مردی که پای فیلمسازی درباره قصه‌های قرآن سلحشور بود

شاید همین خاص بودن مرام و شخصیت هنری سلحشور بود که وی را آماج حملات و تهمت‌ها قرار داد؛ موضوعی که سعید الهی، کارشناسی فرهنگی به آن اشاره کرده است. الهی در توئیتی که به مناسبت سالگرد درگذشت کارگردان سریال «یوسف پیامبر (ع)» منتشر کرده، نوشته است: «روشنفکران، شخصیت او را به دلیل برخی ضعف‌های آثارش یا به سخره گرفته یا نشر افکارش را همواره سانسور کرده‌اند! خدا کند جوانان خوش‌ذوق انقلابی تحت القائات این فضا قرار نگیرند و تفکران این هنرمند قرآنی را فراموش نکنند.»

مرحوم سلحشور در مصاحبه‌ای درباره ورودش به قصه‌های قرآنی گفته بود: «می‌دانستم باید قصه‌های مذهبی را بردارم و کار بکنم. مدام هم دنبال این بودم که ببینم می‌توانم فرمول و تئوری‌ای برای فیلم و سریال‌سازی اسلامی پیدا کنم یا نه.

در حقیقت این کار‌ها قدم به قدم من را به این هدف می‌رساند که آیا ما می‌توانیم ماهیت فیلم و سریال‌سازی اسلامی را روشن بکنیم و تعریفی بدهیم یا نمی‌توانیم، منتها حرف‌های ما جسته و گریخته بود و منسجم نبود تا اینکه از خود قرآن چارچوب قصه‌نویسی را پیدا کردیم. چارچوب قصه‌نویسی به شما امکان می‌دهد که سناریو هم بنویسید. سناریو که نوشتید، خودش فیلم است دیگر.» وی درباره نکات فیلمنامه‌نویسی از قصص قرآنی گفته بود: «داستان‌هایی که قرآن می‌گوید، از نظر ما که سناریونویس هستیم، نه از نظر خداوند، نقاط کوری دارد. شاید خداوند گفتنِ آن ریزه‌کاری‌ها را لازم نمی‌دانسته است، چون قرار نیست خداوند داستانی را که گفته به تصویر بکشد. خداوند این آیات را با توصیف برای مردم گفته و مردم هم می‌فهمند و با آن ارتباط برقرار می‌کنند، اما وقتی خواستیم تصویری بشود، می‌بینیم که کمبود‌هایی وجود دارد. باید بگردیم و آن کمبود‌ها را در دل تاریخ پیدا کنیم و سر جایش بگذاریم. اگر هم نتوانستیم پیدا بکنیم، [باید]از خودمان خلق کنیم، چون باید آن بخش داستان را پر کنیم. تأمین کمبود حوادث داستان و روشن کردن نقطه‌های کور آن هم باید با قبل و بعدی که مدرک و مأخذ آن وجود دارد هماهنگ باشد، عین حلقه‌های یک زنجیر که اگر یک دانه‌اش گُم بشود، شما باید حلقه زنجیری را جایگزین کنید که با قبل و بعدش بخواند. درباره حضرت یوسف (ع) هم همین کار را کردیم. سعی کردیم نقطه‌های کور داستان را طوری پر کنیم که بیننده باور بکند این می‌تواند وجود داشته باشد.»

استقبال خوبی که از سریال حضرت یوسف (ع) شد، مقدمه‌ای شد برای تولید سریال موسی (ع) که به رغم تلاش بی‌وقفه مرحوم سلحشور برای تولید این سریال، شدت پیدا کردن بیماری وی و مشکلاتی از قبیل تأمین بودجه باعث شد تا حسرت ساخت آن مجموعه عظیم تاریخی بر قلب هنرمند متعهد انقلابی باقی بماند.

حجت‌الاسلام بصیر سلحشور فرزند کارگردان فقید سینمای ایران در گفت‌وگویی که به مناسبت سالگرد درگذشت این هنرمند ارزشی انجام داده است، درباره نگاه مرحوم سلحشور به سینما و هنر می‌گوید: «مرحوم سلحشور قائل به این نبود که سینما برای سینماست یا هنر برای هنر است یا هنر برای سرگرمی است. در هنر دینی هنر وسیله است برای پیام و در بطن دین اسلام هم همین است. تمام اعمال و احکامی که ما داریم انجام می‌دهیم وسیله‌ای است برای متخلق به اخلاق الهی شدن و برای به کمال رسیدن.» وی می‌افزاید: «مرحوم سلحشور گفته بود که تمام سرمایه‌ام را می‌خواهم روی قصص انبیا (ع) بگذارم نه فقط روی قرآن بلکه در قرآن قصص انبیا (ع) و قصه برایشان مهم بود. همیشه تعبیرم این است که قصص انبیا (ع) در قرآن داستان نیست، ابرداستان است، یعنی هر کدام از این‌ها ابرداستان‌های تاریخ است که یک طرف تاریخ را با خود برده و شأنش خیلی بالاتر از اینی است که در قالب یک داستان از آن تعریف کنیم.»

منصور براهینی، استاد دانشگاه و فیلمنامه‌نویس درباره همکاری با مرحوم سلحشور می‌گوید: «مرحوم سلحشور راهی را پیش برد که برای من و خیلی‌ها درس‌آموز بود و تا آخرین لحظه درباره فیلمنامه حضرت موسی (ع) تلاش کرد تا فیلمنامه را نفروشد و امکان انتخاب دست خودش باشد. حالا وقتی هم که فیلمنامه را واگذار کردند، هنوز که هنوز است خبری از آن نیست و گاهی خبر‌هایی می‌آید و می‌رود. آنچه سلحشور در این سال‌ها به ما یاد داد، این بود که آدم برای ساخت آثاری اینچنینی بدون حمایت دولتی راهش را برود و این مدل کار‌ها هزینه‌اش جور می‌شود و مطمئنم اگر موسی (ع) در بخش خصوصی بود تا الان تولید هم شده بود ولی دیگر سرنوشتش طور دیگری است و دیگران باید جواب دهند.

براهینی می‌افزاید: «درس بعدی که او به ما داد، روحیه گروهی‌اش بود و هر چه هم می‌گذشت این روحیه بیشتر می‌شد و هر چه ابعاد کار سنگین‌تر می‌شد، ایشان بیشتر به این نتیجه می‌رسید که باید گروه تولید و نگارش تعدادشان بیشتر و گسترده‌تر شوند. به مراتب تعداد افرادی که در فیلمنامه حضرت موسی (ع) با او همکاری کردند خیلی بیشتر بودند، از مشاور بگیرید تا محقق و پژوهشگر‌ها و افرادی که مستند‌های تاریخی برایشان تهیه می‌کردند و حتی مواردی از این دست که در حد امکاناتی که آن زمان در اختیار بود، بتوانند استوری برد برای فیلمنامه تهیه کنند.»

اکنون چند ماهی است که با انتخاب ابراهیم حاتمی‌کیا به عنوان کارگردان، مجموعه موسی (ع) میراثی که مرحوم سلحشور به جای گذاشته بود در مسیر تازه‌ای قرار گرفته است و امید می‌رود آنچه سلحشور در آرزوی ساخت آن بود به سرانجام برسد.