دانشجویان و مرجعیت علمی نظام اسلامی
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، علم گرایی و تولید علم را می توان محور اصلی توسعه در عصر کنونی دانست و در حقیقت علم یکی از سه پایه اصلی اقتدار در جهان امروز قلمداد می شود.
به عبارت دقیق تر می توان گفت مهم‌ترین تحولات دنیای امروز در حوزه علم و فناوری رقم می خورد و علم به مهم‌ترین منبع قدرت آفرینی در جهان معاصر بدل شده است و رمز برتری هر کشوری بر کشور دیگر، به میزان بسیار زیادی به اقتدار علمی آنها وابسته است.
در معارف اسلامی و به ویژه مکتب تشیع، آیات قرآن و روایات فراوانی از اهل بیت(ع) وجود دارد که به موضوعاتی نظیر اهمیت علم و علم آموزی، تعقل، معرفت، حکمت، بصیرت و ... اشاره داشته و بر توجه مسلمانان به این موضوعات تأکید داشته اند که این مطلب نشان دهنده اهمیت این مقوله تمدن ساز در اندیشه اسلامی و دینی است و پیشینه تاریخی، فرهنگی و تمدنی ما نیز نشان دهنده توجه ویژه به بحث تولید علم در تمدن سازی اسلامی است.
انقلاب اسلامی نیز به عنوان حکومتی دینی و برخاسته از اسلام ناب، توجه ویژه ای به موضوع علم و علم گرایی دارد و یکی از موضوعات مهمی که پیرامون نهضت تولید علم در کشور مورد توجه قرار دارد؛ مطالبه رهبر انقلاب پیرامون تبدیل نظام اسلامی به مرجعیت علمی در جهان است.
رهبر معظم انقلاب بارها به اهمیت علم گرایی و نهضت تولید علم تأکید کرده اند و در بیاناتی در تاریخ13/11/1388 با اشاره به سخن امیرمؤمنان(ع) پیرامون اهمیت علم می فرمایند:« العلم السلطان؛ علم قدرت است؛ « مَن وَجَدَهُ صالَ وَ مَن لَم یَجِدَهُ صیلَ عَلَیه»؛ یعنی مسأله دو طرف دارد، اگر علم داشتید می توانید سخن برتر را بگویید، دست برتر را داشته باشید.«صال» یعنی این، اگر نداشتید حالت میانه ندارد، «صیلَ علیه». پس کسی که علم دارد، او دست برتر را بر روی شما خواهد داشت؛ در مقدرات شما دخالت می کند؛ در سرنوشت شما دخالت می کند»
این اهمیت سبب شده است که ایشان در دیدارهای گوناگون بر پرداختن به موضوع علم و نقش این مهم در زمینه سازی تمدن اسلامی به عنوان اصلی اساسی در نظام اسلامی تأکید داشته باشند.
مرجعیت علمی در نگاه رهبر انقلاب
موضوع مرجعیت علمی برای نخستین بار از سوی رهبر انقلاب و در دیدار با اساتید و دانشجویان دانشگاه امام صادق(ع) در 29 دی ماه 1384 مطرح شد و ایشان ایجاد بنای مستقل علمی با استفاده از فرهنگ و تمدن اسلامی و فتح قله های علمی را مهم‌ترین موضوعات در مرجعیت علمی دانستند.
ایشان در این باره فرمودند: «ببینید عزیزان من! امروز کسانی در دنیا زور می گویند، خلاف قوانین بین‌المللی رفتار می کنند، وقیحانه‌ترین موضع را در دنیای تعامل بین‌المللی انسان‌ها ملت‌ها و دولت‌ها – می گیرند و خجالت هم نمی کشند؛ سرشان را هم بالا میگیرند. چرا؟ چون قدرت دارند؛ قدرت اقتصادی و سیاسی (که از اقتصادی ناشی می شود) و بالاتر از همه‌ی اینها، قدرت علمی، که منشأ همه‌ی اینهاست؛ یعنی منشأ قدرت اقتصادی و سیاسی شان هم قدرت علمی است.
ما این طرف دنیا حرف‌های حقّ زیادی داریم؛ حرفمان را شجاعانه می زنیم، منطق مان را در صحنه‌های رویارویىِ منطقی هم اثبات می کنیم، در عمل هم البته چون توفیق الهی شامل حال این ملت شده و ایمان دارد، به قدر ایمان خودش، پیشرفت می کند؛ یعنی نتوانسته‌اند هم به آرزوهای خودشان در مورد این ملت برسند؛ اما احتیاج به یک چیز دیگری هم داریم و آن، عبارت است از «قدرت بین‌المللی»، تا بتوانیم این راه را بی دغدغه، درست، به طور کامل، همه‌جانبه و بی کم و کاست ادامه دهیم و به اهداف و آرمان‌هایمان برسیم. این قدرت را (قدرت اقتصادی، سیاسی و نفوذ فرهنگی) چطوری به دست آوریم؟ پایه و مایه‌ی همه‌ی این ها، قدرت علمی است! یک ملت، با اقتدار علمی است که می تواند سخن خود را به گوش همه افراد دنیا برساند؛ با اقتدار علمی است که می تواند سیاست برتر و دست والا را در دنیای سیاسی حائز شود. اقتصاد هم به دنبال این ها به دست می آید؛ پول تابع توانایی هاست. امروز این‌طوری است؛ علم را می شود به پول تبدیل کرد و از لحاظ اقتصادی هم قوی شد. این، جایگاه علم است. ما از علم عقب ماندیم. نه فقط در دوران پنجاه‌ساله‌ی منحوس پهلوی (که البته در این دوران، از لحاظ عمق علمی، پدر این مملکت را در آوردند. حالا خود تحلیل این مسأله، یک تحلیل تاریخی - اجتماعی است و یک مسأله‌ی مهمی است) بلکه از قبل از آن؛ دوران قاجاریه و پهلوی مظهر این عقب‌ماندگی علمی است. ما حالا داریم تلاش می کنیم که بتوانیم این درّه وسیع را پُر کنیم. وظیفه‌ی دانشگاه در این کشور، این است که این درّه علمی را پُر کند. هر چه می توانید، علم بیاموزید.»
در حقیقت ایجاد بنای مستقل علمی و دستیابی به قله های علمی جهان بگونه ای که دنیا از نظریات ما استفاده کرده و کشور ما محل رجوع اهل علم و دانش باشد، موضوعی است که در مرجعیت علمی کشور مورد تأکید است که برای دستیابی به این هدف بزرگ و حیاتی، باید برنامه ریزی دقیق و طراحی مناسبی صورت گیرد.
دانشگاه و مرجعیت علمی
دنشگاه به عنوان یکی از رکن های مهم تولید علم در کشور، نقش مهمی در توسعه علمی و دستیابی به مرجعیت علمی برعهده دارد.
پژوهشگران، اساتید و دانشجویان به عنوان تولید کننده های علم، در بستر دانشگاه به آموزش علم اشتغال یافته و جامعه علمی کشور را می سازند و نقش تعیین کننده ای در حرکت شتابان علمی کشور به سوی قله های اقتدار و مرجعیت علمی ایفا می کنند.
هدایت استعداد دانشجویان و به فعلیت رساندن ظرفیت های بالقوه آنها و همچنین تعیین نیازهای پژوهشی و علمی در بستر دانشگاه رقم می خورد و دانشجویان در این میان نقش کلیدی در پیشبرد اهداف علمی جامعه ایفا می کنند.
حرکت و جهش علمی در سال های اخیر نشان دهنده ظرفیت و توان و قدرت علمی نهفته ای در دانشگاه های کشور است که با اتخاذ سیاست های مناسب و اصولی و استفاده از این ظرفیت ها در مسیر صحیح و درست می توان علاوه بر ایجاد اقتدار و مرجعیت علمی، از دستاوردهای علمی نیز برای پیشرفت سایر حوزه های انسانی و اجتماعی بهره برد.
دانشجویان و مرجعیت علمی
دانشجویان به عنوان مهم‌ترین رکن تولید علم و جنبش نرم افزاری در کشور شناخته می شوند و تحقق اهداف سند چشم انداز 1404 که بر مرجعیت علمی ایران تأکید دارد، از طریق این قشر میسر است.
در حقیقت خروج فضای علمی کشور از حالت انفعال و ایجاد نشاط علمی در کشور و تولید علوم جدید به جای مصرف علوم وارداتی غربی، به میزان بسیار زیادی به ایجاد روحیه جهاد علمی در میان دانشجویان بستگی دارد.
از طریق تولید علم است که استقلال علمی کشور رقم می خورد و زمینه ساز اقتدار علمی و در نهایت مرجعیت علمی کشور می شود و دانشجویان با راه اندازی نهضت علمی و جنبش نرم افزاری تولید علم می توانند پایه گذار مرجعیت علمی و فتح قله های علمی دنیا شوند.
تحقق جنبش نرم افزاری و تولید علم با پیشتازی در حرکت علمی از طریق استقلال فکری و علمی دانشجویان و قطع وابستگی به علوم وارداتی غربی رخ می دهد، موضوعی که به عنوان بستر اصلی ساخت تمدن شکوفای اسلامی بر مدار ایمان شناخته می شود.
عوامل مؤثر بر نقش آفرینی علمی دانشجویان
همانگونه که پیشتر اشاره شد، در سند چشم اندازی جمهوری اسلامی که ترسیمی از آینده مطلوب کشور دارد، موضوع تولید علم و مرجعیت علمی جایگاه ویژه ای دارد.
در بند 2 و 6 این سند تصریح شده است که ایران در افق 1404باید «برخوردار از دانش پیشرفته»، «توانا در تولید علم و فناوری» و «دست یافته به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فن آوری در سطح منطقه جنوب غربی آسیا با تأکید بر جنبش نرم افزاری و تولید علم» باشد.
این نقشه راه که تبیین کننده اهداف و آرمان های علمی کشور است، از طریق جهاد مستمر علمی رخ می دهد و نقش آفرینی دانشجویان به عنوان رکن اصلی تولید علم، از طریق شناخت و هدایت استعدادهای آنها با توجه به نیازهای پژوهشی و علمی کشور اتفاق می افتد.
ناگفته پیداست که مشکلاتی در راه نقش آفرینی دانشجویان در این نقشه جامع و راهبردی وجود دارد که توجه به آنها و مدیریت صحیح و اصولی در این مسیر می تواند روند حرکتی کاروان علمی کشور را سرعتی دو چندان ببخشد.
تبدیل روحیه مدرک گرایی به علم گرایی یکی از موضوعاتی است که به دغدغه ای جدی در مسیر تولید علم تبدیل شده است که رفع این مشکل می تواند در حکم اکسیری روح بخش، جانی تازه به جریان تولید علم در دانشگاه ها ببخشد.
نوآوری علمی و ایجاد جرأت علمی در نوآوری و تولید علم در بین دانشجویان نیز می تواند در این میان نقش مهمی ایفا کند و روحیه خودباوری را در درون آنها تقویت کند.
رهبر انقلاب پیرامون اهمیت جرأت و نوآوری علمی می فرمایند: «توليد علم، فقط انتقال علم نيست؛ نوآوري علمي در درجه اوّلِ اهميت است. اين را من از اين جهت مي گويم که بايد يک فرهنگ بشود. اين نو انديشي، فقط مخصوص اساتيد نيست؛ مخاطب آن، دانشجويان و کلّ محيط علمي هم است. البته براي نوآوري علمي - که در فرهنگ معارف اسلامي از آن به اجتهاد تعبير مي شود - دو چيز لازم است: يکي قدرت علمي و ديگري جرأت علمي. البته قدرت علمي چيز مهمي است. هوش وافر، ذخيره علمي لازم و مجاهدت فراوان براي فراگيري، از عواملي است که براي به دست آمدن قدرت علمي، لازم است؛ اما اين کافي نيست. اي بسا کساني که از قدرت علمي هم برخوردارند، اما ذخيره انباشته علمي آنها هيچ جا کاربُرد ندارد؛ کاروان علم را جلو نميبرد و يک ملت را از لحاظ علمي به اعتلاء نميرساند. بنابراين جرأت علمي لازم است.... اگر بخواهيد از لحاظ علمي پيش برويد، بايد جرأت نوآوري داشته باشيد. استاد و دانشجو بايد از قيد و زنجيره جزمي‌گري تعريفهاي علمي القاء شده و دائمي دانستن آنها خلاص شوند.»( بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامىدر جمع دانشجويان و اساتيد دانشگاه صنعتى امير كبير ۱۳۷۹/۱۲/۰۹)
ایجاد روحیه انقلابی در دانشجویان به منظور تحول در نظام علمی کشور نیز از دیگر مواردی است که می تواند تأثیر فراوانی در خودباوری و جهاد علمی دانشجویان داشته باشد.
روحیه انقلابی نه تنها سبب تقویت روحیه خودباوری در میان دانشجویان می شود بلکه فکر حاکم بر فضای دانشگاه ها را از وابستگی به علوم اشاعه ای غربی رها ساخته و استقلال علمی را به عنوان هدفی در جهت رسیدن به مرجعیت علمی در جهان، پیش روی دانشجویان قرار می دهد.
توجه به افق های بلند و فتح قله های علمی جهان از دیگر نکاتی است که در رسیدن به مرجعیت علمی کشور مؤثر است و راه رسیدن به آن از مسیر خودباوری، تلاش و مجاهدت علمی می گذرد.
خودباوری علمی و نفی وابستگی علمی به علوم وارداتی غربی؛ دیگر موضوعی است که می تواند موتور محرکه تولید علم و جنبش نرم افزاری در کشور شود و در جهت مرجعیت علمی نظام اسلامی نقش آفرینی کند.
رهبر انقلاب در این باره می فرمایند: «در علم و تحقيق به ترجمه و فراگيرى اكتفا نكنيد و در مراكز علمى، توليد دانش را هدف اساسى خود قرار دهيد.... ايد ايران را از محاصرهاى كه كشورهاى جهان سوم در آن گرفتار آمده اند خارج كنيم و خود را به كاروان پيشرفت علم و دانش برسانيم.... خلاف تلاش هاى بيگانگان براى القاء حس ناتوانى در ملت ايران، احساس "توانايى، اعتماد به نفس و اتكاى به خود" در ملت ايران در حال شكل گيرى و تعميق است»(بیانات رهبر انقلاب در ديدار با استادان و فرزانگان علمى و دانشگاهى ۱۳۸۲/۰۸/۰۸)
به هر روی قدرت علمی و ظرفیت های نهفته کشور با تکیه بر پیشینه تاریخی، فرهنگی و تمدنی کشورمان، می تواند بسترساز حرکت علمی کشور و تبدیل علمی ایران به مرجع علم و فناوری جهان شود و دانشجویان به عنوان محور اصلی و مرکز ثقل فعالیت های علمی در دانشگاه ها، مهم‌ترین نقش را در این میان ایفا می کنند که با برنامه ریزی صحیح و اصولی و هدایت استعدادهای آنها در انتخاب موضوعات کاربردی علم با توجه به نیازهای علمی و پژوهشی کشور، می توان با دستیابی به قله های رفیع علم و دانش در جهان، تمدن نوین اسلامی برپایه علم، ایمان و فرهنگ اسلامی را پایه گذاری کرد./872/ی۷۰۲/س