نظم معنوی اربعین از منظر ادبیات اسلامی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام حبیب الله بابایی در سومین پیش نشست بین المللی اربعین با موضوع «دریچه هایی نظری عرفانی به اربعین» در ساختمان مرکز پژوهش های مسجد مقدس جمکران، به تبیین «نظم معنوی در اربعین» پرداخت.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی با بیان اینکه نظم اربعین و نظم معنوی در اربعین ابعاد مختلفی دارد، گفت: اگر بخواهیم از حالت احساسی نظم معنوی اربعین فاصله بگیریم، باید جنبه های علمی و معرفتی آن را دقت کنیم.

وی با اشاره به وجود اشکالات در تعریف نظم، اظهار داشت: برخی نظم را بر عقل می دانند و برخی آن را بر ترتیب تعریف می کنند؛ به نظر می رسد، نظم در این ارتباط را باید بر قَدر دانست که هر کجا اندازه ها رعایت شود، نظم اجتماعی ایجاد می کند.

عضو کمیته علمی همایش بین المللی اربعین ادامه داد: یک جامعه دیکتاتور و ظالم هم می تواند ترتیب ایجاد کند، اما اندازه ها را نمی تواند ایجاد کند؛ برخی ممکن است نظم را به عنوان دوری از خشونت و کنترل عنوان کنند؛ صحبت از نظم در ادبیات مدرن، منظور جامعه ای است که در آن خشونت رعایت شود.

وی نظم نوین را به معنای کشورهایی دانست که با قدرت های بزرگ ستیز نکنند و گفت: نظم دیگر، نظم به مثابه عشق است که این عشق سرکش یا رام است؛ در جایی تمدن را نظم دانسته و در جای دیگر نظم را شاخصه ای از تمدن می دانند.

حجت الاسلام بابایی با تأکید بر اینکه مسأله مهمی که درباره نظم وجود دارد این است که خاستگاه نظم چیست و اصلا از کجا آغاز می شود، افزود: این مسأله را در ادبیات هابز، دورکیمی و ادبیات اسلامی می توان عنوان کرد.

وی به ادبیات هابز در زمینه نظم اشاره کرد و ابراز داشت: هابز معتقد است که انسان ها نسبت به یکدیگر ستیزنده هستند که باید برای جلوگیری از این ستیز نظم ایجاد شود.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی بیان داشت: انسان به دلیل مشترکات انسانی می تواند به قناعات اخلاقی توجه داشته باشد و می توان ارزش های انسانی را در مکتب های غیر دینی ایجاد کرد.

وی تأکید کرد: در نظم اسلامی به سراغ نظم معنوی می رویم، اگر چه نظم اسلامی عام تر از نظم معنوی است؛ در حالت معنوی به یک امر و حقیقتی فراتر از خود مادی توجه می شود و توجه به امری فرامادی، حس نیاز به انسان می دهد که آن حس می تواند خدای متعال یا امام معصوم(ع) باشد.

عضو کمیته علمی همایش بین المللی اربعین گفت: در نظم معنوی، این نظم ضرورتا میان انسان و انسان رخ نمی دهد بلکه از بالا به پایین است و زمانی که رابطه میان خدا و انسان ساماندهی می شود، روابط انسانی را به نظم می کشد؛ یعنی این تجربه معنویت در عالم معنا باقی نمی ماند و در زندگی و خانواده و روابط انسانی ان فرد اثر می گذارد.

وی با بیان اینکه نظم معنوی سبب می شود که انسان در برابر خدا تقوا داشته باشد، اظهار داشت: البته این تقوا فقط در برابر خدا قابل کنترل نیست بلکه در برابر دیگر انسان ها هم تقوا پیشه می کند و نفس خود را کنترل می کند.

حجت الاسلام بابایی ادامه داد: در ماهیت نظم معنوی نکته اول این است که نظم گاهی برآمده از اصول و مشترکات و نهادهای مشترک است؛ در نظم معنوی نظم فقط انگیزشی و گرایشات مشترک نیست بلکه اصولی وجود دارد که همگرایی میان انسان ها اتفاق می افتد.

وی افزود: می توان گفت که نظم معنوی نظمی هنری است؛ مثلا فردی که در حال طراحی است، با افرادی که کارهای هنری انجام می دهند، بحث هارمونی مطرح می شود که هماهنگی و مشترکات خاصی دارند؛ نظم معنوی یک بحث هماهنگ است که می تواند در طبیعت و فراتر از طبیعت باشد و این نظم هنری حاصل محدودیت ها و کنترل ها نیست بلکه حاصل پرورش های ظرافت های انسانی است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی در ادامه گفت: هر چه انسان نفس خود را ظریف تر کند، نظم پذیرتر خواهد بود؛ به همین دلیل است که در اسلام تأکید شده که انسان باید نفس خود را ظریف کند؛ در واقع می توان گفت که بی نظمی در جهان حاصل گناه انسانی است.

وی با بیان اینکه در نظم معنوی وقتی صحبت از نظم می شود منظور اعمال محدودیت نیست، تأکید کرد: بلکه منظور رشد و ترقی انسان است و هر چه افراد ترقی می کنند، منظم تر می شوند؛ به تعبیر دیگر، با گرفتن آزادی نمی توان نظم معنوی ایجاد کرد.

عضو کمیته علمی همایش بین المللی اربعین نظم معنوی را برآمده از نیاز انسان و حس نیاز انسان نسبت به ماورا دانست و گفت: در وضعیت احساس نیاز، جامعه ما منظم تر خواهد شد؛ البته منظور این نیست که انسان و جامعه تأمین نشود، اما انسان باید در روح خود احساس نیاز و بندگی داشته باشد که در این حس، انسان طغیان و تعدی نمی کند.

وی نظم معنوی را یک نظم الهی عنوان کرد و ابراز داشت: در این وضعیت، هنگامی که انسان خدا را یاد می کند، خدا هم به یاد او است؛ تمامی این شاخصه هایی که گفته شد، در بحث اربعین وارد است.

حجت الاسلام بابایی تصریح کرد: نکته اول این است که در اربعین هیچ نظم قرار دادی و پلیسی وجود ندارد؛ در اربعین یک نظم انسانی به معنای دورکیمی که انسان ها به خاطر انسان بودن تکریم می شوند نیست، بلکه کسی را که در اربعین احترام می کنند، یا زائر است و یا خادم و هر دو مفاهیم نسبی هستند.

وی در ادامه تأکید کرد: آن شخصیتی که زائر به زیارت او می رود و به ایشان خدمت می کند، در این نظم مهم است؛ در واقع یک حقیقت متعالی وجود دارد که ایشان امام حسین(ع) هستند و در قدم به قدم اربعین حضور دارند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی با بیان اینکه جمعیت اربعین به این هدف متعالی توجه دارد، بیان داشت: در این جامعه بزرگ غفلتی مشاهده نمی شود و نورانیت حقیقی در اربعین به شکل فشرده و انباشته اتفاق می افتد و هر مقدار بر تجربه تمدنی نیکی ها و نورها متراکم شوند، به آستانه معنویت و نظم نزدیک تر می شوند.

وی در پایان سخنان خود به نظم های داخل کشور اشاره و تصریح کرد: در بحث دیگر نظم ها می توان به نظم های زیادی در اسلام از جمله، نظم هیأت ها، نظم مساجد، نظم بسیج، نظم دفاع مقدس و بسیاری نظم های دیگر اشاره کرد که در این مؤلفه ها هیچگاه بی نظمی دیده نمی شود./840/پ۲۰۱/ج