ابعاد فردی و اجتماعی رعایت مسائل بهداشتی از منظر فقهی

به گزارش خبرگزاری رسا، در پی شیوع بیماری کرونا در سراسر کشور از جمله استان قم، نهادهای مختلف دولتی و مردمی برای ریشه‌کن سازی و مقابله با این بیماری دست به دست هم داده‌اند.

اما در این بین افرادی هم دیده می‌‌شوند که بدون توجه به رعایت نکات بهداشتی سعی در دامن زدن بیشتر به شیوع این بیماری دارند و از آن طرف برخی هم به دنبال ایجاد یأس و نا امیدی در بین مردم هستند.

رسانه های غربی و دشمنان انقلاب اسلامی هم از این فرصت به بهترین وجه استفاده کرده و آن را بازیچه ای برای اهداف سیاسی و غیر انسانی خود قرار داده اند.

در همین راستا حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمد عرب صالحی رئیس پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت وگوی تفصیلی به بررسی ابعاد مختلف فقهی موضوع پرداخته است که در ادامه تقدیم می شود.

به عنوان اولین سوال بفرمایید چرا جوامع اسلامی نیز گاها دچار چنین مشکلاتی می‌‌شوند؟

بله اخیرا کشور ما درگیر مشکلی است که تقریبا کل کشور ما را درگیر کرده البته این بیماری به سراسر جهان نیز سرایت پیدا کرده و امیدواریم هرچه زودتر ریشه کن شود اما باید بدانیم که این بیماری ها از جمله ابتلائات و آزمون های الهی است.

ابتلاء و آزمایش از سنن الهی است و هیچ کس در این دنیا نیست که بگوید من هیچگاه دچار آزمون های الهی نشده ام و راه فراری از آن وجود ندارد.

طبق صریح آیات قرآن و روایات فراوانی که در این زمینه وجود دارد، همه انسان ها دچار امتحانات الهی می‌ شوند باید تلاش کنند از آنها سربلند بیرون بیایند. آخرین آنها مرگ است که از هیچکس فروگذار نخواهد کرد.

نتیجه این ابتلائات و آزمایش ها برای مؤمنان، خیر و برکت و منفعت و برای عموم انسانها مایه عبرت و کلاس آموزش و بیداری است؛ چه برای کسانی که درگیر این ویروس شده و چه کسانی که مبتلا نمی شوند.

نباید در این گونه حوادث از کوره در رفته و لب به اعتراض باز کنیم یا به جای این که دنبال معالجه و راهکار برویم دنبال مقصر احتمالی حادثه باشیم. باید تلاش کنیم از این امتحانات سربلند خارج شویم به ویژه این که در خصوص شیوع این بیماری شاید فرد یاارگانی بطور خاص مقصر نباشد.

به عقیده حضرتعالی بهترین عکس العمل مردم در این شرایط چه باید باشد؟ شما چه راهکاری را پیشنهاد می‌ کنید؟

به عقیده من قبل از سراغ گرفتن از مقصر باید دنبال علاج و راهکار درمان باشیم، همچنانکه گفتیم در ارتباط با همین بیماری اخیر یعنی کرونا شاید کسی به صورت خاص مقصر نبوده باشد.

از مدت ها پیش تعدادی از کشورها اعلام کردند که این ویروس در حال گسترش است و همه جا را در آینده نزدیک فراخواهد گرفت و در حال حاضر نیز طبق اخبار رسمی کشورهای زیادی درگیر کرونا شده اند هرچند برخی از کشورها با وجود درگیری نسبت به این بیماری هنوز آماری ارائه نکرده اند.

باید توجه داشته باشیم که نباید این گونه مسائل به بازیچه اهداف سیاسی غرب زدگان تبدیل شود، از این رو خیلی از این بابت باید مراقب باشیم، چراکه فضاهای مجازی، رسانه های خارجی می‌ خواهند از این قضیه به عنوان فاجعه ای در کشور ما یاد کنند.

دشمنان تلاش دارند کرونا را به عنوان یک مشکل بزرگ و غیر قابل حل جا بیندازند تا جایی که حتی بیش از چین در مورد ایران از بیماری کرونا سخن می‌ گویند.

برخی علاج بیماری ها را در دعا و تضرع و برخی تنها در رعایت مسائل بهداشتی می‌ دانند، آیا بین این دو منافاتی وجود دارد؟

هرگز نباید از نقش دعا و تضرع در رفع گرفتاری ها، بلایا و بیماری ها غافل باشیم، همچنانکه بنده در همین راستا کتابی با عنوان «غیب و زندگی» تألیف کرده ام که در این کتاب علل و عوامل غیبی درمسائل دنیوی و پدیده های مادی مطرح شده که بخشی از آنها در اختیار انسان بوده و بخشی از آنها خارج از قدرت و اختیار انسان است.

دعا و تضرع از جمله علل غیبی اما در اختیار انسان است که هم سبب است و هم سبب ساز، یعنی به عبارت دیگر این دعا هم می‌ تواند نقش پیشگیری از بلا و مصیبت داشته باشد و هم درمان مصائب باشد، و هم اسباب طبیعی پیشگیری و درمان را برای انسان فراهم کند اما باید توجه کرد که هیچ تعارضی بین دعا و مناجات و تبعیت از اسباب و علل طبیعی و همچنین رعایت مسائل تجربی و از جمله بهداشتی در بیماری ها وجود ندارد.

سیره پیامبر گرامی اسلام(ص)، ائمه اطهار(ع) و بزرگان دین نیز این چنین بوده است، تا جایی که ائمه اطهار(ع) وقتی بیمار می‌ شدند هم به دعا و تضرع و نذورات می‌ پرداختند و هم ازمعالجه طبیعی و مراجعه به اطباء غافل نبودند که این خود نشان می‌ دهد تعارضی بین این دو وجود ندارد.

در قرآن کریم در سوره انسان به همین مسأله اشاره شده است؛ وقتی امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در کودکی دچار بیماری شدند، امیرمؤمنان(ع) و حضرت زهرا(س) نذر کردند برای بهبودی فرزندانشان سه روز روزه بگیرند.

در سیره پیامبر گرامی اسلام(ص) هم جنگ و مبارزه با کفار بود و هم دعا و مناجات برای پیشرفت اسلام، بنابراین هم کار و تلاش و زحمت و هم دعا و مناجات و تضرع لازم است؛ علل طبیعی سرجای خود است چون اصل و اساس بر این است که زندگی طبق همین اسباب طبیعی در جریان باشد. اما این بدان معنا نیست که از تأثیر مسائل معنوی غافل شویم.

الآن مهمترین مسئله برای مهار وضع پرتنش موجود ایجاد حس آرامش در بین جامعه است و این جز با پناه بردن به ذات پروردگار قادر متعال و درگاه قدسی معصومین علیهم السلام امکان پذیر نیست.

رعایت مسائل بهداشتی از نظر شرع و فقه اسلامی چه جایگاهی دارد؟ چون برخی از مردم در این ایام به این گونه مسائل توجه چندانی ندارند.

این مسأله در اسلام بسیار اهمیت دارد، تا جایی که در میان فتوای مجتهدان و مراجع معظم تقلید این مسأله وجود دارد که اگر در اثر عملکرد بد انسان یا قصور و کوتاهی او به دیگری ضرری وارد شود ضامن است. به همین جهت اگر در بیماری های ویروسی مسری، با اهمال کاری و عدم توجه به رعایت مسائل بهداشتی باعث انتقال آن بشویم مسئولیم.

اگر رعایت نکردیم و عده ای از این بابت مریض شدند، یا بیماری شان تشدید پیدا کرد یا از دنیا رفتند موجب حق الناس عظیم شده و حتی برخی فتوا به پرداخت دیه قتل غیر عمد داده اند به علاوه این که روز قیامت نیز انسان از این بابت گرفتار خواهد بود.

در ارتباط با بیماری مسری همچون کرونا فقط بحث یک شخص نیست که بگوید من می‌ خواهم مریض شوم و به راحتی وارد اجتماع می‌ شوم؛ بلکه حتی اگر اضرار به نفس را هم در نظر نگیریم که خود آن هم حرام است، اضرار به دیگران حق الناس است که خداوند نسبت به آن هرگز با کسی شوخی ندارد.

این مسأله حق الناس تا جایی در اسلام اهمیت دارد که در روایت می‌ گوید اگر سیر خورده بودی به مسجد نرو! تا کسی بابت بوی دهان تو اذیت نشود چه برسد به این که انسان با عملش موجب مریضی یا مرگ دیگری شود.

از همه مردم چه کسانی که بیمار هستند و چه کسانی که سالم هستند باید خواهش کنیم که به دستورات بهداشتی توجه کافی داشته باشند و بدون دلیل وارد اجتماعات نشده و جان خود و دیگران را به مخاطره نیاندازند.

چرا رعایت حق الناس به ویژه در ارتباط با بیماری ها این قدر اهمیت دارد؟

ببینید یک مثال ساده بزنم ؛ محله امنی را در نظر بگیرید که بسیار خوشنام و همه مردم در امنیت و آسایش در آن جا زندگی میکنند؛ اگر فردی به هر دلیل در آن محله دست به سرقت بزند و فرار کند. فرض بگیرید مال مورد سرقت چندان ارزش مادی زیادی هم نداشته باشد، اما آثار و تبعات همین سرقت بظاهر اندک را محاسبه کنید.

در مثال فوق اولا خوشنامی محله زیر سئوال می رود؛ آسایش محله به هم می خورد؛ ترسها و دلهره های زیادی در پی دارد؛ مخارج مادی ضدسرقت را در آن محله چند برابر می کند؛ زنان و کودکان آن محله دیگر خواب راحت ندارند و با کوچکترین سر و صدایی مضطرب و پریشان میشود و… اینها همه از آثار همان دزدی اندک است که در یک لحظه اتفاق افتاد.

اما روز قیامت شخص اقدام کننده به سرقت باید پاسخگوی تمامی پیامدهای عمل نادرست خود باشد؛ این یک مثال ساده در حقوق مالی بود. اما در مسئله کرونا ویروس حقوق جانی و سلامت یک جامعه مطرح است؛ وقتی من نوعی با عدم رعایت قوانین پیشگیری مبتلا به یک بیماری مسری خطرناک شدم اول از همه موج نگرانی بین خانواده و فرزندان خودم بوجود آورده ام بعد از آن مردم محله و همسایگان را آزار داده ام بعد مردم آن شهر را و بعد از آن مردم یک کشور را و… این در صورت عدم سرایت بیماری به دیگری است.

اما اگر اهمال کاری بنده و عدم رعایت اصول پیشگیری یا درمان باعث شود که دیگری هم مبتلا شود همه آنچه گفته شد برای بنده مضاعف می شود و کوله بار مسئولیت دنیوی و اخروی مرا سنگین تر میکند. حال اگر این مسئله ابعادش بیشتر شود کار بجایی میکشد که میتوان بر آن عنوان جنایت علیه انسان گذاشت و دیگر خدا میداند چگونه میتواند از زیر بار این مسئولیت سنگین به در آید. /924/ج