بررسی ابعاد غدیر در قرآن کریم

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا  در اهمیت و ارزش عید غدیر و همینطور تفسیر دقیق از واقعه صورت گرفته در غدیر خم باید آیاتی که در این روز نازل شد را بررسی کرد، طبق نظر مفسران شیعه1 و سنی2 چند آیه درباره ماجرای غدیر در حجة الوداع نازل شده است که حاکی از عظمت و اهمیت آن بوده که آیات قرآن نیز موید آن است که به تفصیل بیان خواهد شد.

اولین آیه مورد نظر آیه معروف به اکمال است که خداوند می فرماید ...اَلْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً...شیعه وسنی اتفاق ‌نظر دارند که این آیه در حَجّة الوِداع نازل شده است اما اینکه زمان دقیق آن روز عرفه بوده است یا در غدیر خُم اختلاف نظر است که طبق برخی از منابع اهل سنت نزول آیه در روز عرفه بوده است و در منابع شیعی فقط دو روایت است که به نزول این آیه در روز عرفه اشاره دارد که آن هم به مساله ولایت امیرالمومنین (ع) اشاره دارد3 و هر دو روایت ضعیفند4 ولی اجماع شیعه این است آیه اکمال در روز غدیر یا اندکی پس از آن نازل شده است.5

مطلبی که در این آیه باید به آن توجه داشت این است که مگر در روز عرفه سال دهم هجرت با عرفه سال نهم و هشتم هجرت چه تفاوتی داشته که آن را ممتاز نموده است؟ اما آن اجتماع عظیم در روز غدیر و آن هم به مدت سه روز نشان از یک واقعه خاص است که با مفهوم آیه سازگاری بیشتری دارد.

در توضیح آیه باید گفت منظور از «دین»، «قوانین» است و یعنی در آن روز قوانین اسلام کامل شد و پس از آن دیگر در اسلام خلأ قانونی وجود نخواهد داشت و اتفاق خاص در آن روز که سبب کامل شدن اسلام می شود چیزی جز معرفی علی بن ابی طالب به عنوان جانشین پیامبراسلام نیست.

دومین آیه مورد بحث آیه معروف به تبلیغ است که خداوند می فرماید: يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّـهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّـهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ

مفسران تصریح کرده‌اند که آیه تبلیغ پس از بازگشت رسول خدا از حجة الوداع در منطقه غدیر خم در ۱۸ ذی‌الحجه نازل شد.6 و در منابع اهل سنت نیز روایاتی وجود دارد که زمان و مکان نزول این آیه را غدیر خم بیان می‌کند.7

آیه مذکور از آخرین آیات نازل شده قرآن بر پیامبر(ص) است که طبق این آیه، پیامبر اسلام(ص) موظف شد پیامی را به مردم ابلاغ کند که به قدری با اهمیت است که اگر در رساندن آن کوتاهی کند رسالت پیامبریِ خود را به انجام نرسانده است و گویی این پیام ارزشی برابر با نبوت و رسالت رسول اکرم دارد و نمی‌توان تصور کرد که پیام، در حوزه اعتقادی مانند توحید و نبوت و معاد یا موضوعی فقهی از قبیل احکام نماز و روزه و حج بوده است زیرا سوره مائده از آخرین سوره‌های نازل شده است و این حقایق پیش از آن بر پیامبر نازل و به مردم ابلاغ شده بود و قبول تکرار احکام ذکر شده در چنین موقعیت و شرائطی باورپذیر نیست. فقط می‌توان گفت که باتوجه به اینکه عادتا حکما در اواخر عمر خود جانشین خود را معین می کنند در اینجا نیز در اواخر حیات رسول خدا(ص) علاوه بر تعیین جانشین، نوبت به اعلام مطلبی رسید که مکمل اصل رسالت به شمار می‌رفت و آن چیزی جز طرح رهبری امت اسلامی پس از رحلت پیامبر (ص) نبود.

عبارت «‌واللّهُ یعْصِمُکَ مِنَ الناس‌» اشاره به این دارد که به سبب حساسیت موضوع، پیامبر(ص) در ابلاغ پیام نگران بود، اما خداوند با وعده مذکور از ایشان حمایت و سبب رفع نگرانی حضرت شد و باید درنظر داشت که با توجه به منتفی بودن نزول آیه درباره مشرکان قریش و اهل کتاب، معلوم می شود که مصداق «‌ناس‌» در آیه تبلیغ، منافقان درون جامعه اسلامی است نه مشرکان و اهل کتاب.

خداوند متعال می فرماید: سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ لِلْكَافِرِينَ لَيْسَ لَهُ دَافِعٌ. آیه سوم مورد نظر درمورد نعمان بن حارث فهری است که وقتی پیامبر مسأله ولایت علی (ع) را به مردم اعلان کرد با حالت اعتراض به پیامبر گفت: ما را به توحید و قبول رسالتت و انجام جهاد و حج و روزه و نماز و زکات امر کردی ما هم قبول کردیم اما به این مقدار راضی نشدی تا اینکه این جوان را منصوب کردی و او را ولی ما قرار دادی. آیا این اعلام ولایت از ناحیه خودت بوده یا از سوی خدا؟ وقتی پیامبر به او فرمود که از ناحیه خداوند است، با حالت انکار از خداوند خواست که اگر این حکم از جانب اوست، سنگی از آسمان بر سرش فرود آید. در این هنگام سنگی از آسمان بر سرش فرود آمد و او را درجا کشت و این آیه نازل شد.

باتوجه به آیات مذکور به سادگی می توان تعیین امام علی(ع) به عنوان جانشین حضرت رسول در واقعه غدیر را فهمید و نمیتوان اهمیت و عظمت این روز را صرفا به دوست داشتن امام علی(ع) منحصر کرد.

1- طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۳، ص۴۳۵، ۵۸۸؛ طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۵، ص۱۹۳-۱۹۴.

2- واحدی، أسباب النزول، ۱۹۹۱م، ص۱۳۹؛ حاکم الحسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۰۰، ۲۴۹

3- کلینی، کافی، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۲۹۰؛ عیاشی، کتاب التفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۲۹۳

4- خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۲۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۳، ص۲۵۹تا۲۶۱.

5- امینی، الغدیر، ۱۳۶۸ش، ج۲، ص۱۱۵

6- قمی، تفسیر القمی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۷۹؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۳۲.

7- سیوطی، الدر المنثور، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۲۹۸؛ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۱۹۴.