت‌الله اعرافی در ادامه با اشاره به در پیش رو بودن ایام فاطمیه، عنوان کرد: ما سه بانوی گرانقدر در تاریخ اسلام داریم که حلقه‌هایی از یک زنجیره مقدس و دارای مشترکاتی هستند. حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها، حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها و حضرت زینب علیهاالسلام که هر کدام در برهه ای می‌زیستند و وظایف ویژه ای داشتند، اما درعین حال دارای مشترکات و نقاط اشتراک هستند.

وی افزود: شاید در طول تاریخ کمتر چنین پدیده ای داشته باشیم که سه بانو در یک خط با مشترکات مهم و در قله و اوج قرار داشته باشند. در میان نکات مشترکی که این زنجیره را به هم پیوند می‌زند، مطالبی را می‌شود نام برد، از جمله یک نکته مهم در زندگی این سه بانوی بزرگ این است که هر سه  بانوی بزرگوار، راهبری راهبردی و یک نقطه ای عطف و پیچ تاریخی بودند.

حضرت خدیجه در نقطه تحول و عطف تاریخی، راهبر و آینده نگر بود

مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور با بیان اینکه این سه بانوی بزرگوار در سه نقطه عطف تاریخی، نقشی راهبری و درجه یک ایفا کردند که حائز اهمیت است، گفت: حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها را نمی‌توان به سادگی تفسیر کرد؛ ایشان در دوره ای می‌زیست که اتصال انسان به عالم غیب قطع شده بود و در مکه کمتر کسی بود که این درد را درک کند و علائم تحول را بفهمد. حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها پیشاپیش این تحول را در فضای تاریک و ظلمانی حس می‌کرد.

آیت‌الله اعرافی ادامه داد: حضرت خدیجه علیهاالسلام می‌فهمید که عالم، آبستن حوادث جدید و در انتظار اتفاقات نو و بزرگی است و فهم استراتژیک حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها بود که او را پیشاپیش به محضرت رسول خدا آورد و پیشاپیش حوادث را حدس می‌زد و او را آماده فداکاری و جانفشانی می‌کرد، چنانچه این بانوی گرامی در پایه ریزی بنیان اسلام نقش آفرین بود.

وی با تصریح بر اینکه نقش حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها در آن دوران کاملا منحصر به فرد و همراه با بصیرت بالا است، گفت: حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها دارای رویکرد عمیق استراتژیک و نگاه بلند به آینده و فهم دقیق از حوادث و وقایع عصر خود بود و در نقطه تحول و عطف تاریخی،  راهبر و آینده نگر و بنیانگذار بود و دیگران به حرکت وا می‌داشت.

مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور یادآور شد: پیامبر گرامی اسلام صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم درباره حضرت خدیجه فرمودند: «أین خدیجه و أین مثل خدیجه و ...»؛ این تعابیر نشان می‌دهد که بحث عاطفی و علاقه‌های متعارف مطرح نبود، بلکه حضرت خدیجه علیهاالسلام در نگاه رسول خدا، چهره‌ای ماندگار، اثرگذار، آینده ساز و تاریخ ساز بودند.

حضرت زینب قهرمانی راهبر و آینده نگر در عطف تاریخ است

آیت‌الله اعرافی در ادامه به جایگاه و ویژگی‌های حضرت زینب علیهاالسلام اشاره کرد و اظهار داشت: ویژگی‌های حضرت زینب علیهاالسلام هم در تاریخ اسلام روشن است، در غروب عاشورا که جهان اسلام در ارتباط با آینده جریان هدایت بشر، امامت و ولایت الهی، ناامیدی می‌بارید و هیچ آینده روشنی دیده نمی‌شد، یک بانوی راهبر بزرگ استراتژیک بود که به عمق توجه داشت و می‌دانست در پس این غوغا و فضای تاریک و سراسر نومیدی‌زا، آینده ای روشن وجود دارد.

وی تصریح کرد: حضرت زینب علیهاالسلام قهرمانی که بنا بر برخی تعاریف در دوره ای در زمان کسالت حضرت امام سجاد علیه‌السلام، نیابت تام و نوعی ولایت ظاهری پیدا کرد، گویا بار امامت بر دوش این بانوی نهاده شد.

مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور تأکید کرد: حضرت زینب علیهاالسلام تنها اداره کاروان اسرا را به عهده نداشت، بلکه در حقیقت، کاروان بشریت را مدیریت و خاندان پیامبر و خط ولایت و امامت را مدیریت کرد و آن روز که همه نشانه‌ها ناامیدی را فریاد می‌کرد، در بزنگاه محور آینده‌ای روشن و تغییردهنده همه معادلات شد.

آیت‌الله اعرافی یادآور شد: حضرت زینب علیهاالسلام در مجلس یزید و عبدالله به ظاهر اسیر و مصیبت دیده است، سختی‌های جانکاه و دردآور را با پوست و خون درک کرده است، اما با همه این مصیبت‌ها حضرت زینب علیهاالسلام قهرمانی راهبر و آینده نگر است که دستگاه بنی امیه را در چنگ گرفت و همه آنها اسیر روح بلند و دانش و فضیلت حضرت بودند. این حضور حضرت زینب علیهاالسلام در نقطه عطف است.

حضرت زهرا نقش راهبری عمیق معرفتی خویش را در نقطه عطف تاریخ ایفا کردند

وی با بیان اینکه حضور و یا غیبت در نقاط عطف تاریخی بسیار اثرگذار است، به نقش حضرت زهرا علیهاالسلام در تاریخ اسلام اشاره کرد و اظهار داشت: حضرت زهرا علیهاالسلام به یک معنای مهم تر در نقطه عطف تاریخ، راهبری استراتژیک داشتند.

مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور خاطرنشان کرد: جامعه مدینه پس از غروب خورشید پیامبر گرامی اسلام صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم وادادگی پیدا کرد و وارد دالان تاریخ و فضای غوغاگرانه و ناپسند قرار گرفت، در این شرایط سه طیف در مدینه بودند، طیف طراحان شیطانی و طیف ایستادگان بر حقیقت رسالت پیامبر خدا که هر دو در اقلیت بودند و کشاکش این دو اقلیت معلوم می‌کرد که اکثریت چه می‌کند.

آیت‌الله اعرافی افزود: جامعه در این فضای غبارآلود، بالقوه می‌پذیریت که همه نشانه‌های امامت و ولایت از تاریخ حذف شود، اما در این نقطه عطف تاریخی و حساس، حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها با نگاهی بلند، عمیق و معرفتی، نقش تاریخی و راهبری عمیق معرفتی خویش را ایفا کردند، در حالیکه که تنها بودند و امروز برای همه ما الگو هستند.

وی با تصریح بر اینکه شناخت این سه بانوی والامقام و بزرگوار به عنوان قله‌های بشریت بسیار مهم است، اضافه کرد: یکی از ویژگی‌های این سه بانوی گرانقدر، عمق معرفت، نگاه بلند و ایفای نقشی عمیق در نقطه عطف تاریخی بوده است و همه ما مدیون این سه بانو هستیم که در سه نقطه عطف در ترسیم تاریخ آینده نقش آفرینی کردند.

لزوم آشنایی مردم به ویژه طلاب با سابقه پژوهش در حوزه‌های علمیه

مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور در محور دوم سخنان خود به حوزه پژوهش اشاره کرد و گفت: حوزه پژوهش از حوزه‌های مهم است و حوزه علمیه در طول تاریخ بیش از هزارساله خود سرآمد تحقیق و پژوهش است و یکی از نکات مهم برای طلاب، آشنایی با سابقه پژوهش در حوزه‌های علمیه است.

آیت‌الله اعرافی افزود: تاریخ نشان دهنده این است که کاروان حوزه‌های علمیه در گذر بیش از هزار سال از امتیازات مهم برخوردار بوده و ما در شناسایی این تاریخ و در بازشناسی و بازنمایی این تاریخ درخشان ضعف داریم.

لزوم نگارش موسوعه جامع برای معرفی حوزه‌های علمیه

وی تصریح کرد: در این تاریخ بزرگ و افتخارآفرین اشکال و نقد هم وجود دارد، اما این تاریخ هزارساله حوزه علمیه نقاط تابناک و درخشان فراوانی دارد و حوزه‌های علمیه در هر نقطه، نگین درخشانی بودند که تحول و پیشرفت را به وجود می‌آوردند.

مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور با بیان اینکه متأسفانه ما یک موسوعه و فرهنگنامه خوب برای معرفی و تطورات حوزه‌های علمیه نداریم، گفت: ما تک نگاره‌های فراوانی درباره حوزه‌های علمیه جهان داریم و شاید صدهاجلد باشند، اما اینها منظومه نیستند و پراکنده هستند و نگاه تحلیلی تاریخی نسبت به حوزه وجود ندارد و این امر یکی از خلأهای مهم است.

حوزه‌های علمیه در قرن‌های متمادی یگانه نهاد برای همه علوم و معارف بودند

آیت‌الله اعرافی به پیشینه‌های تاریخی حوزه‌های علمیه بغداد، حله، نجف و قم اشاره کرد و ابراز داشت: ما یک کار تحقیقی منسجم بر بازشناسی تحلیل حوزه علمیه در طول هزار سال گذشته نداریم و فقط تک نگاره داریم. در همین حد هم طلاب و اساتید ما شناخت درست و جامعی از تاریخ هزار ساله حوزه علمیه ندارند.

وی خاطرنشان کرد: یکی از امتیازات حوزه در طول تاریخ هزار ساله، بخش تحقیقاتی و پژوهشی است، تاریخ حوزه علمیه یک تاریخ علمی، نوآوری و تولید نظریه است. در تاریخ اسلام، حوزه علمیه محور همه علوم و معارف بوده و تمام علوم دانشگاه در حوزه‌های علمیه بوده است، به عنوان مثال خواجه نصیرالدین طوسی در همه قلمروهای علوم عصر خود پیشگام بود.

مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور تأکید کرد: حوزه‌های علمیه در قرن‌های متمادی یگانه نهاد برای همه علوم و معارف و تولیدکننده سبکی از تحقیق و پژوهش بودند که سنت‌های فراوانی از آن در نظام آموزشی و پژوهشی حوزه‌های علمیه وجود داشته است.

سنت‌های پژوهشی حوزه‌های علمیه را باید پاس داشت

آیت‌الله اعرافی یادآور شد: سنت‌های پژوهشی حوزه در نظام آموزشی و پژوهشی گذشته وجود داشته که باید پاس داشت، اما به آن اکتفا نکرد. برخی بر سنت‌های گذشته تأکید دارند و برخی معتقدند به سنت‌های جدید توجه دارند و سنت‌های گذشته را نادیده و کم می‌شمارند؛ ما باید به سنن بزرگ، کارآزموده و نتیجه بخشی که محققان توانمند ما داشتند، توجه کنیم و در عین حال، با نگاه به دستاوردهای جدید بشر بازسازی کنیم و ارتقا دهیم.

وی با تصریح بر اینکه سنت‌های پژوهشی حوزه‌های علمیه را باید پاس داشت، عنوان کرد: فلسفه، اخلاق و فقه پژوهش مهم است و باید به این سه زاویه توجه داشت؛ پژوهش اسلامی چون اسناد الی الله در آن است و با سعادت و شقاوت ابدی بشریت ارتباط دارد، اهمیت بالاتری پیدا می‌کند و فلسفه پژوهش‌های دینی و اخلاق پژوهش‌های اسلامی و فقه پژوهش‌های اسلامی نسبت به دیگر پژوهش‌ها متفاوت است.

نقش آفرینی بانوان در قلمرو معارف اسلامی یکی از دستاوردهای بزرگ حوزه است

مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور با بیان اینکه دستاوردهای حوزه در این چند دهه اخیر، دستاوردهای بزرگی بوده است، عنوان کرد: از جمله دستاوردها، ورود معارف الهی و نقش آفرینی در معارف الهی در قلمرو بانوان بوده است و امتداد بین المللی حوزه بوده است.

آیت‌الله اعرافی یادآور شد: امروز ورود بانوان به صورت سیستماتیک و نظام مند در قلمرو علوم اسلامی است و این نقطه امتیاز را باید تقویت و بازشناسی کرد و آن را ارتقا داد.

لزوم توجه حوزه‌های علمیه به تحقیقات بنیادین و کاربردی

وی بیان داشت: یکی از آسیب‌های بزرگ تحقیقات حوزه این است که تحقیقات در ارتباط با نیازهای عینی جامعه باید بیشتر باشد، اما نه به این معنا که به تولید نظریه و مباحث بنیادی بی توجه باشیم؛ عدم تعادل در این امر می‌تواند به حوزه لطمه بزند.

مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور افزود: در حوزه‌های علمیه همزمان باید باب تحقیقات، تولیدات فکری و نظریه پردازی گشوده باشد و هزاران نفر تولید علم کنند، از سوی دیگر یک جریان قوی تولید معطوف به نیاز جامعه بپردازد و تنظیم این دو بسیار مهم است.

آیت‌الله اعرافی عنوان کرد: شما باید هم باب تحقیقات بنیادی که همرا به صبر و حوصله باشد و هم تحقیقات معطوف به نیاز‌ها را مورد توجه قرار دهید؛ تحقیقات پیوسته بنیادین یک بخش حوزه است و باید باشد اما نباید از تحقیقات کاربردی بازدارد.

وی در ادامه اظهار کرد: در پژوهش‌های مورد نیاز نظام، صد پروژه به صورت ویژه از سوی مرکز مدیریت حوزه حمایت می‌شود. حوزه فقه معاصر یک برنامه پنج ساله دارد و رفتن به سمت اینکه درس‌های خارج عمق بیشتری پیدا کند. تعادل بین کارهای عمیق صبورانه و تحقیق‌های معطوف به نیاز‌ها باید مورد توجه قرار گیرد.  

تحقیقات بانوان باید روز به روز عمق بیشتری پیدا کند

مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور تصریح کرد: بانوان باید عرصه‌های پیشرفت خاص خود را بگشایند و در همه قلمروهای علوم اسلامی پیش روند، در عین حال از رقابت با یک فضای کلان حوزوی باز نمانند، بانوان اگر جزیره مستقل برای خود طراحی کنند ممکن است از رقابت علمی و فرهنگی کلان بازبمانند.

آیت‌الله اعرافی بیان داشت: تحقیقات بانوان باید روز به روز عمق بیشتری پیدا کند و در این زمینه، ادبیات و اصول و فلسفه و فقه علوم پایه هستند و اتقان و استحکام اینها در نظام آموزشی بانوان مهم است.

وی با بیان اینکه حوزه ما بین المللی نیست، تأکید کرد: حوزه علمیه ما با تمام معنای کلمه بین المللی نیست، به رغم فعالیت‌هایی که صورت گرفته است، اما در حوزه بین الملل، کاری نکردیم و علیرغم گفتمان انقلاب اسلامی پژواکی در دنیای امروز نداریم.

مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور در پایان بیان داشت:  ما در بین الملل حضور تأثیرگذار نداریم و تولیدات ما هنوز برای جهانیان مناسب نیست و برنامه‌های ما هم متناسب جهان روز نیست که امید است خداوند به ما توفیق دهد در جهت احیای معارف اسلامی و گفتمان انقلاب اسلامی در جهان بتوانیم نقش آفرین باشیم.