فصلنامه کلام اسلامی در گام صد و سوم+ چکیده
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مرکز تخصصی علم کلام صد و سومین شماره فصلنامه علمی-پژوهشی کلام اسلامی را به صاحب امتیازی حضرت آیت‌الله سبحانی و مدیرمسئولی علی ربانی گلپایگانی منتشر کرد.
در این شماره مقالات زیر را مطالعه می‌کنیم:
بررسی دیدگاه‌ها درباره چیستی علم دینی
هاوکینگ و خودبسندگی جهان؛ بررسی و نقد
مراتب فعل الاهی از دیدگاه فلاسفه و متکلمان مکتب اصفهان (با تأکید بر آراء صدر المتألهین و ملا صالح مازندرانی)
جهانی شدن و نقش آن در زمینه‌سازی ظهور
بررسی مسأله اصولی احوال الفاظ و ارتباط آن با هرمنوتیک
واکنش متکلمان در برابر چالش‌های برخاسته از هیئت بطلمیوسی
بررسی دیدگاه‌ها درباره چیستی علم دینی
علی ربانی گلپایگانی
چکیده: علم دینی، یکی از مسایل کلامی نوپدید است که در باب رابطه علم و دین مطرح شده است. چیستی، امکان، چرایی و چگونگی دستیابی به آن، مهمترین مباحث مطرح در این مسأله است که دیدگاه‌های متفاوت و بعضاً متعارضی درباره آنها اظهار شده است. ماهیت و چیستی علم دینی از اهمیت ویژهای برخوردار است؛ چرا که بر سرنوشت مباحث دیگر مربوط به علم دینی تأثیر میگذارد. کسانی، تنها معنای معقول و مقبول علم دینی را، دینداری عالم دانستهاند، که بر اساس آن، وصف دینی برای علم، مجازی خواهد بود. برخی دیگر، ملاک دینی بودن علم را دینی بودن متعلق و مکشوف علم قلمداد کرده‌اند که هرگاه عالم به این که مکشوف و متعلق علم، مراد خداوند یا قول و فعل الاهی است ایمان داشته باشد، علم دینی خواهد بود. استنباط نظریههای علمی از منابع دینی، دینی و الاهی بودن انگیزه و اراده عالم، ارتباط و هماهنگی طبیعت شناسی با علم مابعدالطبیعه، سازگاری نظریههای علمی با آموزهها و تعالیم دینی، یا مخالف نبودن آنها با آموزهها و تعالیم دینی، ملاکهای دیگری است که برای دینی بودن علم بیان شده است، عده‌ای نیز دینی بودن جهانبینی عالم را ملاک دینی بودن علم شمردهاند که بر فرضیههای علم، یا تعبیر و تفسیر دادهها و یافته علمی، یا جهتگیری عملی عالمان، یا بینش و نگرش عالم به موضوع مورد پژوهش و روش پژوهش علمی و سرانجام نتیجه تأثیر میگذارد. در نوشتار پیشرو، این دیدگاه‌ها نقل و نقد شده و دیدگاه مورد قبول تبیین گردیده است.
هاوکینگ و خودبسندگی جهان؛ بررسی و نقد
حمیدرضا شاکرین
چکیده: بر اساس آیات قرآن و روایات، فعل الاهی، یعنی آفرینش و بقای موجودات، دارای هفت مرتبه (مشیت، اراده، قدر، قضا، اذن، کتاب و اجل) است. از سوی دیگر، ثبات و تغییرناپذیری خدا نیز از آموزه‌های قرآن و پیشوایان دین و یافته‌های عقل و لذا مطابق با براهین نقلی و عقلی است. لذا اثبات وجود مراتب در فعل الاهی نباید منجر به اتصاف ذات خدا به تغییرپذیری و اتصاف فعل الاهی به زمانمندی گردد. صدرالمتألهین شیرازی و ملاصالح مازندرانی که به ترتیب از فلاسفه و متکلمان مهم مکتب اصفهان هستند، دلایل و مستدلات خود را بر اثبات مراتب در فعل الاهی، ناظر به آیات قرآن و روایاتمعصومین(، مطرح کرده و با تکیه بر مبانی فکری و عقلی خود، دیدگاه‌ها و نظرات متفاوتی را درباره اعتباریت یا حقیقت مراتب فعل الاهی، امکان یا عدم امکان زمانمندی برخی از افعال الاهی و اینکه آیا این مراتب جزء صفات ذات خدا هستند یا جزء صفات فعل او، مطرح کرده‌اند. اما هر دو دسته، نظر واحدی درباره نسبت معاصی بندگان با اختیار انسانی و درباره وضعیت شرور موجود در عالَم طبیعت داشته‌اند و این بحث از فروع مبحث مراتب فعل الاهی است. نوشتار حاضر، در صدد شرح دیدگاه‌های فلاسفه و متکلمان مکتب اصفهان، در بحث از مراتب فعل الاهی و تبیین نتایج و استلزامات هر یک از این دیدگاه‌ها است.
مراتب فعل الاهی از دیدگاه فلاسفه و متکلمان مکتب اصفهان (با تأکید بر آراء صدر المتألهین و ملا صالح مازندرانی)
مهدی عباس زاده؛ الهام میراحسنی
چکیده: بر اساس آیات قرآن و روایات، فعل الاهی، یعنی آفرینش و بقای موجودات، دارای هفت مرتبه (مشیت، اراده، قدر، قضا، اذن، کتاب و اجل) است. از سوی دیگر، ثبات و تغییرناپذیری خدا نیز از آموزه‌های قرآن و پیشوایان دین و یافته‌های عقل و لذا مطابق با براهین نقلی و عقلی است. لذا اثبات وجود مراتب در فعل الاهی نباید منجر به اتصاف ذات خدا به تغییرپذیری و اتصاف فعل الاهی به زمانمندی گردد. صدرالمتألهین شیرازی و ملاصالح مازندرانی که به ترتیب از فلاسفه و متکلمان مهم مکتب اصفهان هستند، دلایل و مستدلات خود را بر اثبات مراتب در فعل الاهی، ناظر به آیات قرآن و روایاتمعصومین(، مطرح کرده و با تکیه بر مبانی فکری و عقلی خود، دیدگاه‌ها و نظرات متفاوتی را درباره اعتباریت یا حقیقت مراتب فعل الاهی، امکان یا عدم امکان زمانمندی برخی از افعال الاهی و اینکه آیا این مراتب جزء صفات ذات خدا هستند یا جزء صفات فعل او، مطرح کرده‌اند. اما هر دو دسته، نظر واحدی درباره نسبت معاصی بندگان با اختیار انسانی و درباره وضعیت شرور موجود در عالَم طبیعت داشته‌اند و این بحث از فروع مبحث مراتب فعل الاهی است. نوشتار حاضر، در صدد شرح دیدگاه‌های فلاسفه و متکلمان مکتب اصفهان، در بحث از مراتب فعل الاهی و تبیین نتایج و استلزامات هر یک از این دیدگاه‌ها است.
جهانی شدن و نقش آن در زمینه‌سازی ظهور
امید درویشی؛ رحیم کارگر
چکیده: در این نوشتار با بیان برخی ویژگی‌های بُعد اقتصادی جهانی‌شدن، به پیشرفت صنعت و تکنولوژی، تحول در حمل و نقل، شکل‌گیری عوامل سخت افزاری و نرم افزاریِ شکوفایی اقتصادی، و همچنین ناکامی نهادهای اقتصادی بین‌المللی در شکوفایی اقتصادی اشاره شده است. این ویژگی‌ها از طرفی مقدمات فنی تشکیل حکومتی جهانی را فراهم نموده، و از طرف دیگر باعث مأیوس شدن جامعه بشری از اقدامات داعیه داران جهانی‌شدن، و خیزش علیه آنها و پذیرش فرهنگ منجی باوری می‌گردد.
در بُعد سیاسی نیز به برخی ویژگی‌های جهانی‌شدن از قبیل تضعیف حاکمیت ملی، شکل‌گیری نهادهای سیاسی بین المللی، افزایش آگاهی‌های سیاسی، کم‌رنگ شدن مرزهای بین‌المللی و سرخوردگی جامعه جهانی از نظام‌های سیاسی دنیا اشاره شده است. این ویژگی‌ها باعث شده‌اند تا زمینه‌های عملی پذیرش نظریه حکومت جهانی عدالتمحور در اذهان جهانیان بیش از پیش فراهم شود.
همچنین در بعد فرهنگی، به گسترش شبکه‌های ارتباطی، فن‌آوری‌های رسانه‌ای، از میان رفتن مرزهای فرهنگی، و رویارویی فرهنگ‌های متنوع در عرصه جهانی اشاره شده، که این ویژگی‌ها، بستری مناسب جهت آگاهی‌بخشی جهانی نسبت به شخص و شخصیت امام زمان. و آشنایی با اقدامات و برنامه‌های حکومتی امام عصر. را فراهم نموده است.
بررسی مسأله اصولی احوال الفاظ و ارتباط آن با هرمنوتیک
عبدالحسین خسروپناه؛ مهدی نجفی مقدم
چکیده: بحث درباره الفاظ و احوال آن، بخش مهمی از مباحث اصول فقه را به خود اختصاص داده است. این مسأله در آثار عالمان شیعه در اصول فقه، تاریخی کهن داشته و تطوراتی را پشت سر گذاشته است. اهمیت این مباحث بدان جهت است که در فهم معانی و مدالیل آیات و روایات، و در نتیجه در استنباط احکام شرعی از کتاب و سنت، نقش به سزایی دارد. از سوی دیگر، یکی از دانش‌هایی که در غرب مطرح شده و آراء و مکاتب مختلفی در آن اظهار گردیده، دانش «هرمنوتیک» یا فن فهم متون و دیگر آثار انسانی است. علم هرمنوتیک سه رویکرد کلاسیک، رمانتیک و فلسفی یا مدرن را پشت سر گذاشته است. مسأله اصولی احوال الفاظ با هر سه رویکردِ هرمنوتیک ارتباط دارد؛ گرچه ارتباط آن با هرمنوتیک کلاسیک و رمانتیک، نمایان‌تر و جدی‌تر است. از آن‌جا که بخش عظیمی از مباحث کلامی از منابع نقلی (کتاب و سنت) تغذیه می‌شود، بحث احوال الفاظ و نیز مباحث هرمنوتیک در این بخش از مباحث کلامی، نقش تعیین کننده دارد.
واکنش متکلمان در برابر چالش‌های برخاسته از هیئت بطلمیوسی
رسول رضوی؛ رضا دارینی
چکیده: رود آثار علمی تمدن یونانی- هلنی از آغاز خلافت اموی در قرن اول هجری آغاز شد، و در دوره اول خلافت عباسی شکلی رسمی یافت، و ترجمه آثار مکتوب تمدن یاد شده زیر نظر سازمانی جدید که بیشتر به نام بیت الحکمة شناخته می‌شد، رشد و توسعه بیشتری پیدا کرد. از جمله این آثار ترجمه شده می‌توان به ترجمه هیئت بطلمیوسی اشاره کرد، که به زودی بعد از ترجمه به زبان عربی، وارد مجامع علمی در جهان اسلام شد، و بر مباحث علمی در رشته‌های مختلف، از جمله علم کلام، تأثیر گذاشت، و در زمینه‌های مختلف جهان شناسی، معجزات رسول الله$، فرجام شناسی و... به چالش آفرینی یا باورسازی اعتقادی پرداخت، و به عنوان عنصری موثر در تبیین و اثبات بحث‌های کلامی نقش آفرینی کرد. در بررسی‌های صورت گرفته و با مراجعه به متون کلامی متکلمان امامیه معلوم می‌شود که این تأثیرگذاری نمودهای متفاوتی داشته است؛ به این معنا که در برخی مباحث مانند مبحث تعداد آسمان‌ها باعث تطبیق هفت آسمان مورد نظر قرآن بر افلاک نُه گانه بطلمیوسی شد، و در برخی دیگر مانند مبحث معراج، شق القمر، رد الشمس و صور اسرافیل، آموزه بطلمیوسی ابطال و انکار گشت. البته گاهی نیز ابداعات جدیدی همچون بحث جسم هورقلیایی را به دنبال داشت که بعدها در پیدایش برخی گرایش‌های کلامی بی تأثیر نبود، و عده‌ای را نیز بر آن داشت که جسورانه به تأویل و تغییر بخش هایی از هیئت بطلمیوسی بپردازند؛ به عنوان مثال، مسئله خرق و التیام افلاک نُه گانه را منحصر در فلک آخر (اطلس) سازند.
گفتنی است، مرکز تخصصی علم کلام، صد و سومین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی « کلام اسلامی » را در ۱۴۴ صفحه و به قیمت ۴۰۰۰ تومان منتشر کرده است./۹۹۸/ن ۶۰۴/ش