موانع تبلیغ در فضای مجازی و راهکارهای آن

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا پیدایش فضای مجازی در چند دهه‌ی اخیر یکی از بزرگترین نمادهای تحول جهانی است. رخدادی که تأثیرات شگرف آن هر روز در ابعاد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، امنیتی و دفاعی در عرصه‌ی ملی و بین‌المللی نمود بیشتری پیدا می‌کند.

امروزه با گسترش فضاهای ارتباط جمعی مجازی، نیاز به روش های نوین تبلیغ دینی در این فضاها بشدت احساس می شود. در گذشته با نوشتن کتاب ها و سخنرانی ها تبلیغ دین صورت می گرفت؛ اما امروزه باید از شیوه های نوینی جهت حضور موثر تبلیغی در فضای مجازی بهره برد.

امروزه مخاطب ما دیگر در شهرها و روستاها و مساجد نیست؛ بلکه پیام ها بصورت جهانی رد و بدل می شوند. جوانان با حضور در عرصه های مجازی با افراد مختلف در سراسر دنیا ارتباط برقرار می کنند. بنابراین شیوه های تبلیغی گذشته، اثر گذاری کمتری نسبت به شیوه های نوینی همچون تبلیغ فضای مجازی خواهند داشت. ضرورت حضور فعالان مذهبی و دینی در عرصه های مجازی بشدت احساس می شود.

گاهی یک ویدیو در اینترنت صدها میلیون بیننده دارد. افراد شاخص در صفحه های مجازی خود میلیون ها بیننده دارند. با حضور فعالانه مبلغان در این عرصه می توان میلیون ها بیننده را مخاطب خود کرد و پیام دین را به گوش آنان رسانید. پس اینکه حضور در عرصه مجازی لازم است امری اجتناب ناپذیر است.

امام خامنه ای (مدظله العالی) در این زمینه در حکم انتصاب ریاست سازمان تبلیغات اسلامی می فرمایند: رسالت دیگر این سازمان (سازمان تبلیغات اسلامی) رصد و مقابله‌ی هوشمندانه با تهاجمات فکری و فرهنگی و تبلیغی و رسانه‌ای دشمنان دین و انقلاب و کشور است. (۱۳۹۷/۰۵/۲۸) در این حکم رسانه نیز یکی از عرصه های تهاجمات دشمن معرفی شده است.

فرق و ادیان مختلف با ایجاد سایت ها و کانال ها و گروه های مجازی، هدایت فکری جوانان را به دست گرفته اند. مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در بیاناتشان در دیدار جمعی از روحانیون استان همدان می فرمایند: شما امروز با این چالش مواجه‌اید و مسأله‌ی شما مهمتر و دشوارتر است از مسأله‌ی علامه‌ی حلی یا مسأله‌ی علامه‌ی مجلسی یا مسائل علمای بزرگی که در طول تاریخ بوده‌اند؛ با آنها قابل مقایسه نیست. امروز نشر افکار باطل نه فقط به وسیله‌ی ابزارهای ارتباط جمعىِ فراوان - مثل رادیو، تلویزیون، اینترنت و انواع و اقسام روشهای الکترونیکی - انجام می گیرد، بلکه از شیوه‌های هنری هم استفاده می شود. (۱۳۸۳/۰۴/۱۵)

گاهی مشاهده می شود یک مبلغ انحرافی با ایجاد یک صفحه مجازی و جذب میلیون ها بیننده به نشر و تبلیغ آثار و افکار خود می پردازد. شگردهای این جریانات بسیار زیاد است. اخیرا آنان با ایجاد سایت هایی با آدرس نمادهای شیعی جوانان شیعه را جذب کرده به نشر افکار باطل و مسموم کردن ذهن جوانان می پردازند.

اما حضور طلاب و مبلغان مذهبی در عرصه مجازی با چالش های و موانعی روبروست که به برخی از آن ها اشاره می کنیم:

در یک دسته بندی کلی موانع تبلیغی در عرصه مجازی به دو دسته تقسیم می شود:

1ـ موانع سخت افزاری

موانع سخت افزاری یعنی موانعی که در صورت نبود آن ها ایجاد ارتباط با فضاهای مجازی امکان پذیر نیست. یکی از چالشی ترین مسائل تبلیغ در عرصه دینی نداشتن امکانات سخت افزاری است.

جریان تبلیغی هالیوود در قالب سینما توانسته است بسیاری از مردم جهان را تحت تاثیر خویش قرار دهد. آن ها با ساخت فیلم ها و سریال ها توانسته اند کنترل ذهنی بسیاری از افکار مردم جهان را بدست می گیرند.

مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در جمع روحانیون همدان در این باره می فرمایند: اینها (آمریکاییها) توانسته‌اند با کمک ابزارهای پیشرفته‌ی تبلیغاتی و ارتباطاتی - با همین تلویزیون، با همین هنر، با همین هالیوود، با همین بازیهای اینترنتی و رایانه‌یی، با همین ارتباطات سریع در دنیا - سر بشریت را کلاه بگذارند. ادعای تمدن می کنند، اما تمدن ندارند؛ واقعاً وحشىِ محض هستند. (۱۳۸۳/۰۴/۱۵)

آنان این مهم را با بودجه ها و امکانات کلان بدست آورده اند. گاهی برای یک پروژه ده ها سال وقت و هزینه صرف می کنند. این در حالی است که گاهی اوقات برخی دانشمندان علوم دینی ما هنوز بودجه و امکانات کافی در اختیار ندارند یا ساخت یک فیلم به دلیل کمبود منابع سال ها به طول می انجامد.

دسته دیگر سخت افزارهای مدرن امروزی است که هزینه ها را بسیار کاهش می دهد. گاهی یک مبلغ با گوشی یا تبلت می تواند ساعت ها وقت های اضافی خود را تنظیم کند و به امور علمی بیشتری مشغول شود. مبلغان مذهبی فعال باید همه امکانات و تجهیزات را در دسترس داشته باشند تا از صرف وقت و هزینه اضافی جلوگیری کنند.

گاهی برای راه اندازی یک پروژه مجازی نیاز به ساختمان های مدرن و دارای تجهزات فراوان است که متاسفانه اهل تبلیغ از داشتن چنین امکاناتی محروم بوده یا کمتر برخوردار هستند.

2 ـ موانع نرم افزاری (دانشی)

مهم ترین عامل حضور کم رنگ در عرصه های مجازی، عامل دوم؛ یعنی مانع دانشی است. بخش عمده ی دلیل حضور پیدا نکردن طلاب و مبلغان در عرصه مجازی، بحث نرم افزاری است. در یک دسته بندی کلی این موانع را می توان به سه دسته تقسیم کرد: 

الف ـ موانع دانشی در حوزه مبلغ

تبلیغ در عرصه مجازی و حقیقی هر دو نیازمند مقدماتی است که در صورت نبود آن ها مشکلاتی را متوجه مبلغ و دین می کند. همان گونه که یک مبلغ در فضای حقیقی باید دانش های خاصی داشته باشد؛ در حوزه مجازی نیز، علوم خاص خودش را می طلبد. گاهی اتفاق می افتد که مبلغین از دانش کافی در حوزه آشنایی با نرم افزار های خاص و فضای مجازی، برخوردار نیستند. در شبکه های اجتماعی حضور جدی ندارند. همچنین برخی از کسانی در عرصه مجازی فعالیت هایی دارند؛ از دانش کافی در جهت پاسخگویی به سوالات و شبهات برخوردار نیستند. همچنین تبلیغ مجازی به دلیل نبود ارتباط گفتاری، استفاده نکردن از زبان بدن، فقدان احساس و... روش های خاص خودش را داراست.

یکی دیگر از مسائل اظهار نظر کردن در همه زمینه هاست. یک مبلغ باید در عرصه هایی وارد شود که تخصص آن را داراست و اگر می خواهد وارد بحثی شود که تخصص لازم را ندارد باید با آگاهی وارد بحث شود و از متخصصین کمک بگیرد. این مسئله باعث شده که مرجعیت مجازی برخی مبلغین خدشه دار گردد.

عدم آشنایی با زبان های روز دنیا (انگلیسی، اسپانیولی، چینی، روسی و...) در مواجهه با مخاطبانی که فارسی زبان نیستند؛ از موانع دیگر تبلیغ در فضای مجازی است. البته در این زمینه فعالیت هایی هم در مرکز بین الملل حوزه علمیه قم و دانشگاه بین المللی المصطفی صورت گرفته است؛ اما باید این فعالیت ها منجر به یک مرجعیت علمی در فضای مجازی گردد.

ب ـ موانع دانشی در حوزه تبلیغی

فضای مجازی آمیخته از اطلاعات درست و غلط، نیز صحیح و باطل است. با نگاهی به صفحات اینترنت و نرم افزارهای خاصی چون اینستاگرام و تلگرام می بینیم که غالبا مبلغین فعال دارای مخاطبان کم بوده و بالعکس صفحات مربوط به افرادی که با اعتقادات همخوانی ندارد، از حضور پر رنگ مخاطبان مخصوصا جوانان برخوردار است.

می‌توان گفت دانش دین و تبلیغ دین به دلیل برخوردار نبودن از زرق و برق دنیایی و فاصله داشتن از شهوات نیز ارائه غیر جذاب، از عامل های دیگری است که تبلیغ را با چالش جدی روبرو نموده است.

وعده های باطل نقد هستند و در ظاهر وعده های دینی رنگ نسیه دارد و جوان فراری از تکلیف گرایش به سمت آن ها پیدا می کند.

در این زمینه نیز به نظر می آید که روش های گوناگون تبلیغی می تواند راهگشا باشد. باید تبلیغ را از حوزه کتابت صِرف، به حوزه های صوتی و تصویری نیز وارد کرد.

ج ـ موانع دانشی در حوزه عدم تسلط بر فضای مجازی

يكی از چالش‌های پيش روی تبليغ دينی رهايی از سلطه جويی دولت‌ها است. سرورهای این فضاها غالبا در اختیار چند قدرت استکباری است و به دلخواه خودشان صفحات دینی و فعال در عرصه تبلیغ دین را می بندند.

مثلا گاهی اتفاق می افتد صفحاتی که مفاهیم اصیلی همچون جهاد و مبارزه با ظلم استکبار و... را ترویج می کنند و کم کم طرفداران زیادی را جذب می کند به یک باره توسط این زورگویان مسدود می شود و از دسترس خارج می گردد. تبلیغات جهانی نیز در اختیار ما نیست و بلکه علیه ما شبانه روز تبلیغ می شود و به گونه ای است که گاهی دین بر عکس واقعیت جلوه گر می شود.

گاهی اتفاق می افتد یک مسئله دینی در سایتی مانند ویکی پدیا که بر طبق ادعای خودشان دانشنامه آزاد جهانی است؛ مطالبی را وارد می کنند و بعد از گذشت دقایقی از آن صفحه حذف می شود. در سایر نرم افزارها این مسئله وجود دارد. تلگرام و اینستاگرام در زمره این حذف کننده ها قرار دارند. حذف مکرر صفحات سید حسن نصرالله و سردار حاج قاسم سلیمانی از نمونه های اقدامات این نرم افزار ها است. به نظر می رسد در این زمینه باید با آگاهی نسبت به شبکه ملی اطلاعات، کنترل فضای مجازی را از اختیار بیگانگان سلب کرد.

کلام آخر

اعتماد سازی و مرجعیت رسانه ای (یک سایت باید به عنوان یک سایت صرفا دینی مطرح باشد و از سایر ملاحظات و گرایشات همچون سیاسی کاری و ... پرهیز کند.) می‌تواند به عنوان یک راه حل مفید در عرصه تبلیغ مجازی باشد.

زمانی که یک وبگاه یا صفحه خاص بتواند اعتماد مخاطبان را جهت پاسخ گویی جلب کند در آینده مرجع پاسخ گویی به همه سوالات و شبهات خواهد شد و می تواند تا حدود زیادی از انبوه تهاجمات دشمن بکاهد. البته در این زمینه سایت های مهمی نظیر مرکز ملی پاسخ گویی به سوالات دینی ایجاد شده است؛ اما با وجود این، کمبود ها هنوز احساس می شود و نیاز به مراجع متعدد تبلیغی و رسانه ای، از اولویت برخوردار است./918/ی702/س

مهدی عباسی